Sự trỗi dậy mạnh mẽ của hình thức “mua trước, trả sau” đang vẽ nên một bức tranh hoàn toàn khác về thói quen mua sắm.
Số liệu mới nhất từ Adobe Analytics cho thấy, chỉ riêng trong ngày Cyber Monday vừa qua, người tiêu dùng đã “mượn” tương lai hơn 1 tỷ USD để thỏa mãn nhu cầu mua sắm trực tuyến – một con số cao kỷ lục. Dự báo đến hết mùa lễ hội năm nay, dòng tiền chảy qua kênh này sẽ chạm ngưỡng 20,2 tỷ USD, tăng trưởng 11% so với cùng kỳ năm ngoái.
Trong mùa mua sắm giảm giá cuối năm, ngày càng nhiều người tiêu dùng lựa chọn hình thức mua trước, trả sau (Minh họa: Skynews).
Về bản chất, mua trước trả sau cho phép khách hàng nhận hàng ngay lập tức thông qua các đơn vị trung gian như Affirm, Klarna hay Afterpay và chia nhỏ khoản thanh toán theo thời gian.
Sự hấp dẫn nằm ở chỗ các khoản vay này cực kỳ dễ tiếp cận, thường không tính lãi trong ngắn hạn và không đòi hỏi cam kết dài hạn như các khoản vay tiêu dùng truyền thống. Đối với những người có lịch sử tín dụng mỏng hoặc chưa từng vay vốn, đây được xem như một chiếc “phao cứu sinh” cho các khoản chi lớn.
Tuy nhiên, sự dễ dãi nào cũng có cái giá của nó. Nếu không thanh toán đúng hạn, khoản nợ sẽ được chuyển sang bộ phận thu hồi và “vết đen” này sẽ nằm lại trong hồ sơ tín dụng của bạn. Thực tế đáng báo động từ khảo sát năm 2025 của LendingTree chỉ ra rằng, có tới 41% người dùng “mua trước trả sau” đã thanh toán trễ hạn ít nhất một lần trong năm qua.
Dưới đây là những phân tích sâu sắc từ các chuyên gia tài chính hàng đầu giúp người tiêu dùng sử dụng công cụ này một cách thông minh, tránh biến tiện ích thành gánh nặng.
Đừng nhầm lẫn giữa “được duyệt vay” và “đủ khả năng trả”
Một sai lầm phổ biến của người tiêu dùng là đánh đồng việc được cấp hạn mức “mua trước trả sau” với việc họ có sức khỏe tài chính tốt. Lisa Gill, phóng viên điều tra tại Consumer Reports, thẳng thắn nhận định rằng việc bên cho vay gật đầu không có nghĩa là họ tin tưởng khả năng tài chính của bạn. Đó đơn giản chỉ là họ chấp nhận đánh cược vào lời cam kết trả nợ của bạn mà thôi.
Vì vậy, nguyên tắc vàng trong quản lý tài chính cá nhân vẫn phải được tuân thủ: Chỉ vay khi chắc chắn dòng tiền tương lai đủ để chi trả. Felix Aidala, cựu chuyên gia phân tích tại Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York (Fed New York), cảnh báo rằng rủi ro sẽ tăng lên gấp bội nếu bạn dùng “mua trước trả sau” để mua một món đồ chỉ vì “nếu không trả góp thì không mua nổi”.
Các báo cáo cũng chỉ ra rằng nhóm người dùng phụ thuộc vào “mua trước trả sau” thường có nền tảng tài chính mong manh hơn so với mặt bằng chung.
Ma trận của những khoản nợ nhỏ
Sự nguy hiểm của “mua trước trả sau” không nằm ở một khoản vay lớn, mà nằm ở sự tích tụ của nhiều khoản nhỏ lẻ. Lauren Saunders từ Trung tâm Luật Tiêu dùng Quốc gia (Mỹ) ví von rằng, các khoản nợ này cộng dồn lại theo cách mà người dùng rất khó nhận ra. Khác với thẻ tín dụng có một sao kê tổng kết cuối tháng, “mua trước trả sau” xé lẻ các khoản nợ với chu kỳ thanh toán khác nhau, khiến việc quản lý dòng tiền trở nên rối loạn.
Ted Rossman, chuyên gia từ trang tài chính Bankrate, lưu ý rằng nhiều gói vay kéo dài hơn 6 tuần sẽ bắt đầu tính lãi. Nguy hiểm hơn, đa số các ứng dụng này đều mặc định chế độ tự động trừ tiền trong tài khoản. Nếu người dùng không theo dõi sát sao số dư khả dụng, việc bị trừ tiền dồn dập vào các thời điểm khác nhau dễ dẫn đến tình trạng âm tài khoản hoặc thấu chi, buộc họ phải cắt giảm các nhu cầu thiết yếu khác để bù đắp.
Lời khuyên của giới chuyên gia là hãy cố gắng quy về một mối, chỉ sử dụng dịch vụ của một nhà cung cấp duy nhất để dễ dàng kiểm soát hệ thống thanh toán.
Cạm bẫy tâm lý “chia nhỏ nỗi đau”
Hãy tưởng tượng bạn đang đứng trước một món đồ trị giá 200 USD (khoảng 5 triệu đồng). Bạn lưỡng lự. Nhưng ngay khi nhìn thấy tùy chọn “chỉ 50 USD/kỳ”, tâm lý phòng thủ tài chính của bạn lập tức bị hạ gục. Ted Rossman gọi đây là khoảnh khắc người mua quên đi tổng chi phí thực tế.
Việc mua sắm bốc đồng nhờ đòn bẩy tài chính thường dẫn đến cảm giác hối hận sau mua, đặc biệt là với giới trẻ. Khảo sát của Bankrate đầu năm nay cho thấy hơn 1/4 người dùng gen Z cảm thấy tiếc nuối vì đã vung tay quá trán qua “mua trước trả sau”.
Bob Sullivan, tác giả cuốn sách về chủ nghĩa tư bản, gợi ý một phương pháp thú vị: Hãy tưởng tượng bạn đang trò chuyện với “phiên bản tương lai” của chính mình – người sẽ phải gánh chịu những hóa đơn này. Góc nhìn dài hạn đó sẽ giúp bạn tỉnh táo hơn trước nút “Thanh toán”.
Sự tiện lợi của dịch vụ “mua trước, trả sau” có thể trở thành bẫy tài chính nếu người dùng thiếu kế hoạch chi trả cụ thể (Minh họa: FSGO).
Khoảng trống trong bảo vệ quyền lợi người mua
Đây là rủi ro ít người nghĩ tới nhưng lại gây hậu quả phiền toái nhất. Khi mua sắm bằng thẻ tín dụng, bạn có quyền “chargeback” (khiếu nại đòi hoàn tiền) nếu hàng hóa không được giao hoặc bị hư hỏng. Tuy nhiên, “mua trước trả sau” không mang lại lớp khiên bảo vệ chắc chắn như vậy.
Dù nhiều công ty cung cấp dịch vụ này có chính sách giải quyết tranh chấp, nhưng quy trình phức tạp hơn nhiều. Trong nhiều trường hợp, dù bạn nhận phải một chiếc túi xách bị rách hay hàng giao nhầm, nghĩa vụ trả nợ của bạn với đơn vị cho vay vẫn tiếp diễn.
Lisa Gill nhấn mạnh rằng do mảng này chưa được quản lý chặt chẽ như thẻ tín dụng, người tiêu dùng dễ rơi vào tình cảnh “tiền vẫn phải trả mà hàng thì không dùng được”.
Mua trước trả sau không xấu, nhưng nó đòi hỏi người dùng phải có kỷ luật tài chính thép. Trong bối cảnh kinh tế nhiều biến động, việc giữ cái đầu lạnh trước những lời mời chào trả góp hấp dẫn chính là cách tốt nhất để bảo vệ túi tiền của bạn.
Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/4-bay-ngam-mua-truoc-tra-sau-khien-ban-cong-lung-ganh-no-20251219183205566.htm
