7 thành tựu khoa học truyền cảm hứng năm 2025

Năm 2025 là một năm nhiều sóng gió đối với cộng đồng khoa học toàn cầu. Tại Mỹ, những biến động chính trị đã dẫn tới việc cắt giảm ngân sách nghiên cứu, sa thải nhân sự khoa học và làm gia tăng các chính sách bị giới chuyên môn chỉ trích là hoài nghi vắc xin và xem nhẹ bằng chứng khoa học. 

Theo các nhà phê bình, những quyết định này có thể để lại hệ lụy lâu dài cho nền khoa học Mỹ và ảnh hưởng lan rộng ra thế giới.

Tuy nhiên, bức tranh khoa học năm qua không chỉ mang gam màu xám. Ở nhiều nơi khác, các phòng thí nghiệm vẫn vận hành, các thử nghiệm lâm sàng tiếp tục được triển khai và những nỗ lực hợp tác quốc tế vẫn cho ra đời các kết quả đáng khích lệ. 

“Đối với các nhà khoa học không làm việc tại Mỹ, phần lớn mọi thứ vẫn diễn ra như thường lệ. Chúng tôi tiếp tục làm công việc của mình”, ông Glen Peters, nhà nghiên cứu chính sách khí hậu tại Trung tâm Nghiên cứu Khí hậu Quốc tế CICERO ở Oslo, nhận định.

Trong bối cảnh đó, Nature đã điểm lại những câu chuyện khoa học tích cực nhất của năm 2025, cho thấy vì sao khoa học vẫn là nền tảng quan trọng để con người đối mặt với khủng hoảng và hướng tới tương lai.

Những tín hiệu phục hồi của thiên nhiên

Một trong những lĩnh vực mang lại nhiều hy vọng nhất là bảo tồn đa dạng sinh học. Năm 2025, nhiều loài từng ở sát bờ tuyệt chủng đã cho thấy dấu hiệu phục hồi rõ rệt nhờ các chương trình bảo vệ dài hạn.

Rùa biển xanh, loài bị đe dọa nghiêm trọng từ thập niên 1980 do săn bắt và suy giảm môi trường sống, đã được Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế xếp vào nhóm “ít lo ngại”. Thành quả này đến từ hàng chục năm bảo vệ bãi đẻ trứng, giảm thiểu việc rùa mắc vào lưới đánh cá và nâng cao nhận thức của cộng đồng ven biển.

Tại Úc, loài thú có túi Ampurta, với kích thước chỉ tương đương chuột, cũng tạo nên một câu chuyện hiếm hoi. Từ tình trạng gần tuyệt chủng, loài này đã phục hồi đủ để được xếp vào nhóm ít đáng lo ngại. Giai đoạn 2015–2021, phạm vi sinh sống của Ampurta mở rộng thêm hơn 48.000 km², bất chấp điều kiện khô hạn và khan hiếm thức ăn.

Ở quy mô toàn cầu, tháng 9 năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt lịch sử khi hơn 60 quốc gia phê chuẩn Hiệp ước Biển Cao của Liên Hiệp Quốc. Hiệp ước này đặt nền tảng pháp lý cho việc bảo vệ đa dạng sinh học ở vùng biển quốc tế và hướng tới mục tiêu bảo tồn ít nhất 30% diện tích đại dương và đất liền trên toàn thế giới.

Lỗ thủng tầng ozone tiếp tục thu hẹp

Một minh chứng khác cho hiệu quả của hợp tác quốc tế là sự phục hồi của tầng ozone. Dữ liệu năm 2025 cho thấy lỗ thủng tầng ozone trên Nam Cực đã thu hẹp xuống mức nhỏ nhất kể từ năm 2019.

Lỗ thủng ozone được phát hiện lần đầu năm 1985, chủ yếu do các hợp chất chlorofluorocarbon phát thải từ thiết bị làm lạnh và bình xịt khí dung. Nghị định thư Montreal năm 1987 đã loại bỏ dần các chất này, trở thành một trong những hiệp ước môi trường thành công nhất lịch sử.

Kể từ đó, kích thước trung bình của lỗ thủng ozone giảm dần theo thời gian. Các nhà khoa học dự báo, nếu các cam kết hiện tại tiếp tục được duy trì và các chất thay thế thân thiện với khí hậu được áp dụng rộng rãi, tầng ozone có thể phục hồi hoàn toàn vào cuối những năm 2060.

Năm bản lề của chỉnh sửa gene và y học chính xác

Nhiều chuyên gia gọi năm 2025 là một năm đột phá của công nghệ chỉnh sửa gene. “Những công nghệ này đã đạt được các cột mốc quan trọng trong y học”, ông David Liu, nhà sinh học hóa học tại Viện Broad thuộc MIT và Harvard, nhận định.

Lần đầu tiên, liệu pháp gene cho bệnh Huntington cho thấy khả năng làm chậm tới 75% quá trình suy giảm nhận thức ở người tham gia thử nghiệm. 

Trong điều trị ung thư, một liệu pháp CAR-T thế hệ mới sử dụng công nghệ chỉnh sửa cơ sở đã giúp phần lớn bệnh nhân mắc bệnh bạch cầu cấp tính tế bào T đạt được tình trạng thuyên giảm.

Đáng chú ý, các nhà khoa học cũng lần đầu thử nghiệm liệu pháp CRISPR được thiết kế riêng cho từng bệnh nhân. Những thử nghiệm khác đã nhắm tới các bệnh hiếm gặp như u hạt mạn tính và các đột biến gây tổn thương phổi, gan. 

Theo các chuyên gia, những kết quả này mở ra triển vọng phát triển các chiến lược điều trị “may đo” theo từng đột biến gene cụ thể.

Năng lượng tái tạo vượt than đá

Trong lĩnh vực năng lượng, năm 2025 ghi nhận một cột mốc lịch sử khi năng lượng tái tạo vượt qua than đá để trở thành nguồn điện lớn nhất toàn cầu. Trung Quốc đóng vai trò then chốt khi trở thành quốc gia đầu tiên vượt mốc 1 terawatt công suất điện mặt trời lắp đặt.

Chỉ trong nửa đầu năm, Trung Quốc đã bổ sung 256 gigawatt công suất điện mặt trời mới, nhiều hơn tổng công suất lắp đặt của toàn bộ phần còn lại của thế giới cộng lại. Liên minh châu Âu cũng đạt bước tiến quan trọng khi gần một nửa nhu cầu điện năng trong nhiều quý được đáp ứng từ các nguồn tái tạo.

Dù vậy, lượng khí thải nhà kính từ nhiên liệu hóa thạch vẫn đạt mức cao kỷ lục, đặt ra câu hỏi liệu năng lượng tái tạo có thể đủ nhanh để thay thế hoàn toàn nhiên liệu hóa thạch hay không.

Kiểm soát thành công dịch Ebola

Tháng 9-2025, một đợt bùng phát Ebola tại Cộng hòa Dân chủ Congo đã được khống chế chỉ trong vòng 42 ngày. Dịch bệnh do chủng Ebola Zaire gây ra, với tổng cộng 64 ca được ghi nhận.

Sự phản ứng nhanh của hệ thống y tế địa phương, cùng việc triển khai sớm vắc xin và liệu pháp kháng thể đơn dòng, đã giúp hạn chế ca bệnh nặng và ngăn chặn sự lây lan. 

Theo các chuyên gia, kinh nghiệm tích lũy từ các đợt dịch trước đóng vai trò then chốt trong thành công này.

Thuốc sốt rét mới và hy vọng loại trừ bệnh

Năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới phê duyệt phương pháp điều trị sốt rét đầu tiên dành riêng cho trẻ sơ sinh, nhóm đối tượng chiếm phần lớn ca tử vong do sốt rét toàn cầu. Ngoài ra, một loại thuốc mới khác đã đạt hiệu quả điều trị trên 97% trong thử nghiệm lâm sàng và có khả năng tiêu diệt các chủng ký sinh trùng kháng thuốc hiện nay.

Nếu được phê duyệt chính thức, đây sẽ là loại thuốc điều trị sốt rét mới đầu tiên trong hơn 25 năm, mang lại hy vọng lớn cho các quốc gia chịu gánh nặng bệnh tật này.

Dị ứng thực phẩm giảm nhờ khoa học

Cuối cùng, một thắng lợi ít được chú ý nhưng có ý nghĩa lớn đến từ lĩnh vực dị ứng học. Các nghiên cứu cho thấy tỉ lệ dị ứng đậu phộng ở trẻ em Mỹ đã giảm mạnh trong thập kỷ qua, sau khi các khuyến cáo y tế được điều chỉnh dựa trên bằng chứng khoa học.

Việc cho trẻ tiếp xúc sớm với các chất dễ gây dị ứng, thay vì tránh hoàn toàn, đã giúp giảm đáng kể nguy cơ dị ứng. Đây được xem là ví dụ điển hình cho việc chuyển hóa kết quả nghiên cứu lâm sàng thành lợi ích sức khỏe cộng đồng.