77 năm Ngày Nhân quyền thế giới (10.12.1948 …

Tội phạm và án tử hình giảm sâu là minh chứng đanh thép: An ninh không đối lập với tự do. Ngược lại, môi trường sống an toàn chính là nền tảng vững chắc nhất để mọi công dân thụ hưởng trọn vẹn quyền con người.

Nền tảng cốt lõi

Quyền con người chỉ thực sự có ý nghĩa khi được thụ hưởng trong một môi trường an toàn, không bị đe dọa bởi bạo lực hay bất ổn. Tại Việt Nam, bảo đảm an ninh trật tự không chỉ là nhiệm vụ trọng tâm mà còn là nền tảng cốt lõi để bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, đúng như tinh thần Hiến pháp 2013 đã định rõ.

Tại Việt Nam, quyền được sống, quyền tự do và an ninh cá nhân (được ghi nhận tại điều 3 Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền 1948) luôn được xem là quyền cơ bản nhất. Hiến pháp năm 2013, tại điều 14 và điều 20, đã khẳng định quyền con người chỉ bị hạn chế trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia; đồng thời mọi người đều có quyền bất khả xâm phạm về thân thể. Đây chính là hành lang pháp lý cao nhất để Nhà nước vừa bảo vệ nhân quyền, vừa kiên quyết đấu tranh phòng chống tội phạm.

Thực tế trong hơn 80 năm xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Việt Nam luôn duy trì môi trường an ninh tương đối cao so với nhiều quốc gia cùng mức thu nhập. Số liệu từ Numbeo Crime Index cho thấy tình hình an ninh có sự tiến bộ đáng kể, mức độ tội phạm có xu hướng giảm dần qua các năm: từ hạng 72 (năm 2022) xuống hạng 80 (năm 2023), hạng 87 (năm 2024) và đến giữa năm 2025 là hạng 94. Kết quả này đến từ hệ thống chính sách đồng bộ, lấy con người làm trung tâm.

Điểm nhấn nổi bật trong nỗ lực này là việc xây dựng hệ thống pháp luật hình sự nhân văn nhưng nghiêm minh. Bộ Luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017, 2025) đã thu hẹp đáng kể phạm vi áp dụng hình phạt tử hình. Từ 44 điều luật quy định tử hình trong Bộ Luật Hình sự 1985, con số này giảm xuống còn 29 điều (năm 1999), 22 điều (năm 2009), 18 điều (năm 2017) và đến năm 2025 chỉ còn 10 điều. Đặc biệt, việc loại bỏ án tử hình đối với 8/18 tội danh và thay thế bằng tù chung thân không giảm án vừa bảo đảm tính răn đe, vừa đề cao quyền sống của con người.

Lấy dân làm gốc

Song song với hoàn thiện pháp luật, công tác phòng ngừa tội phạm được triển khai sâu rộng theo phương châm “lấy dân làm gốc”. Chỉ thị 48-CT/TW (năm 2010) và Nghị quyết 12-NQ/TW (năm 2022) của Bộ Chính trị đã định hướng xây dựng thế trận an ninh nhân dân vững chắc. Các mô hình như tổ hòa giải cơ sở, tổ liên gia tự quản đã tạo nên mạng lưới phòng ngừa dày đặc.

Việt Nam cũng tiên phong ứng dụng công nghệ trong quản lý an ninh. Từ năm 2023, Đề án 06 về dữ liệu dân cư đã giúp giảm 70% thời gian xác minh nhân thân, hỗ trợ đắc lực trong việc triệt phá lừa đảo trực tuyến và tín dụng đen, trên nguyên tắc “dữ liệu phục vụ nhân dân, không giám sát nhân dân”. Bên cạnh đó, chính sách nhân đạo đối với người chấp hành án phạt tù cũng là điểm sáng, với các chương trình dạy nghề và tái hòa nhập cộng đồng thiết thực.

Trong công tác đấu tranh trực diện, lực lượng chức năng đã đạt được những kết quả cụ thể. Chỉ tính riêng 9 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã bắt giữ hơn 19.000 vụ với 37.500 đối tượng phạm tội về ma túy, thu giữ 4,6 tấn ma túy các loại và hơn 2 triệu viên ma túy tổng hợp. Đáng chú ý, Việt Nam là một trong số ít quốc gia chưa từng xảy ra khủng bố hay bạo loạn đường phố trong nhiều thập kỷ qua.

Tuy nhiên, bối cảnh mới cũng đặt ra nhiều thách thức như tội phạm công nghệ cao, tội phạm vị thành niên và sự biến tướng của ma túy tổng hợp. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ hơn nữa từ cả hệ thống chính trị và ý thức công dân. Bảo đảm an toàn không đồng nghĩa với việc hạn chế quyền tự do. Ngược lại, một môi trường xã hội không có trộm cắp, bạo lực chính là điều kiện tiên quyết để người dân thực hiện đầy đủ các quyền tự do ngôn luận, đi lại và kinh doanh. Đó là cách Việt Nam cụ thể hóa cam kết “không để ai bị bỏ lại phía sau”, bảo đảm an toàn tính mạng, tài sản và nhân phẩm cho mọi công dân.