8 dấu ấn của ngành khoa học công nghệ 2025

Sáp nhập Bộ Thông tin và Truyền thông và Bộ Khoa học và Công nghệ

Ngày 1/3, Nghị định 55 của Chính phủ về tổ chức bộ máy Bộ Khoa học và Công nghệ (mới) có hiệu lực, đánh dấu việc sáp nhập Bộ Thông tin và Truyền thông và Bộ Khoa học và Công nghệ. Ông Nguyễn Mạnh Hùng giữ chức Bộ trưởng. Đây được đánh giá là sự kiện tái cấu trúc quan trọng trong quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và chuyển đổi số.

Giữa tháng 3, Bộ Khoa học và Công nghệ công bố các giá trị cốt lõi: tiên phong – sáng tạo – đột phá – trung dũng – nghĩa tình, cùng phương châm hành động: làm gương – kỷ cương – trọng tâm – bứt phá. Đến tháng 8, Bộ ra mắt logo mới, với thiết kế thể hiện tinh thần đổi mới, tự chủ và sáng tạo trong kỷ nguyên mới.

Bộ có 25 đơn vị trực thuộc, với các lĩnh vực quản lý chính gồm khoa học công nghệ, sở hữu trí tuệ, đổi mới sáng tạo, tiêu chuẩn – đo lường – chất lượng và chuyển đổi số, được ví như “năm ngón tay trên một bàn tay”.

Thần tốc hoàn thiện thể chế khoa học công nghệ

Sau khi hợp nhất, Bộ Khoa học và Công nghệ bắt tay vào tạo dựng hành lang pháp lý dẫn dắt sự phát triển của lĩnh vực, với mục tiêu tháo gỡ điểm nghẽn về thể chế.

Sau gần bốn tháng, Bộ trình Quốc hội và được thông qua 5 luật có tính nền tảng, gồm Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp công nghệ số; Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi); Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật.

Đến tháng 12, Quốc hội tiếp tục thông qua 5 luật do Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì soạn thảo, gồm Luật Chuyển đổi số; Luật Công nghệ cao (sửa đổi); Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ; và Luật Trí tuệ nhân tạo.

Việc gấp rút soạn thảo, lấy ý kiến và được thông qua 10 luật trong vòng 9 tháng là dấu mốc hiếm có trong hoạt động lập pháp, không chỉ của ngành khoa học công nghệ mà với bất kỳ bộ, ngành nào. Để hoàn thành khối lượng công việc lớn, cơ quan chủ trì soạn thảo phải đối mặt với áp lực, thường xuyên “làm xuyên đêm”.

Việc chỉnh sửa bổ sung luật trong thời gian ngắn giúp cập nhật thực tiễn, thể hiện rõ quyết tâm tháo gỡ điểm nghẽn của Bộ. Thể chế – từng được xem là rào cản – nay trở thành động lực, lợi thế để phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Bước tiến triển khai điện hạt nhân

Năm 2025 đánh dấu bước chuyển quan trọng của Việt Nam trong quá trình chuẩn bị hạ tầng cho điện hạt nhân, khi chủ trương tái khởi động các dự án được Quốc hội thông qua từ cuối 2024 bắt đầu đi vào triển khai. Điện hạt nhân được xác định không chỉ là phương án năng lượng dài hạn, mà còn là lời giải cho bài toán nhu cầu điện tăng nhanh phục vụ phát triển kinh tế – xã hội, các ngành công nghiệp công nghệ cao, đồng thời góp phần thực hiện cam kết trung hòa carbon.

Trong năm, năng lượng nguyên tử trở thành một trong những lĩnh vực được quan tâm ở cấp cao nhất. Tháng 9, Tổng Bí thư Tô Lâm, Thủ tướng Phạm Minh Chính cùng lãnh đạo Đảng, Chính phủ làm việc với Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, khẳng định quyết tâm phát triển điện hạt nhân như một nguồn năng lượng cho sự phát triển. Nguyên tắc xuyên suốt được nhấn mạnh là “không đánh đổi an toàn lấy tiến độ hay quy mô”.

Về thể chế, Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) được thông qua đã tạo nền tảng pháp lý mới cho hoạt động nghiên cứu, ứng dụng và phát triển điện hạt nhân. Cùng với đó là các chương trình chuẩn bị công nghệ, đào tạo nhân lực chuyên sâu, rà soát quy hoạch và lộ trình tái khởi động dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, đặt nền móng thận trọng nhưng vững chắc cho giai đoạn tiếp theo.

Song song với chuẩn bị trong nước, Việt Nam cũng đẩy mạnh hợp tác quốc tế, đặc biệt với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA). IAEA đã cử đoàn chuyên gia sang Việt Nam đánh giá cơ sở hạ tầng điện hạt nhân tích hợp (INIR), ghi nhận bước tiến trong công tác chuẩn bị, đồng thời đưa ra khuyến nghị nhằm hoàn thiện khung pháp lý, tổ chức và năng lực thực thi. Đây là mốc quan trọng, thể hiện việc Việt Nam lựa chọn tiếp cận điện hạt nhân theo chuẩn mực quốc tế, đề cao tính an toàn và minh bạch, đồng thời chuẩn bị cho những giai đoạn tiếp theo trong việc xây dựng, vận hành nhà máy điện hạt nhân đầu tiên.

Công bố 11 nhóm công nghệ chiến lược

Ngày 12/6, Quyết định 1131 về ban hành Danh mục công nghệ chiến lược được Thủ tướng ký, xác lập những công nghệ Việt Nam ưu tiên phát triển và tiến tới tự chủ.

Danh mục 11 nhóm và 35 sản phẩm công nghệ chiến lược gồm: Trí tuệ nhân tạo, bản sao số, thực tế ảo/thực tế tăng cường; Điện toán đám mây, lượng tử, dữ liệu lớn; Blockchain; Mạng di động thế hệ sau; Robot và tự động hóa; Chip bán dẫn; Y – sinh học tiên tiến; Năng lượng, vật liệu tiên tiến; Đất hiếm, đại dương, lòng đất; An ninh mạng; Hàng không, vũ trụ.

Việc công bố danh mục thúc đẩy các viện nghiên cứu và trường đại học chú trọng nguồn lực cho những mảng được xác định trọng tâm. Nhiều doanh nghiệp điều chỉnh kế hoạch đầu tư, mở rộng nghiên cứu liên quan đến AI, bán dẫn, thiết bị bay không người lái… Các chính sách và chiến lược phát triển của cơ quan quản lý cũng bổ sung những điều khoản riêng ưu tiên đặc biệt cho nhóm công nghệ này.

Đến tháng 9, Bộ Khoa học và Công nghệ tiếp tục chọn ra những sản phẩm, công nghệ có thể triển khai sớm trong năm 2025, gồm Mô hình ngôn ngữ lớn và trợ lý ảo; AI Camera; Robot di động tự hành; 5G; Blockchain và các ứng dụng truy xuất nguồn gốc, tài sản mã hóa; Thiết bị bay không người lái UAV. Mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam có thể làm chủ công nghệ trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn, điện toán đám mây, chuỗi khối, bán dẫn, công nghệ lượng tử, nano, thông tin di động 5G, 6G, thông tin vệ tinh và một số công nghệ mới nổi.

Internet tăng trưởng vượt bậc

Biểu đồ tốc độ Internet Việt Nam trên bảng xếp hạng của Ookla Speedtest sau nhiều năm đi ngang đã bật tăng trong quý đầu năm 2025, liên tiếp đạt những cột mốc mới về cả tốc độ và thứ hạng toàn cầu. Trong tháng 7-9, Việt Nam xếp hạng cao nhất từ trước đến nay, với vị trí thứ 8 về Internet cố định, thứ 14 về Internet di động, trong khi một năm trước, cả hai hạng mục đều nằm ngoài top 30.

Đây là kết quả của hàng loạt nỗ lực từ cơ quan quản lý cũng như doanh nghiệp cung cấp, nhằm hiện thực hóa chủ trương từ Nghị quyết 57, trong đó nêu rõ mục tiêu Việt Nam sẽ có hạ tầng công nghệ số hiện đại, dung lượng siêu lớn, băng thông siêu rộng ngang tầm các nước tiên tiến.

Về Internet di động, việc thương mại hóa từ cuối 2024 cũng đạt được bước tiến lớn. Mạng 5G hiện phủ sóng 59% dân số, hỗ trợ trực tiếp cho phát triển kinh tế số, chính phủ số và xã hội số. Đến đầu tháng 12, Viettel lắp đặt mới hơn 20.000 trạm 5G, dự kiến nâng tổng số trạm lên 30.000 vào cuối năm, phủ sóng 5G đến 90% dân số. Dải tần 700 MHz – lý tưởng cho độ phủ rộng, cũng được đấu giá thành công, mở đường cho phổ cập mạng 5G. Đặc biệt trong số đó, hơn 2.500 trạm 5G do doanh nghiệp Việt phát triển chính thức được đưa vào mạng lưới, đánh dấu nỗ lực tự chủ về hạ tầng viễn thông của Việt Nam.

Một bước tiến quan trọng khác đến từ hạ tầng cáp quang, khi các nhà cung cấp khai thác hai tuyến cáp quang biển mới gồm ADC và SJC-2, nâng tổng dung lượng thiết kế lên 198 Tbps. Đồng thời, Việt Nam cũng làm chủ tuyến cáp quang đất liền đầu tiên mang tên VSTN, vận hành từ tháng 8. Nhiều công nghệ tiên tiến như Wi-Fi 7, XGS-PON được nhà mạng triển khai sớm tới người dùng cuối, cùng các gói cước tốc độ Internet 1 Gbps với giá rẻ, góp phần phổ cập mạng kết nối tốc độ cao.

Bộ Khoa học và Công nghệ đặt mục tiêu đến 2030, Việt Nam có 15 tuyến cáp quang biển quốc tế với dung lượng thiết kế đạt 350 Tbps, trong đó hai tuyến do Việt Nam làm chủ, cùng hai tuyến cáp quang đất liền quốc tế; 100% người sử dụng có khả năng truy nhập với tốc độ 1 Gbps, mạng 5G phủ đến 99% dân số.

Kỷ niệm 80 năm ngành Bưu chính Viễn thông, 66 năm ngành Khoa học và Công nghệ

Ngày 29/9, Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức lễ kỷ niệm 80 năm ngành Bưu chính Viễn thông, 66 năm ngành Khoa học và Công nghệ. Đây là sự kiện lớn và quy mô nhất kể từ khi hai bộ hợp nhất, với sự tham dự của hơn 2.000 người.

Sự kiện làm nổi bật vai trò của các thế hệ làm công tác bưu chính, viễn thông, khoa học, công nghệ, góp phần đưa Việt Nam phát triển vượt bậc, từ quốc gia nghèo, bị bao vây cấm vận trở thành nền kinh tế quy mô lớn thứ tư Đông Nam Á, thứ 32 thế giới, hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu, sau gần 40 năm đổi mới.

Tại lễ kỷ niệm, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh vai trò của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong định hướng phát triển Việt Nam. Đây không chỉ được xem như một lựa chọn mà là “con đường sống còn để đất nước phát triển nhanh, bền vững”.

Cũng trong dịp này, Bộ Khoa học và Công nghệ được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhất. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng được tặng thưởng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng Nhất.

Triển lãm thành tựu Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia

Triển lãm diễn ra từ ngày 28/8 đến 5/9 tại Trung tâm Triển lãm Quốc gia (VEC) ở Cổ Loa, nằm trong khuôn khổ Triển lãm thành tựu Đất nước nhân kỷ niệm 80 năm Quốc khánh. Đây là sự kiện có quy mô lớn chưa từng có, với sự tham gia của 28 bộ ngành, 34 địa phương và hơn 110 doanh nghiệp, cùng hơn 230 gian hàng trải rộng trên diện tích 90 ha.

Trong không gian nhà triển lãm Kim Quy, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo hiện diện xuyên suốt, thể hiện khát vọng xây dựng và phát triển quốc gia. Từ robot hình người, máy bay không người lái đến trải nghiệm thực tế ảo, thành tựu công nghệ không thể hiện qua các sản phẩm trưng bày đơn lẻ, mà được kết nối với đời sống, sản xuất và tầm nhìn phát triển dài hạn.

Triển lãm thành tựu khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số do Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, trưng bày gần 100 hiện vật theo dòng chảy lịch sử, từ súng bazoka chống giật do Giáo sư Trần Đại Nghĩa chế tạo, máy điện báo thời chiến, đến thiết bị 5G Make in Viet Nam, mô hình vệ tinh Vinasat-1, lò phản ứng hạt nhân và sản phẩm ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Trong bối cảnh Nghị quyết 57 xác định phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là điều kiện tiên quyết, là thời cơ tốt nhất để Việt Nam phát triển giàu mạnh, dấu ấn công nghệ tại triển lãm giống như một lời khẳng định cho một tương lai được dẫn dắt bởi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

“Bình dân học vụ số”

Lấy cảm hứng từ phong trào “Bình dân học vụ” do Chủ tịch Hồ Chí Minh khởi xướng năm 1945 nhằm xóa mù chữ, nâng cao dân trí, “Bình dân học vụ số” ra đời năm 2025 tiếp nối tinh thần ấy trong bối cảnh mới. Là người phát động phong trào, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh “chúng ta không chỉ kế thừa di sản quý báu của lịch sử, mà còn phải biết ứng dụng nó vào thực tiễn hiện nay”. Theo ông, việc trang bị tri thức số giúp người dân tự tin hơn trong môi trường số, chủ động nắm bắt cơ hội, thích nghi với sự phát triển của công nghệ.

Nền tảng “Bình dân học vụ số” cũng bắt đầu được đưa vào vận hành trên toàn quốc từ tháng 4, cung cấp bài giảng, học liệu và khóa học trực tuyến về kỹ năng số cơ bản, an toàn thông tin, sử dụng dịch vụ công trực tuyến và ứng dụng công nghệ trong đời sống. Việc triển khai học tập qua nền tảng số giúp giảm chi phí đào tạo so với phương thức truyền thống, đồng thời mở rộng khả năng tiếp cận cho nhiều nhóm người dùng, từ lao động đô thị đến người dân vùng sâu, vùng xa.

Từ nền tảng và tinh thần đó, phong trào nhanh chóng lan tỏa tại nhiều bộ, ngành và địa phương. Các điểm học cộng đồng được hình thành, người dân được hướng dẫn trực tiếp sử dụng thiết bị số, thực hiện thủ tục hành chính trực tuyến và nâng cao kỹ năng an toàn mạng. Ở một số trường học, nội dung về trí tuệ nhân tạo và công nghệ số mới được lồng ghép sớm, tạo nền tảng tư duy công nghệ cho thế hệ trẻ.

Tính đến giữa tháng 12, 20 khóa học chuyển đổi số trên nền tảng đã được thực hiện với hơn 578.000 lượt tham gia. Hơn 93.500 Tổ công nghệ số cộng đồng tại các địa phương được vận hành để hướng dẫn người dân thực hiện kỹ năng số, góp phần nâng tỷ lệ người dân thực hiện thủ tục hành chính trực tuyến lên cao gấp chín lần.

Lưu Quý – Trọng Đạt