Yếu tố hình sự tác động đến phán quyết trọng tài như thế nào?

Ngày 14-3, Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) và Trường Kinh tế, Luật và Quản lý nhà nước (thuộc ĐH Kinh tế TP.HCM) phối hợp tổ chức hội thảo “Thời gian giải quyết tranh chấp tại trọng tài và tác động từ các thủ tục tố tụng có liên quan”.

Thủ tục tố tụng ảnh hưởng đến thời gian giải quyết vụ án

Phát biểu khai mạc, PGS-TS Phạm Khánh Nam (Hiệu trưởng Trường Kinh tế, Luật và Quản lý nhà nước, Đại học Kinh tế TP.HCM) đánh giá rằng quá trình giải quyết trọng tài thường kéo dài vì nhiều yếu tố khác nhau. Những vướng mắc này không chỉ là “bài toán” cho các bên tham gia tranh chấp mà còn đặt ra thách thức lớn đối với hệ thống pháp luật Việt Nam. Ông mong rằng hội thảo với nhiều chuyên gia sẽ trao đổi, thảo luận, góp ý và tìm kiếm những giải pháp, đề xuất để tối ưu hóa thời gian giải quyết tranh chấp bằng trọng tài.

Tiếp lời, luật sư Châu Việt Bắc, Phó Giám đốc Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) cho rằng một trong những ưu thế nổi bật của trọng tài thương mại nói riêng và các phương thức giải quyết tranh chấp thay thế (ADR) nói chung chính là tính hiệu quả về thời gian. Tuy nhiên, trong thời gian qua, yếu tố này đã và đang chịu nhiều tác động, đặc biệt là từ các thủ tục tố tụng song song phát sinh trong khi quá trình tố tụng trọng tài đang diễn ra.

Theo ông Bắc, năm 2024, Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam tiếp nhận gần 500 vụ tranh chấp và có xu hướng ngày càng tăng. Trong đó, có những tranh chấp trọng tài diễn ra song song với quy trình thủ tục tố tụng, làm ảnh hưởng đến thời gian giải quyết vụ án…

Tại hội thảo, TS Trần Huỳnh Thanh Nghị (Trưởng bộ môn Luật Kinh tế, Khoa Luật, Trường Kinh tế, Luật và Quản lý nhà nước, ĐH Kinh tế TP.HCM) trình bày tham luận về vận hành tố tụng trọng tài khi phát sinh thủ tục mở phá sản: Quy định pháp luật và vấn đề phát sinh trên thực tiễn.

Theo TS Nghị, tố tụng trọng tài cũng đối mặt với nhiều thách thức như tòa án hủy phán quyết trọng tài, khung pháp lý liên quan phức tạp tác động rất lớn đến giải quyết trọng tài…

Ông Nghị lấy ví dụ là tháng 2-2025, Công ty X khởi kiện Công ty Y để yêu cầu thanh toán tiền 50 tỉ đồng từ thực hiện hợp đồng xây dựng tại Trọng tài thương mại. Thế nhưng tháng 3-2025, TAND quận 3, TP.HCM ra quyết định mở thủ tục phá sản đối với Công ty Y theo yêu cầu của Ngân hàng A. Vậy trong trường hợp này giải quyết như thế nào?

Theo ông Nghị, nếu giải quyết tại tòa án thì tòa án sẽ đình chỉ vụ án dân sự theo điểm d khoản1 Điều 217 BLTTDS 2015 là trường hợp “Đã có quyết định của tòa án mở thủ tục phá sản đối với doanh nghiệp, hợp tác xã là một bên đương sự trong vụ án mà việc giải quyết vụ án có liên quan đến nghĩa vụ, tài sản của doanh nghiệp, hợp tác xã đó”. Còn nếu giải quyết tại trọng tài thương mại cũng khá phức tạp. “Trường hợp này phải tạm đình chỉ, đình chỉ hay tiếp tục giải quyết?” – ông Nghị nêu.

Yếu tố hình sự tác động thế nào đến trọng tài?

Tại hội thảo, luật sư Lê Thành Kính (Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam) trình bày tham luận về yếu tố hình sự và tác động đối với quá trình giải quyết tranh chấp tại trọng tài.

Luật sư Kính cho rằng tác động của yếu tố hình sự đến quá trình giải quyết tranh chấp tại trọng tài thể hiện qua nhiều khía cạnh. Đó là khi có dấu hiệu tội phạm, Hội đồng trọng tài có thể phải dừng (tạm đình chỉ) hoặc chấm dứt vụ việc để chờ kết quả điều tra.

Yếu tố hình sự còn ảnh hưởng đến giới hạn thẩm quyền của trọng tài, các vấn đề liên quan đến trách nhiệm hình sự không thuộc phạm vi giải quyết của trọng tài. Cạnh đó, yếu tố hình sự còn ảnh hưởng đến phán quyết trọng tài. Cụ thể, nếu tranh chấp có yếu tố hình sự, phán quyết có thể bị tòa án hủy bỏ nếu vi phạm nguyên tắc công bằng hoặc trật tự công cộng.

Ông Kính cũng chia sẻ một vài vụ án trên thực tế. Đó là vụ án nhà thầu chính kiện chủ đầu tư do vi phạm nghĩa vụ thanh toán theo hợp đồng xây dựng. Yếu tố hình sự trong vụ án này là người đại diện pháp luật của chủ đầu tư bị bắt tạm giam do vi phạm pháp luật trong một vụ án hình sự, các cổ đông không bầu người đại diện pháp luật mới.

Vụ án này, thủ tục tố tụng bị kéo dài do Hội đồng trọng tài không thể tống đạt giấy triệu tập cho người đại diện theo pháp luật và phải chờ các cổ đông mới bổ nhiệm người đại diện theo pháp luật mới.

Một vụ án khác tranh chấp giữa nguyên đơn là một công ty nước ngoài và bị đơn là công ty Việt Nam phải trả tiền theo hối phiếu. Yếu tố hình sự là bị đơn cho rằng hối phiếu bị làm giả mặt sau nên có đơn tố cáo đến công an đề nghị giám định và đề nghị điều tra về hành vi sử dụng giấy tờ giả. Thủ tục tố tụng bị kéo dài 3 năm do Hội đồng trọng tài chờ nguyên đơn cung cấp bản chính cho công an để giám định.

Về sự phối hợp giữa trọng tài và cơ quan tư pháp, theo luật sư Kính, BLTTDS 2015 và Luật Trọng tài Thương mại 2010 quy định tòa án có thể tạm đình chỉ giải quyết vụ án trong các trường hợp có liên quan đến tố tụng trọng tài và điều tra hình sự.

Cạnh đó, Điều 214 BLTTDS 2015 quy định các căn cứ để tòa án tạm đình chỉ vụ án là khi cần đợi kết quả giải quyết của cơ quan có thẩm quyền khác đối với vấn đề có ý nghĩa quyết định trong vụ án hoặc khi cần chờ kết quả của vụ án hình sự có liên quan. Do đó, nếu tranh chấp kinh doanh thương mại đang được trọng tài thương mại giải quyết, nhưng lại có dấu hiệu tội phạm và cần điều tra hình sự, thì tòa án có thể ra quyết định tạm đình chỉ vụ án để chờ kết quả điều tra

Tại hội thảo, Viện sĩ, PGS-TS Nguyễn Ngọc Điện (Cố vấn cấp cao Viện Pháp luật Quốc tế và So sánh, Trường ĐH Kinh tế – Luật, ĐHQG TP.HCM) nêu vấn đề về việc trọng tài đang thụ lý vụ tranh chấp thì bên tranh chấp bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Vấn đề đặt ra là quản trị việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài như thế nào?

Theo ông Điện, cần tuân thủ nguyên tắc duy trì sự vô tư và công bằng. Cụ thể, trọng tài bảo đảm việc đưa ra phán quyết không bị ảnh hưởng bởi kết quả của vụ án hình sự. Trọng tài không quan tâm đến các yếu tố có tội hay không có tội của bên tranh chấp…