vùng đất của những ký ức chiến tranh vệ quốc

“Không ai bị quên lãng, không có gì bị lãng quên” – đây không chỉ là những từ ngữ được khắc trên đài tưởng niệm vinh quang của thành phố. Toàn bộ người dân vùng Smolensk đều sống theo phương châm này.

Thành phố Smolensk nằm cách Moskva 378km về phía tây, ở thượng nguồn sông Dnieper, giáp với Belarus, là một thành phố có lịch sử lâu đời, đã nhiều lần trải qua các cuộc bao vây, phá hủy và đau thương mất mát, nhưng chưa bao giờ bị khuất phục.

Những bức ảnh tư liệu về Cách mạng Tháng Mười Nga

Tổng thống Putin đã nhiều lần nhấn mạnh vị trí quan trọng của vùng đất Smolensk trong lịch sử nước Nga rằng, người Nga biết rõ và tự hào về vai trò to lớn của Smolensk trong lịch sử, đó là thành phố anh hùng, lá chắn của nước Nga.

Trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại vào những năm 1941-1945, hàng trăm nghìn người dân Smolensk đã cầm súng chiến đấu ở tiền tuyến, hơn nửa triệu người dân đã thiệt mạng, trong đó có cả trẻ em, người già và phụ nữ.

Đại diện những người dân Smolensk còn lại từ thời chiến tranh Vệ quốc vĩ đại 1941-1945. (Ảnh: Thùy Vân)

Thống đốc Vùng Smolensk Vasily Anokhin trong buổi gặp gỡ với các phóng viên nước ngoài cho biết, có hơn 1.500 đài tưởng niệm trong khu vực của Smolensk và khoảng 1.000 trong số đó là các khu chôn cất tập thể. Và đây là bằng chứng về sự kinh hoàng của chủ nghĩa phát xít Đức.

Từ năm 1941 đến năm 1943, Smolensk bị quân đội Đức Quốc xã chiếm đóng. Phần lớn thành phố nằm trong đống đổ nát, các đường phố và ngõ hẻm của Smolensk trở thành mồ chôn của hàng trăm nghìn cư dân Smolensk đã chết tại đây trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại.

Tượng đài “Hoa cháy” tưởng niệm các trẻ em bị chết trong các trại tập trung của phát xít Đức. (Ảnh: Thùy Vân)

Chúng tôi thật sự xúc động khi đến dự một buổi lễ đặt hoa tưởng niệm tại tượng đài Tượng đài tưởng niệm trẻ em – tù nhân của trại tập trung phát xít Đức hay còn được gọi là tượng đài “Hoa cháy”. Hình ảnh những cơ thể gầy guộc của trẻ em được kết lại thành một khối cầu thật sự gây cảm giác mạnh, khiến chúng tôi rùng mình vì những gì lịch sử đã trải qua khi hơn 2.000 trẻ em nơi đây đã bị chết tại các trại tập trung của phát xít Đức.

Tượng đài này được xây dựng vào năm 2005 nhân dịp kỷ niệm 60 năm Chiến thắng trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại theo sáng kiến ​​của chính những người từng bị giam giữ tại các trại tập trung.

Bà Zoia Kuzminichka năm nay đã gần 90 tuổi, là một trong số ít những nạn nhân còn lại của trại tập trung thời đó đến dự buổi lễ đặt hoa. Bà bồi hồi xúc động kể lại những năm tháng đau thương gian khó của thế hệ bà, về những sự độc ác của phát xít Đức. Bà cho biết cứ 10 trẻ em vào trại tập trung thì chỉ có một người còn sống sót trở về.

Tượng đài tưởng niệm những người tham gia chiến dịch “Trẻ em”. (Ảnh: Thùy Vân)

Cách đó không xa là Tượng đài tưởng niệm Du kích của vùng Smolensk – Những người tham gia Chiến dịch “Trẻ em”, tưởng niệm những người đã thực hiện việc sơ tán trẻ em về hậu phương. Những du kích là nữ giáo viên đã dẫn đoàn trẻ em sơ tán đi hơn 200km trong nhiều ngày đến ga xe lửa Toropets ở vùng Kalinin (nay là Tver) để đưa các em về hậu phương. Hình ảnh người phụ nữ bồng em nhỏ cùng các trẻ em vây quanh thật xúc động.

Đến đặt hoa tại các đài tưởng niệm trong thành phố, những con số trên bia mộ tập thể từ hàng nghìn đến hàng chục nghìn những người đã bị giết hại trong cuộc chiến tranh khiến chúng tôi thật sự ám ảnh. Một tấm bia nhỏ trong khuôn viên của một bệnh viện địa phương hiện nay cũng là nơi đã từng chôn cất hơn 1.500 hồng quân Xô Viết.

Tượng đài tưởng niệm hơn 1500 hồng quân Liên Xô bị giết trong một bệnh viện. (Ảnh: Thùy Vân)

Khu tưởng niệm nằm trên phố Zoya Kosmodemyanskaya ở Smolensk được xây dựng để tưởng nhớ những người dân Liên Xô trước đây đã chết trong trại tập trung số 126 trong thời gian Đức Quốc xã chiếm đóng thành phố từ mùa hè năm 1941 đến mùa thu năm 1943. Tổng cộng 87 địa điểm chôn cất tập thể đã được phát hiện trong vùng đất của khu tưởng niệm hiện tại và chứa hài cốt của hơn 45.000 người.

Khu tưởng niệm được xây dựng trên địa điểm trại tập trung vào năm 1975, bao gồm một số hàng bia mộ bê-tông đánh dấu các ngôi mộ tập thể của những người đã thiệt mạng theo năm mất của họ: 1941, 1942, 1943. Mặt tiền của khu tưởng niệm là khối các hình thang rỗng bên trong tượng trưng cho doanh trại của phát xít Đức với những song sắt nhà tù. Một dòng chữ ghi lại ngay phía trên: “Những tội ác ghê rợn đã xảy ra ở đây”.

Khu tưởng niệm các nạn nhân trong trại tập trung số 126. (Ảnh: Thùy Vân)

Cách thành phố Smolensk hơn một trăm cây số, Đài tưởng niệm “Dulag-184” ở thành phố Vyazma, vùng Smolensk tưởng niệm hơn 30.000 người đã chết trong trại. Tác phẩm điêu khắc này cũng bao gồm những bức ảnh nổi của những người đã chết trong trại.

Còn rất nhiều tư liệu và hình ảnh về cuộc chiến tranh Vệ quốc được lưu giữ lại trong Bảo tàng “Vùng Smolensk trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại 1941-1945” và Bảo tàng chiến sĩ vô danh ở vùng Smolensk. Những hướng dẫn viên trong các bảo tàng không khỏi xúc động khi chia sẻ với chúng tôi những hiện vật của những người đã hy sinh trong cuộc chiến. Họ nói, mỗi một nắm đất nơi đây đều là xương máu của rất nhiều người.

Đài tưởng niệm “Dulag-184″.

Trong sử sách Nga cũng ghi lại: “Trong nhiều thế kỷ, Smolensk là người bảo vệ biên giới phía tây của đất nước Nga. Nơi đây được gọi một cách chính xác là thành phố trọng điểm, lá chắn của nước Nga. Người dân Smolensk nổi tiếng là những người bảo vệ Tổ quốc dũng cảm”.

Ở vùng Smolensk có nhiều địa điểm tưởng niệm liên quan đến Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, nhiều địa danh được đặt tên để vinh danh những anh hùng của cuộc chiến tranh đó, những ngày tháng đáng nhớ, những đơn vị và đội hình tiêu biểu.

Năm 2025, kỷ niệm 80 năm Chiến thắng trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Smolensk là một trong những thành phố mà công tác chuẩn bị cho ngày quan trọng này đã được tiến hành từ lâu. Các sự kiện tưởng niệm long trọng và lễ hội được tổ chức trong cả năm tại tất cả các khu vực đông dân cư trong vùng.

Thế hệ tương lai của Smolensk được giáo dục về lịch sử bi tráng của dân tộc. (Ảnh: Thùy Vân)

Thống đốc vùng Smolensk Vasily Anokhin cho biết, để tiếp tục công việc lưu giữ ký ức lịch sử, thành phố đã ký thỏa thuận hợp tác với Trung tâm lưu trữ Quốc gia, triển khai các dự án giáo dục nhằm giúp truyền đạt kiến ​​thức lịch sử cho các thế hệ tương lai của Smolensk.

Những sáng kiến ​​này sẽ tập trung vào việc nghiên cứu lịch sử của khu vực, bảo tồn các di tích và hỗ trợ các sự kiện văn hóa. Ngoài ra, những nhân chứng của những sự kiện kinh hoàng đó, sẽ được thiết lập hướng hoạt động để bảo vệ ký ức lịch sử, giáo dục ý thức công dân và lòng yêu nước cho trẻ em và thanh thiếu niên, tăng cường mối liên kết giữa các thế hệ.

Như nhiều dòng chữ ghi trên đài tưởng niệm ở Smolensk:

“Nhiệm vụ của chúng ta là bảo tồn toàn bộ sự thật về Thế chiến, về chiến công anh dũng của nhân dân Nga!

Sự việc kinh hoàng này không bao giờ được xảy ra nữa!”.