Thách thức với EU khi muốn dùng tài sản đóng băng của Nga để hỗ trợ Ukraine

Các lãnh đạo châu Âu lâu nay hy vọng có thể thể hiện sức mạnh tập thể bằng một khoản tiền khổng lồ tài trợ cho nỗ lực quân sự của Ukraine, lớn đến mức sẽ đưa Kiev vào vị thế đàm phán mạnh mẽ hơn trước Moskva.

Kế hoạch đó hiện vẫn đối mặt trở ngại. Điều lẽ ra là một màn thể hiện sức mạnh đoàn kết của châu Âu đang có nguy cơ biến thành màn phơi bày yếu kém, rối ren khi họ liên tục bị gạt ra khỏi các cuộc đàm phán hòa bình cho Ukraine do Mỹ làm trung gian.

Cốt lõi của kế hoạch là khoản tài sản nhà nước của Nga trị giá 244 tỷ USD đang bị đóng băng tại tổ chức lưu ký quốc tế Euroclear ở Bỉ. Các lãnh đạo châu Âu muốn sử dụng nó để cấp một “khoản vay bồi thường” cho Ukraine, song cách thức thực hiện điều này vẫn chưa được thống nhất.

Trong nỗ lực mới nhất để thúc đẩy kế hoạch, các nhà hoạch định chính sách Liên minh châu Âu (EU) hôm 3/12 công bố phiên bản cập nhật, trong đó có các giải pháp pháp lý linh hoạt giúp dễ dàng thực hiện đề xuất mà không cần đồng thuận tuyệt đối từ mọi quốc gia thành viên.

Những ý tưởng này sẽ được xem xét tại hội nghị thượng đỉnh các lãnh đạo châu Âu ở Brussels, Bỉ, vào ngày 18/12. Nhưng Bỉ vẫn bày tỏ hoài nghi. Các nhà ngoại giao cùng chuyên gia phân tích đã bắt đầu thừa nhận rằng châu Âu có thể buộc phải đề xuất cho Ukraine một gói hỗ trợ tài chính khiêm tốn hơn.

Châu Âu cả năm qua đã chật vật chứng minh rằng họ có thể phối hợp một cách gắn kết và hành động dứt khoát khi Nga tiếp tục gia tăng áp lực lên Ukraine và Washington thu hẹp ủng hộ đối với Kiev.

Các quốc gia châu Âu đang chạy đua tăng cường khả năng tự vệ và đã cam kết dành nhiều ngân sách quốc gia hơn cho những dự án quân sự. Dù vậy, thực tế không dễ dàng. Một kế hoạch hợp tác chặt chẽ với Anh trong dự án mua sắm quân sự chung quan trọng của EU đã đổ vỡ vào phút chót.

Các kế hoạch nhằm đưa những quốc gia như Ukraine sớm đạt được tư cách thành viên EU lại vấp phải phản đối gay gắt từ Hungary.

Khi các lãnh đạo Âu châu cam kết xây dựng một “bức tường chống drone” để bảo vệ sườn phía đông của khối trước nguy cơ bị xâm nhập không phận, tên gọi này đã bị bác bỏ ngay lập tức. Những quốc gia thành viên xa hơn về phía tây không muốn tạo dựng hình ảnh một EU đang nỗ lực chỉ để bảo vệ riêng sườn phía đông.

Tranh cãi dường như đã trở thành một phần trong các quyết định chính sách của EU. Ý tưởng cấp khoản vay cho Ukraine từ tài sản bị đóng băng của Nga là một ví dụ.

EU định giải ngân khoản tiền dần theo thời gian, đầu tiên sẽ là gần 52,5 tỷ USD mỗi năm trong vòng hai năm tới. Ukraine chỉ phải hoàn trả nếu Nga thanh toán các khoản bồi thường tổn thất xung đột.

EU cho rằng với số tiền lớn như vậy, Điện Kremlin sẽ nhận thấy Ukraine có thể tiếp tục chiến đấu trong nhiều năm tới. Khi vấn đề tài chính được cải thiện, Tổng thống Volodymyr Zelensky và chính phủ Ukraine sẽ có vị thế tốt hơn nhiều trong các cuộc đàm phán hòa bình với Nga.

“Chúng ta có thể trang bị cho họ phương tiện để tự vệ và để theo đuổi các cuộc đàm phán hòa bình từ một vị thế mạnh mẽ hơn”, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen phát biểu tại họp báo ngày 3/12.

Nhưng ngay từ đầu, các nhà hoạch định chính sách châu Âu đã gặp không ít khó khăn trong việc giữ cả khối đồng lòng. Trước cuộc họp của các lãnh đạo châu Âu hồi tháng 10, nhiều quan chức EU đã tin tưởng rằng Bỉ, quốc gia vốn thể hiện lập trường dè dặt, sẽ đồng ý với kế hoạch.

Tuy nhiên, giới lãnh đạo Bỉ vẫn phản đối ý tưởng. Họ lo ngại nếu Nga coi kế hoạch trên là hành vi tịch thu tiền bất hợp pháp và đâm đơn kiện, họ có thể phải chịu trách nhiệm pháp lý. Bỉ yêu cầu EC, cơ quan hành pháp của EU, đưa ra các phương án chi tiết để giải quyết những rủi ro pháp lý tiềm ẩn.

Giới chức Bỉ những tuần gần đây tiếp tục củng cố lập trường phản đối, đặc biệt sau khi kế hoạch hòa bình 28 điểm của chính quyền Tổng thống Donald Trump bị rò rỉ, trong đó có nội dung về sử dụng tài sản Nga bị đóng băng.

Kế hoạch của Mỹ nêu rằng 100 tỷ USD tài sản Nga bị đóng băng sẽ được đầu tư vào các nỗ lực do Mỹ dẫn dắt để tái thiết và đầu tư vào Ukraine. Mỹ sẽ nhận 50% lợi nhuận từ khoản đầu tư này. Châu Âu sẽ bổ sung thêm 100 tỷ USD để tăng tổng nguồn vốn đầu tư cho việc tái thiết Ukraine. Phần tài sản Nga bị đóng băng còn lại sẽ được đầu tư vào một quỹ chung Mỹ – Nga để triển khai các dự án cụ thể.

“Nó khiến tất cả mọi người thấy rõ rằng những tài sản đó có thể đóng vai trò quan trọng đối với kế hoạch hòa bình”, Ngoại trưởng Bỉ Maxime Prévot nói.

Thủ tướng Bỉ Bart de Wever gọi kế hoạch của EU là “sai lầm căn bản” và cảnh báo rằng điều đó thậm chí có nguy cơ ngăn cản việc đạt được thỏa thuận hòa bình. Ngoại trưởng Prévot hôm 3/12 nói rằng bản kế hoạch được cập nhật vẫn “chưa giải quyết mối lo ngại của chúng tôi một cách thỏa đáng”.

Mujtaba Rahman, giám đốc điều hành khu vực châu Âu tại tổ chức tư vấn rủi ro chính trị Eurasia Group, vẫn nghĩ EU có thể đạt được đồng thuận về vấn đề này, nhưng sẽ mất nhiều thời gian hơn.

Nếu kế hoạch không thành công, EU gợi ý rằng họ có thể sử dụng khoảng trống trong ngân sách hiện có để vay tiền thông qua nợ chung, một giải pháp thay thế ít tham vọng hơn. Số tiền có thể vay là bao nhiêu thì chưa được xác định.

“Châu Âu sẽ phải chi tiền cho Ukraine bởi vì không có lựa chọn nào khác”, Rahman nói.

Tuy nhiên, nếu EU cuối cùng đưa ra một gói tài trợ nhỏ hơn cho Ukraine, điều này có thể là bằng chứng cho thấy liên minh không đủ khả năng thống nhất trước các quyết định lớn vào những thời điểm then chốt.

Giới phân tích cảnh báo điều này tiềm ẩn nguy cơ làm cho châu Âu hiện lên yếu đuối hơn, khiến họ tiếp tục bị đẩy ra bên lề trong các cuộc đàm phán hòa bình Nga – Ukraine. Với hậu thuẫn từ một châu Âu thiếu quyết đoán cùng gói tài trợ kém ấn tượng, Ukraine có thể bị đẩy vào vị thế đàm phán tồi tệ hơn.

“Nếu châu Âu không thành công, Ukraine sẽ có nguy cơ bị thúc ép chấp nhận một thỏa thuận hòa bình bất lợi”, Hegedus từ German Marshall Fund bình luận.

“Đây là thời khắc quyết định thành bại của châu Âu cũng như cho thấy tầm quan trọng của họ trên vũ đài toàn cầu”, Daniel Hegedus, chuyên gia từ tổ chức tư vấn German Marshall Fund, trụ sở tại Washington, nhận xét.

Vũ Hoàng (Theo Reuters, AFP, AP)