Có thể nhờ Viện kiểm sát đại diện khởi kiện

Chủ sở hữu đập, hồ chứa buộc phải biết hậu quả xả lũ

Theo Cục Quản lý đê điều và phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), tính đến ngày 24.11, bão chồng bão, lũ chồng lũ gây ra thiệt hại nặng nề khiến 409 người chết và mất tích, 727 người bị thương, hơn 337.000 ngôi nhà bị sập đổ hoặc hư hỏng. Tổng thiệt hại kinh tế lũy kế ước tính lên tới trên 85.099 tỉ đồng. Cũng trong thời điểm này, thủy điện sông Ba Hạ đã xả lũ dẫn đến ngập lụt nặng nề, người dân không kịp chạy.

ẢNH MINH HOẠ: MINH DUY

Ngoài ra, từ đêm 20.11 đến chiều 22.11, Công ty thủy điện Đồng Nai 5 – TKV xả tràn điều tiết hồ chứa, làm mực nước sông Đồng Nai dâng nhanh, gây ngập lụt diện rộng trên địa bàn xã Đak Lua. Ước tính thiệt hại ban đầu cho người dân khoảng 40 tỉ đồng.

Bà Nguyễn Thanh Hiền, Chủ tịch UBND xã Đak Lua, cho biết: Không nhận được thông báo chính thức từ Công ty thủy điện Đồng Nai 5 – TKV về việc xả tràn. Tốc độ nước lên quá nhanh (đặc biệt là sau khi thủy điện tăng lưu lượng xả đột ngột) khiến công tác chuẩn bị ứng phó của xã bị động.

Ngược lại, ông Trần Thanh Hải, Phó giám đốc Công ty thủy điện Đồng Nai 5 – TKV cho rằng, chính quyền cấp xã phản ánh “không nhận được thông báo chính thức”, cần xem xét công tác truyền đạt thông tin nội bộ của địa phương.

Về việc thủy điện xả lũ, xả tràn, luật sư Hà Hải (Phó chủ nhiệm Đoàn luật sư TP.HCM) cho rằng pháp luật đã có quy định cụ thể trong hoạt động xây dựng, quản lý, vận hành đập thủy điện và phòng ngừa, ứng phó thiên tai cho công trình đập thủy điện. Hằng năm, chủ sở hữu đập có trách nhiệm lập và rà soát, điều chỉnh, bổ sung phương án ứng phó với tình huống khẩn cấp.

Từ đó, trình UBND có thẩm quyền thẩm định, phê duyệt trên cơ sở số liệu tính toán kỹ thuật và tính hợp lý, độ tin cậy của dự thảo phương án (điều 25, 26 Nghị định 114 năm 2018 của Chính phủ về quản lý an toàn đập, hồ chứa nước).

“Do đó, chủ sở hữu đập buộc phải biết hậu quả, đánh giá được tác động của mỗi lưu lượng nước xả lũ đối với khu vực hạ du đập”, luật sư Hà Hải nhấn mạnh.

Cũng theo Phó chủ nhiệm Đoàn luật sư TP.HCM, về dân sự, nếu có căn cứ cho thấy những tổ chức, cá nhân có liên quan, chủ sở hữu đập là nguyên nhân gây ra thiệt hại thì người dân có quyền yêu cầu hỗ trợ, bồi thường thiệt hại cả vật chất lẫn tinh thần theo bộ luật Dân sự.

Ngoài ra, người dân có quyền yêu cầu Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước, hoặc luật sư trợ giúp pháp lý miễn phí, làm đại diện cho mình để yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm bồi thường thiệt hại.

Theo luật sư Hà Hải, vừa qua Quốc hội cũng đã ban hành Nghị quyết số 205 năm 2025 về việc giao Viện kiểm sát đại diện cho người dân khởi kiện vụ án dân sự yêu cầu bồi thường thiệt hại. Do đó, người dân có thể làm đơn đề nghị Viện kiểm sát tham gia đại diện khởi kiện theo quy định của nghị quyết này.

Địa phương hay thủy điện phải bồi thường?

Theo luật sư Hoàng Hà (Công ty luật TNHH MTV Thiên Quý), cần tách bạch giữa “hỗ trợ sau thiên tai” và “bồi thường trách nhiệm dân sự”.

Nếu hồ chứa vận hành, xả lũ không đúng quy trình được Thủ tướng, hoặc UBND tỉnh phê duyệt, không thực hiện đúng nghĩa vụ cảnh báo, lập bản đồ ngập lụt, phương án ứng phó vùng hạ du theo Nghị định 114 năm 2018, hoặc chính quyền không truyền tin, không sơ tán, không thực hiện phương án ứng phó đã phê duyệt khiến người dân bị động, thì có thể phát sinh trách nhiệm bồi thường dân sự.

Theo điều 584 bộ luật Dân sự 2015, ai có hành vi trái pháp luật gây thiệt hại thì phải bồi thường. Hồ chứa, nhà máy thủy điện là công trình xây dựng, nguồn nguy hiểm cao độ nên chủ sở hữu, người quản lý, khai thác phải bồi thường khi công trình gây thiệt hại, trừ bất khả kháng, hoặc tình thế cấp thiết (điều 601 và 605 bộ luật Dân sự).

Nếu người thi hành công vụ (ra lệnh vận hành, quyết định sơ tán, truyền tin…) có hành vi trái pháp luật khi thi hành công vụ dẫn đến thiệt hại, thì Nhà nước phải bồi thường theo luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước.

Ngược lại, nếu mưa lũ vượt tần suất thiết kế, mang tính bất khả kháng, hồ đã vận hành đúng quy trình, thông báo đúng quy định, địa phương đã cảnh báo, sơ tán theo phương án mà vẫn còn thiệt hại, thì theo bộ luật Dân sự đây là sự kiện bất khả kháng. Do đó các bên không phải bồi thường đủ 100% như quan hệ bồi thường thông thường.

Theo luật sư Hoàng Hà, khi ấy, người dân chủ yếu được Nhà nước hỗ trợ như giống cây trồng, vật nuôi, một phần chi phí sản xuất theo Nghị định 02 năm 2017 của Chính phủ cùng nguồn dự phòng ngân sách, Quỹ phòng chống thiên tai, cứu trợ theo luật Phòng, chống thiên tai và Nghị định 66 năm 2021.

Khi nào người vi phạm bị xử lý hình sự?

Theo luật sư Nguyễn Thị Kim Vinh (Công ty luật TNJ, nguyên thẩm phán TAND tối cao), trước tiên, người dân cần thu thập bằng chứng như chụp ảnh, quay video hiện trường thiệt hại (nhà cửa, cây trồng, vật nuôi).

Đồng thời, người dân cần chứng minh thiệt hại thông qua các chứng cứ có giá trị pháp lý như: kết quả hội đồng định giá tài sản của Nhà nước, hoặc tổ chức thẩm định giá độc lập; biên bản kiểm kê tài sản tài sản được lập; các tài liệu, giấy tờ chứng minh về giá trị tài sản, quyền sở hữu, sử dụng tài sản.

“Nếu bên gây thiệt hại không đồng ý bồi thường, người dân có quyền khởi kiện ra tòa. Trường hợp gây ra hậu quả nghiêm trọng dẫn đến thiệt hại về tài sản, tính mạng của người khác, thì người vi phạm còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự”, luật sư Kim Vinh phân tích.

Theo đó, người vi phạm có thể bị xem xét về “tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” (điều 360 bộ luật Hình sự, mức án lên đến 12 năm tù); hoặc “tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp” (điều 179, mức án cao nhất 10 năm tù).

Đối với điều 360 bộ luật Hình sự, áp dụng đối với người có chức vụ, quyền hạn vì thiếu trách nhiệm mà không thực hiện, hoặc thực hiện không đúng nhiệm vụ được giao. Chỉ cần gây thiệt hại về tài sản từ 100 triệu đồng đến dưới 500 triệu đồng là có thể bị xử lý ở tội danh này.

Tương tự, đối với điều 179 bộ luật Hình sự, người nào có nhiệm vụ trực tiếp trong công tác quản lý tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, vì thiếu trách nhiệm mà để mất mát, hư hỏng, lãng phí gây thiệt hại từ 100 triệu đồng đến dưới 500 dưới đồng đều có thể bị xử lý.