Đánh thuế bao cao su chưa đủ để khuyến sinh

Đây chỉ là động thái điều chỉnh ưu đãi nếu xét về thuế, nhưng khi xét về nhân khẩu học, câu hỏi trọng tâm là liệu tăng chi phí cho công cụ tránh thai có thể tác động đáng kể đến tỉ lệ sinh, hay chỉ là một mắt xích rất nhỏ trong chiến lược khuyến sinh đang mở rộng qua từng năm.

Chuẩn hóa ưu đãi thuế

Tháng 10-2024, Văn phòng Quốc vụ viện ban hành văn bản số 48 về các biện pháp hoàn thiện hệ thống chính sách hỗ trợ sinh, tập trung vào giảm chi phí sinh – nuôi – giáo dục và phát triển mạng lưới dịch vụ hỗ trợ gia đình theo vòng đời.

Cùng năm, Ủy ban Thường vụ Nhân đại khóa 14 thông qua Luật VAT mới có hiệu lực từ 2026, tiếp tục miễn thuế cho nông sản, y tế và phúc lợi xã hội nhưng loại bỏ thuốc và công cụ tránh thai khỏi danh mục ưu đãi.

Ở góc độ pháp lý – tài khóa, nhiều học giả Trung Quốc nhìn nhận việc đánh thuế công cụ tránh thai trước hết là một bước chuẩn hóa ưu đãi thuế hơn là một công cụ trực tiếp để kéo tỉ lệ sinh đi lên.

Trả lời Nhật báo Kinh tế ngày 5-12, giáo sư Dương Tiểu Cường từ Đại học Trung Sơn cho rằng chính sách miễn VAT cho sản phẩm tránh thai sau hơn 30 năm đã hoàn thành vai trò giảm chi phí sử dụng và nuôi dưỡng ngành sản xuất liên quan.

Khi mục tiêu ban đầu đã đạt được, việc duy trì một ưu đãi thuế riêng cho nhóm hàng hóa này không còn phù hợp với yêu cầu công bằng – thống nhất về thuế và định hướng của các hội nghị trung ương khóa 20 về chuẩn hóa ưu đãi thuế.

Các chuyên gia tài khóa như Thi Chính Văn và Vương Hoa Vũ được báo kinh tế Yicai ngày 4-12 dẫn lời cho rằng việc bỏ miễn thuế phù hợp xu hướng đưa chính sách thuế vào khuôn khổ luật hóa, loại bỏ các ưu đãi không còn phù hợp với định hướng chính sách hiện nay.

Tạo bầu không khí khuyến sinh

Từ góc độ dân số học, nhiều chuyên gia đọc được trong thay đổi thuế một tầng thông điệp về chính sách dân số. Nhà nhân khẩu học Hà Á Phúc nói với Hãng tin Bloomberg rằng việc loại bỏ ưu đãi VAT cho sản phẩm tránh thai nhằm tạo bầu không khí khuyến sinh và giảm phá thai, nhưng về thực chất chỉ mang tính biểu tượng và khó tạo ra thay đổi đáng kể.

Một báo cáo năm 2024 của Viện Nghiên cứu dân số Yuwa ước tính chi phí nuôi một đứa trẻ tại Trung Quốc đến 18 tuổi vượt ngưỡng 538.000 nhân dân tệ (khoảng 76.000 USD).

Theo trang HK01 ngày 4-12, với thuế suất chuẩn 13%, cùng cơ chế khấu trừ thuế đầu vào và mức độ cạnh tranh cao trên thị trường tránh thai, giá bán lẻ công cụ tránh thai dự kiến chỉ tăng khoảng 5 – 10%.

Một hộ gia đình chi 50 nhân dân tệ (186.000 đồng)/tháng cho các công cụ tránh thai được ước tính chỉ phải trả thêm khoảng 2 – 5 nhân dân tệ cho bao cao su hoặc thuốc tránh thai. Đây là một con số rất nhỏ đảo ngược quyết định sinh hay không sinh của một gia đình đang chật vật với bài toán nhà ở, giáo dục, y tế, việc làm và áp lực thăng tiến.

Trong khi đưa các biện pháp tránh thai trở lại nhóm hàng hóa thông thường, luật thuế VAT mới và quy định triển khai lại chuyển ưu đãi sang các lĩnh vực trực tiếp gắn với mục tiêu khuyến sinh.

Điều 24 quy định miễn VAT cho một loạt dịch vụ chăm sóc và an sinh, bao gồm: nuôi dạy trẻ ở nhà trẻ, mẫu giáo, dịch vụ của viện dưỡng lão, cơ sở người khuyết tật, cũng như dịch vụ môi giới hôn nhân, cho thấy thay vì trợ giá cho các biện pháp tránh thai, ưu đãi thuế được dồn cho dịch vụ chăm trẻ, hôn nhân và các lĩnh vực phúc lợi – y tế khác.

Cách điều chỉnh này phù hợp với thông báo số 48 năm 2024 của Quốc vụ viện Trung Quốc về hệ thống hỗ trợ sinh, trong đó trọng tâm là mở rộng dịch vụ trông trẻ, hoàn thiện chế độ nghỉ sinh và trợ cấp sinh, giảm chi phí giáo dục, hỗ trợ nhà ở và bảo vệ quyền lợi lao động của phụ nữ.

Trong ngắn và trung hạn, những biện pháp này được truyền thông Trung Quốc đánh giá là chạm vào căn nguyên khiến nhiều người ngần ngại sinh con.

Phản ứng xã hội và khoảng cách niềm tin

Dù vậy, nhiều học giả và ý kiến trên mạng nhấn mạnh rằng việc có sinh con hay không vẫn phụ thuộc chủ yếu vào kỳ vọng kinh tế, mức độ hỗ trợ phúc lợi, chất lượng dịch vụ công và sự ổn định của thị trường lao động.

Theo bản tin ngày 4-12 của Đài ABC, các chuyên gia nhân khẩu – xã hội học như bà Daria Impiombato từ Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator và bà Châu Vận từ Đại học Michigan cho rằng việc tăng giá công cụ tránh thai ở Trung Quốc là một “bước lùi” đối với phụ nữ, giới trẻ và nhóm thu nhập thấp, khiến việc tiếp cận tránh thai khó khăn hơn và bỏ qua các vấn đề bình đẳng giới cũng như quyền sinh sản.

Ngay trong Trung Quốc, dư luận cũng phản ứng với mọi động thái khuyến sinh. Trang HK01 ngày 4-12 ghi nhận nhiều người dùng Weibo mỉa mai rằng việc tăng giá bao cao su không thể tăng tỉ lệ sinh, ngược lại nó càng khiến họ cân nhắc kỹ hơn và nghiêng về quyết định không sinh con.

Độ nhạy cảm của xã hội Trung Quốc với các tín hiệu khuyến sinh còn thể hiện rõ qua tranh luận quanh một nghiên cứu đăng trên Tạp chí Y khoa Trung Quốc bản tiếng Anh của nhóm học giả Đại học Bắc Kinh cho rằng tuổi thọ của phụ nữ cao hơn nếu sinh từ 3 đến 4 con, còn nam giới cứ mỗi thêm một con thì rủi ro tử vong giảm 4%.

Nghiên cứu này sau đó đã lập tức bị một bộ phận cư dân mạng gắn nhãn là “chiêu thức” thúc sinh mới và đặt câu hỏi về độ tin cậy trong phương pháp nghiên cứu.

Phản ứng mang tính châm biếm đối với cả nghiên cứu này lẫn việc áp thuế tránh thai cho thấy khoảng cách ngày càng lớn giữa diễn ngôn khuyến sinh của chính phủ và trải nghiệm thực tế của một bộ phận người trẻ Trung Quốc.