Tây Ninh là điểm đến mới của ngành chế biến sâu, thực phẩm chất lượng cao

Bài toán hiện nay là phải tập trung xây dựng Tây Ninh thành trung tâm chế biến sâu và cung ứng thực phẩm chất lượng cao của khu vực.

Định hướng này không chỉ nâng tầm chuỗi giá trị nông sản địa phương, mà còn mở ra không gian mới cho công nghiệp thực phẩm, logistics, và dịch vụ hỗ trợ, đưa Tây Ninh trở thành mắt xích quan trọng trong mạng lưới cung ứng hiện đại.

Khó vươn lên chuỗi giá trị toàn cầu 

Trong báo cáo thu ngân sách của Tây Ninh thì một nguồn thu chiếm tỉ trọng rất cao đó chính là nguồn thu từ xổ số, trong khi đó phân tích lợi thế cạnh tranh của Tây Ninh thì một sự thật khách quan nhưng đáng suy ngẫm: ngành nông nghiệp chủ lực của tỉnh, dù tạo ra nguồn thu ổn định, lại được xếp vào nhóm “Bò sữa” (Cash Cow), một ngành ít tăng trưởng, thiếu đột phá. 

Suốt nhiều năm, Tây Ninh đã phải chịu đựng nghịch lý của một nền sản xuất thâm dụng tài nguyên nhưng lại chỉ thu về giá trị gia tăng tối thiểu: bán mủ cao su, bán tinh bột sắn, bán mía đường thô. Người nông dân vẫn luẩn quẩn trong vòng xoáy của “được mùa mất giá”, còn doanh nghiệp thì khó vươn lên chuỗi giá trị toàn cầu.

Trong bối cảnh các diễn đàn khoa học – công nghệ đang sôi nổi thảo luận về “kinh tế xanh”, “nông nghiệp tuần hoàn” và đặc biệt là nhu cầu thực phẩm sạch, có truy xuất nguồn gốc của thị trường hơn 20 triệu dân vùng Đông Nam Bộ, Tây Ninh đang nắm giữ chìa khóa để kiến tạo một vận hội mới. 

Sứ mệnh của Tây Ninh không phải là trở thành một “Bình Dương thứ hai”, mà phải là một “Thủ phủ nông nghiệp công nghệ cao”, một “Bếp ăn cao cấp” đáng tin cậy của cả miền Nam.

Nếu Michael Porter đã từng nói Việt Nam có thể trở thành “Bếp ăn của thế giới”, ám chỉ tiềm năng lớn về ẩm thực và nguồn cung ứng lương thực, thì Tây Ninh nên trở thành “Bếp ăn cho vùng Đông Nam Bộ”. 

Tây Ninh nên chuyển dịch toàn bộ tư duy từ “Sản xuất nông nghiệp” sang “Kinh tế thực phẩm”, tập trung xây dựng Tây Ninh thành trung tâm chế biến sâu và cung ứng thực phẩm chất lượng cao của khu vực.

Lợi thế lớn nhất của Tây Ninh là quỹ đất rộng lớn và nguồn nước dồi dào từ hồ Dầu Tiếng. Thay vì tiếp tục dùng tài nguyên quý giá này để trồng những loại cây công nghiệp thâm dụng nước và giá trị thấp, chúng ta cần tái định vị lại cách sử dụng các nguồn tài nguyên này một cách hợp lý phục vụ cho sự phát triển hài hòa của nền nông nghiệp công nghệ cao.

Các nhà lãnh đạo Tây Ninh nên đặt câu hỏi: “TP.HCM và các thành phố công nghiệp lân cận đang cần gì?”. Chắc chắn một câu trả lời đó là họ cần thực phẩm an toàn, thực phẩm chức năng, nước giải khát, và các sản phẩm chế biến sẵn chất lượng cao. 

Tây Ninh phải quy hoạch ngay “Vành đai thực phẩm công nghệ cao”, ưu tiên vùng đất tốt nhất, gần nguồn nước nhất cho các loại rau củ, cây ăn trái có giá trị kinh tế cao, áp dụng các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm khắt khe nhất thế giới. Thương hiệu “Nông sản Tây Ninh” phải được định nghĩa bằng hai từ: Sạch và Sức khỏe. Chúng ta không bán ký lô, chúng ta bán niềm tin.

Mọi ý tưởng về công nghệ cao đều trở nên vô nghĩa nếu chúng ta không giải quyết được nút thắt “manh mún hóa” đất đai. Để thu hút các tập đoàn Agritech hàng đầu thế giới đầu tư hệ thống tưới tiêu thông minh, máy móc cơ giới hóa đồng bộ, chúng ta cần diện tích đủ lớn, tập trung.

Tỉnh cần có sự can thiệp mạnh mẽ và sáng tạo về thể chế đất đai. Hãy thí điểm mô hình “Ngân hàng đất nông nghiệp” hoặc cơ chế “Góp đất liên kết sản xuất”. Nông dân không bán đất mà góp quyền sử dụng đất như một cổ phần vào liên doanh với doanh nghiệp hình thành các hợp tác xã nông nghiệp. 

Doanh nghiệp cung cấp vốn, công nghệ, quản lý rủi ro và cam kết bao tiêu đầu ra. Chính quyền đóng vai trò là “Tổng công trình sư” quy hoạch vùng chuyên canh tập trung (Cánh đồng lớn) và đầu tư hoàn thiện hạ tầng thủy lợi, điện năng đến tận chân ruộng. Đây là mô hình chia sẻ lợi ích, giúp nông dân vừa giữ đất, vừa tăng thu nhập, vừa tránh được rủi ro thị trường.

Từ công nghiệp hậu cần đến công nghiệp chế biến thực phẩm

Nếu tuyến cao tốc TP.HCM – Mộc Bài mở ra cánh cửa logistics, thì việc chuyển đổi sang chế biến sâu sẽ mở ra cánh cửa giá trị. Chúng ta phải khuyến khích các doanh nghiệp chuyển từ việc bán tinh bột mì sang sản xuất tinh bột biến tính dùng cho dược phẩm, từ mía thô sang sản xuất các dòng nước giải khát chức năng, bánh kẹo cao cấp.

Để làm được điều đó, Tây Ninh cần quy hoạch các cụm công nghiệp chế biến thực phẩm chuyên sâu (Food Processing Clusters). Tại các cụm này, hạ tầng phải đạt chuẩn cao hơn: ưu đãi điện năng cho hệ thống kho lạnh (Cold Chain) và kho mát hiện đại; hệ thống xử lý nước thải phải đạt cấp độ tuần hoàn cao nhất, biến chất thải hữu cơ thành phân bón sinh học. 

Đặc biệt, ưu tiên các dự án ứng dụng công nghệ để biến phế phụ phẩm nông nghiệp (bã mía, vỏ mì, phụ phẩm trái cây) thành năng lượng sinh khối hoặc nguyên liệu tái chế, khép kín vòng tròn kinh tế tuần hoàn như tinh thần của các diễn đàn khoa học.

Hồ Dầu Tiếng là “trái tim xanh” của Tây Ninh. Chúng ta không chỉ nên khai thác giá trị du lịch, mà phải nhìn nhận nó là nguồn nước cho sản xuất sạch.

Địa phương nên đề xuất thí điểm mô hình kinh tế sinh thái tích hợp tại hồ Dầu Tiếng và vùng phụ cận: Nuôi trồng thủy sản thông minh (Smart Aqua-culture) mô hình nuôi trong lồng bè công nghệ, kết hợp với các trang trại nông nghiệp công nghệ cao. Nước thải từ hoạt động nuôi trồng được xử lý, tái sử dụng để tưới cho cây trồng. Mô hình này vừa tạo ra sản phẩm thủy sản sạch, vừa giảm áp lực môi trường lên hồ, vừa tạo ra sản phẩm du lịch nông nghiệp trải nghiệm độc đáo, đa dạng hóa nguồn thu và tăng khả năng chống chịu của nền kinh tế Tây Ninh.

Cuối cùng, không có công nghệ nào quan trọng hơn công nghệ tạo ra niềm tin. Thời gian qua, nhiều địa phương cảnh báo về nỗi lo vệ sinh an toàn thực phẩm. Để chinh phục người tiêu dùng đô thị, nông sản Tây Ninh phải có một “Hộ chiếu số” minh bạch.

Tỉnh có thể phối hợp chặt chẽ với các tập đoàn công nghệ để xây dựng nền tảng dữ liệu nông nghiệp số ứng dụng blockchain. Mỗi sản phẩm khi ra thị trường phải có mã QR code cho phép người dùng truy xuất nguồn gốc đến tận thửa ruộng, biết rõ quy trình canh tác, lịch sử sử dụng thuốc và phân bón. 

Chính quyền cần đóng vai trò là “Nhà bảo lãnh” uy tín, thiết lập các quy chuẩn địa phương (Local GAP) thậm chí còn cao hơn VietGAP, để thương hiệu Tây Ninh mặc nhiên trở thành biểu tượng của chất lượng.

Nếu công nghiệp là động cơ để Tây Ninh tăng tốc, thì nông nghiệp chế biến sâu chính là đôi cánh bền vững, nhân văn, tạo sinh kế và sự phồn thịnh cho phần lớn người dân. Làm được, Tây Ninh sẽ trở thành mô hình mẫu về sự hài hòa giữa phát triển kinh tế, công nghệ và bảo tồn sinh thái.

Phát triển thế hệ doanh nhân xanh cho Tây Ninh

Việc nuôi dưỡng thế hệ doanh nhân trẻ vừa có năng lực quản trị, vừa ý thức trách nhiệm môi trường đòi hỏi sự đồng bộ từ giáo dục, đào tạo tri thức chuyên môn đến hệ sinh thái hỗ trợ khởi nghiệp địa phương.