Cần thiết lập lại cơ chế phân quyền phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp?

(PLO)- TS Nguyễn Thị Thiện Trí nhấn mạnh rằng việc tái phân định thẩm quyền là tất yếu để đảm bảo hoạt động quản lý nhà nước không bị gián đoạn, đồng thời tạo điều kiện cho địa phương phát huy tính chủ động, sáng tạo.

Ngày 8-12, Trường ĐH Luật TP.HCM tổ chức hội thảo “Triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013 sửa đổi trong bối cảnh xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp ở Việt Nam hiện nay”.

Phát biểu khai mạc hội thảo, TS Lê Trường Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Luật TP.HCM, cho biết tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025.

Quyết định này đánh dấu một bước chuyển quan trọng, đặt nền tảng pháp lý cần thiết cho việc tổ chức và vận hành chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp.

Các mục tiêu của hội thảo

Theo TS Lê Trường Sơn, việc đưa các quy định mới vào cuộc sống đồng thời đặt ra nhiều vấn đề về lý luận và thực tiễn, đòi hỏi sự phân tích và đánh giá thận trọng nhằm bảo đảm phù hợp với thực tiễn quản trị, yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội và tiến trình hội nhập quốc tế sâu rộng của Việt Nam.

Hội thảo được tổ chức nhằm giải quyết các mục tiêu sau:

Thứ nhất, hội thảo sẽ tập trung phân tích những điểm mới cơ bản của Hiến pháp năm 2013 sửa đổi trong mối tương quan, so sánh với Hiến pháp các giai đoạn trước, cũng như mô hình ở các nước có hệ thống chính quyền địa phương tương đồng, từ đó làm rõ các vấn đề cốt lõi cần được tiếp tục thể chế hóa và hiệu quả áp dụng.

Thứ hai, hội thảo sẽ nghiên cứu và thảo luận các tác động của quy định mới của Hiến pháp năm 2013 (sửa đổi) đến hệ thống pháp luật cũng như thực tiễn vận hành của hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương.

Thứ ba, làm rõ các khó khăn, vướng mắc khi các quy định mới của Hiến pháp được triển khai thi hành, từ đó đề xuất kiến nghị, giải pháp nhằm bảo đảm tính đồng bộ, hiệu lực và hiệu quả trong hệ thống pháp luật, đặc biệt là Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật… nhằm phù hợp với tinh thần Hiến pháp và thực tế phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.

Thứ tư, trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng chính quyền số, đô thị thông minh, nền hành chính hiện đại, hội thảo cũng là cơ hội để thảo luận về việc vận dụng các quy định của Hiến pháp trong xây dựng chính quyền địa phương thích ứng với các yêu cầu mới về công nghệ, hội nhập quốc tế và quản trị công hiện đại.

Yêu cầu thiết lập lại cơ chế phân quyền

Tại hội thảo, TS Nguyễn Thị Thiện Trí, Giảng viên Khoa Luật Hành chính – Nhà nước, Trường ĐH Luật TP.HCM, cho rằng việc sửa đổi Hiến pháp năm 2013 và ban hành các đạo luật mới, đặc biệt là Luật Tổ chức chính quyền địa phương, đòi hỏi thiết lập lại cơ chế phân quyền phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp – nơi cấp huyện bị giải thể và hai cấp chính quyền (tỉnh và xã) đảm nhiệm toàn bộ chức năng quản lý nhà nước trên địa bàn.

TS Thiện Trí nhấn mạnh rằng việc tái phân định thẩm quyền là tất yếu để đảm bảo hoạt động quản lý nhà nước không bị gián đoạn, đồng thời tạo điều kiện cho địa phương phát huy tính chủ động, sáng tạo.

Theo bà Trí, trên cơ sở khảo sát thực tiễn, tham luận cho thấy mô hình tổ chức cũ bộc lộ nhiều hạn chế như nhiệm vụ chồng chéo giữa các cấp, sự phụ thuộc quá lớn của chính quyền cơ sở vào cấp trên, cơ chế quản lý cứng nhắc làm giảm tính linh hoạt trong xử lý các vấn đề dân sinh.

Khi chuyển đổi sang mô hình hai cấp, những tồn tại này càng bộc lộ rõ và đặt ra yêu cầu tái thiết lập cơ chế phân quyền một cách khoa học, hợp lý, bảo đảm nguyên tắc “việc nào cấp nào làm tốt nhất thì giao cho cấp đó thực hiện”.

TS Thiện Trí đề xuất việc phân định thẩm quyền phải dựa trên ba tiêu chí: (1) mức độ phù hợp với chức năng của từng cấp chính quyền; (2) năng lực quản trị, nhân lực, tài chính của địa phương; (3) bảo đảm tính thống nhất, thông suốt của quyền lực nhà nước.

Theo đó, cấp tỉnh phải được trao quyền rộng hơn trong hoạch định chính sách phát triển, quy hoạch, ngân sách, quản trị đô thị và điều phối vùng. Ngược lại, cấp xã cần được phân quyền mạnh trong các dịch vụ công, an sinh xã hội, quản lý dân cư, trật tự, xây dựng nông thôn mới và các lĩnh vực gắn chặt với đời sống người dân…