Khi nào hành vi vợ giữ thu nhập của chồng thành vi phạm pháp luật?

Làm công tác xét xử nhiều năm, đặc biệt là trong các vụ việc liên quan đến hôn nhân và gia đình, tôi nhận thấy việc dư luận quan tâm là điều dễ hiểu. 

Sự quan tâm này phần lớn xuất phát từ việc tiếp nhận thông tin chưa đầy đủ. Việc hiểu sai quy định không chỉ gây lo lắng không cần thiết, mà còn có thể tạo ra những rào cản tâm lý trong việc thực thi pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình.

Không đánh đồng việc vợ giữ thu nhập của chồng với hành vi vi phạm pháp luật

Cần khẳng định thông tin về mức phạt tiền từ 20-30 triệu đồng là có cơ sở pháp lý. Đây là quy định tại nghị định 282 của Chính phủ, có hiệu lực từ ngày 15-12, quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội và phòng, chống bạo lực gia đình. 

Một số thông tin nhấn mạnh vào cụm từ vợ kiểm soát thu nhập chồng mà bỏ qua các yếu tố cấu thành hành vi vi phạm, vô tình đánh tráo khái niệm giữa quyền quản lý tài chính trong gia đình, vốn là quan hệ dân sự, với hành vi bạo lực kinh tế, là hành vi vi phạm pháp luật. 

Điều này dễ khiến người dân lầm tưởng rằng cơ quan chức năng can thiệp vào mọi giao dịch, thỏa thuận tài chính thường nhật của vợ chồng.

Pháp luật tôn trọng quyền tự quyết và thỏa thuận của các cặp vợ chồng, chỉ can thiệp và chế tài khi mối quan hệ đó biến tướng thành hành vi xâm phạm quyền con người.

Từ bao đời nay, hình ảnh người phụ nữ tay hòm chìa khóa đã trở thành một nét văn hóa, thậm chí là một sự phân công lao động hợp lý được xã hội thừa nhận. Đa số các gia đình, sự phân chia vai trò người chồng là trụ cột kinh tế và người vợ là người quản trị chi tiêu thường dựa trên nền tảng của sự tự nguyện và tin tưởng lẫn nhau. Đó là thỏa thuận dân sự, dù đôi khi chỉ là thỏa thuận ngầm. 

Trong các phiên tòa ly hôn tôi từng tham gia xét xử, không ít trường hợp người chồng thừa nhận nhờ có vợ quản lý tài chính chặt chẽ mà gia đình mới tích lũy được tài sản. Do đó không thể đánh đồng việc người vợ giữ lương của chồng để vun vén cho tổ ấm với hành vi vi phạm pháp luật. 

Cơ quan chức năng sẽ không bao giờ xử phạt một hành vi mang tính chất xây dựng và có sự đồng thuận giữa hai bên như vậy.

Những nỗi đau không chảy máu nhưng dai dẳng 

Vậy khi nào thì hành vi kiểm soát tiền bạc trở thành đối tượng bị xử phạt? Theo Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, một hành vi chỉ bị coi là bạo lực kinh tế và bị xử lý hành chính khi hội tụ đủ các yếu tố cấu thành nghiêm ngặt. 

Thứ nhất là cưỡng ép, nghĩa là việc kiểm soát tài sản diễn ra trái với ý muốn của người sở hữu, có sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực. Thứ hai, và quan trọng nhất, là mục đích của hành vi. Luật quy định rõ hành vi này phải nhằm tạo ra tình trạng lệ thuộc về mặt vật chất, tinh thần hoặc các mặt khác. 

Đây chính là ranh giới để phân biệt giữa đời sống dân sự và hành vi vi phạm. Nếu việc giữ tiền nhằm mục đích tiết kiệm, chi tiêu cho gia đình thì hoàn toàn hợp pháp. 

Ngược lại, nếu hành vi kiểm soát nhằm mục đích cô lập, hạ thấp danh dự, khiến đối phương phải quỵ lụy, van xin mới được đáp ứng các nhu cầu thiết yếu, biến họ thành người lệ thuộc hoàn toàn thì đó chính là bạo lực kinh tế.

Trường hợp người vợ và chồng thỏa thuận chồng giữ một khoản nhỏ tiêu vặt, còn lại đưa vợ lo sinh hoạt phí, dù người chồng có thể không hoàn toàn thoải mái nhưng vẫn chấp nhận vì lợi ích chung, đây là quan hệ nội bộ gia đình, pháp luật không can thiệp. 

Trường hợp người chồng đi làm có thu nhập nhưng bị vợ tịch thu toàn bộ, khi ốm đau, đói khát không được cung cấp tiền thuốc men, ăn uống, bị cấm vận tài chính để không thể thực hiện các quyền cơ bản như thăm nom cha mẹ, giao tiếp xã hội, dẫn đến sự bế tắc và khủng hoảng tinh thần, đây đích thị là hành vi bạo lực, cần bị lên án và xử lý. 

Mức phạt 30 triệu đồng khi đó là hoàn toàn tương xứng với tính chất và mức độ xâm hại đến quyền con người của nạn nhân. 

Cần hiểu rằng bạo lực gia đình không chỉ là những tác động vật lý gây thương tích trên cơ thể. Có những nỗi đau không chảy máu nhưng dai dẳng và tàn khốc hơn nhiều, đó là sự khủng bố về tinh thần thông qua sự kìm kẹp về kinh tế. 

Tôi từng chứng kiến những người bị bạn đời tước đoạt hoàn toàn quyền tự chủ, muốn ly hôn cũng không có khả năng tài chính để tiến hành thủ tục, muốn thoát ly cũng không có phương tiện. 

Quy định mới với thẩm quyền xử phạt thuộc về cấp cơ sở trở lên sẽ đảm bảo tính chặt chẽ, minh bạch trong quá trình xác minh, xử lý, tránh tình trạng lạm quyền ở cơ sở, đồng thời là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ cho những ai có ý định sử dụng đồng tiền làm công cụ để đày đọa người thân.

Pháp luật sinh ra là để bảo vệ con người, bảo vệ những giá trị đạo đức tốt đẹp và sự bền vững của gia đình, chứ không phải để can thiệp hay phá vỡ những truyền thống văn hóa tốt đẹp.