Đỗ Thị Hải Yến – ‘đôi mắt biết nói’ của điện ảnh Việt

Cuối tháng 11, nghệ sĩ tái xuất màn bạc với vai chính sau một thập niên ngưng đóng phim. Cô vào vai góa phụ tình cờ gặp chàng dịch giả trẻ (Liên Bỉnh Phát) rồi nảy sinh tình cảm. Nhân vật hiện lên với nét điềm đạm, ứng xử chừng mực trong bối cảnh thời bao cấp. Nhiều khán giả nhận xét các chi tiết nhỏ trong diễn xuất của Hải Yến như ánh nhìn, cách di chuyển hay những lần chủ động giữ khoảng cách cho thấy tính cách và những trải nghiệm định hình con người Kỳ Nam.

Sinh năm 1982 tại Bắc Ninh, xuất thân từ Trường Múa Việt Nam, Hải Yến gây chú ý trong Mùa hè chiều thẳng đứng – bộ phim khép lại “bộ ba Việt Nam” của đạo diễn Trần Anh Hùng. Trong tác phẩm ra mắt năm 2000, cô đóng vai nhỏ nhưng khiến nhiều khán giả nhớ tới, bởi ánh mắt như đọng lại điều gì chưa nói.

Đôi mắt của cô không phải kiểu đẹp sắc lạnh, cũng không ủy mị. Chúng nhỏ, dài, có độ sâu nhẹ, khi nhìn thẳng vào máy quay luôn tạo ấn tượng riêng – hơi ngập ngừng, hơi dè chừng nhưng phía trong lại là một lớp suy nghĩ cuộn chảy.

Nhân vật Phượng của cô trong Người Mỹ trầm lặng (2002) có ít thoại, hiện diện trong phim bằng những ánh nhìn, đôi khi e ngại, đôi khi dửng dưng, bất lực trước những toan tính chính trị. Ở những khung hình ấy, Hải Yến gần như không cần “diễn” theo nghĩa đen mà chỉ hơi nghiêng đầu, hạ ánh mắt, thu mình lại giữa hai người đàn ông.

Trích đoạn Đỗ Thị Hải Yến đóng Người Mỹ trầm lặng

Câu chuyện về một đất nước nhỏ bé bị chia cắt đã được kể thêm một lớp sắc độ, còn Hải Yến cho thấy cô thuộc về kiểu diễn viên “đóng bằng ánh mắt”. Nhân vật Phượng có thể chuyển từ e sợ sang thực dụng chỉ bằng một chớp mắt khi nhận quà, khi lắng nghe hai người đàn ông nói về tương lai mà không hỏi cô có muốn hay không.

Ở Chuyện của Pao (2006), đôi mắt ấy trở nên trong suốt, luôn hướng lên phía bầu trời vùng cao, như cố tìm câu trả lời cho những điều bị giấu kín sau bờ rào đá. Vai diễn cô gái H’Mông tên Pao lớn lên giữa những bí mật gia đình, những người mẹ, người vợ bị số phận và tập tục dồn vào những ngã rẽ buồn gây tiếng vang trong nước lẫn quốc tế.

Nhiều phân đoạn Pao đứng im nghe người lớn kể lại chuyện xưa hoặc lặng lẽ đi giữa đá xám và sương mù. Không cần nhiều thoại, cách Hải Yến nhìn, hơi mím môi, đủ cho người xem cảm nhận một tuổi trẻ vừa muốn phản kháng, vừa bị tình thân níu lại.

Đời sống nội tâm của những nhân vật do Hải Yến thủ vai trong Chơi vơi (2009) và Cánh đồng bất tận (2010) lại nhiều bóng tối hơn. Chơi vơi của Bùi Thạc Chuyên xoáy vào cô đơn, dục tính và sự hoang hoải của những người trẻ đô thị. Còn ở Cánh đồng bất tận, ánh nhìn nhuốm đầy thương tích, trở nên cẩn trọng nhưng vẫn giữ nét mềm mại. Nhân vật cô đảm nhận hiện diện giữa không gian sông nước miền Tây, nơi nỗi đau gia đình, thân phận người đàn bà bị rẻ rúng hiện lên trần trụi mà vẫn giữ được sự dịu dàng, kiêu hãnh. Trong Cha và con và… của đạo diễn Phan Đăng Di, những cú liếc nhẹ, cái nhíu mày nhỏ giữa mịt mù khói thuốc và tiếng nhạc khiến nhân vật bí ẩn nhưng lại có chút mệt mỏi.

Trong 25 năm, sự nghiệp điện ảnh của Hải Yến không nhiều, với số lượng phim tham gia đếm trên đầu ngón tay. Tuy nhiên, gần như tác phẩm nào cũng gắn với giải thưởng, tham dự liên hoan phim hoặc trở thành một phần quan trọng trong “bản đồ” điện ảnh Việt hơn hai thập niên qua.

Cô vắng bóng trong các dự án thương mại, truyền hình – nơi diễn viên có thể xuất hiện dày đặc, nhận cát-xê đều đặn và đánh bóng tên tuổi với đại chúng. Điều đó khiến hình ảnh Hải Yến trở nên nổi bật. Cô đi chậm, chấp nhận những khoảng trống rất dài giữa hai bộ phim chỉ để tìm đúng vai.

Sau Quán Kỳ Nam, nghệ sĩ xuất hiện trong phim 1982 của đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp và tác phẩm huyền sử Hộ linh tráng sĩ: Bí ẩn mộ vua Đinh, dự kiến ra mắt năm 2026. Sự trở lại hai năm liên tiếp đánh dấu giai đoạn bận rộn của Hải Yến, bởi mỗi lần cô xuất hiện, người hâm mộ mong đợi các nhà làm phim đang muốn kể câu chuyện gì thông qua đôi mắt ấy.

“Hải Yến có đôi mắt mà chỉ cần nhìn vào, người ta tự khắc thấy cả một câu chuyện không cần nói thành lời. Đó chính là điện ảnh, nơi cảm xúc được cảm nhận hơn là cất thành tiếng. Theo thời gian, đôi mắt ấy càng chất chứa nhiều câu chuyện, nhiều rung động hơn”, đạo diễn Phan Đăng Di nói.

Đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp nhận xét diễn viên luôn giữ sự tập trung và thấu cảm ngay cả trong những giai đoạn căng thẳng nhất trên trường quay. Cô kỷ luật trong công việc, luôn đến sớm, chuẩn bị chỉn chu, xử lý phát sinh nhanh gọn và giữ năng lượng tích cực từ đầu đến cuối ngày quay.

Còn theo đạo diễn Phan Đăng Di, cô nhập vai trọn vẹn nhưng vẫn duy trì ranh giới rõ ràng giữa trạng thái hóa thân và đời sống cá nhân, luôn lắng nghe chỉ đạo, giữ sự chuyên nghiệp và không để các yếu tố bên ngoài chi phối. Khi hoàn thành vai, cô nhanh chóng tách mình khỏi nhân vật mà không bị ảnh hưởng tâm lý.

Nguyên Minh