Từ lùm xùm của dự án ‘Nuôi em’: Công tác từ thiện cần phải chuyên nghiệp, quy củ

(PLO)- Những dự án thiện nguyện mang tính chất công tác xã hội đang dần vượt xa khuôn khổ pháp lý của Nghị định 93/2021 vốn điều chỉnh hoạt động vận động, hỗ trợ khắc phục các tình huống khẩn cấp như thiên tai, dịch bệnh…

Gần đây, nhiều dự án từ thiện dài hơi, mang tính chất công tác xã hội, góp phần hỗ trợ, giúp đỡ cộng đồng được nhiều nhóm thiện nguyện triển khai, thực hiện. Điều này góp phần cùng các cơ quan, tổ chức, đơn vị thực hiện chính sách an sinh xã hội được tốt hơn để “không ai bị bỏ lại phía sau”.

Các dự án thiện nguyện này có thời gian thực hiện, mục tiêu, mục đích và tính chất khá khác so với công tác cứu trợ, hỗ trợ khẩn cấp mà chúng ta thường thấy như sau đợt bão, lũ ở miền Trung và Tây Nguyên mới rồi. Tuy vậy, công tác từ thiện nói chung hiện được điều chỉnh bằng Nghị định 93/2021; và như vậy, khi áp Nghị định này để soi chiếu các dự án từ thiện dài hơi chúng ta sẽ thấy có nhiều điều cần bàn luận…

Báo Pháp Luật TP.HCM tiếp nhận tấm lòng của bạn đọc, chuẩn bị những chuyến xe chở hàng hoá đến đồng bào vùng lũ lụt miền Trung.

“Chiếc áo” Nghị định 93/2021

Trước đây, trong bối cảnh nhiều hoạt động từ thiện, cứu trợ có dấu hiệu không minh bạch, Nghị định 93/2021 đã được kịp thời ban hành và được xem là khung pháp lý điều chỉnh hoạt động vận động, tiếp nhận tiền đóng góp tự nguyện.

Tuy nhiên, Nghị định 93/2021 hướng đến việc hỗ trợ khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố hoặc hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo đều là các tình huống mang tính chất khẩn cấp, thời điểm.

Chính vì vậy, Nghị định 93/2021 đã đặt ra những giới hạn nghiêm ngặt về thời gian tiếp nhận đóng góp, thời gian phân phối kết thúc; cá nhân chỉ được phép mở tài khoản riêng tại ngân hàng thương mại theo từng cuộc vận động cụ thể…

Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều dự án từ thiện lớn, hoạt động thường xuyên (như hỗ trợ bữa ăn dài hạn, xây trường, xây cầu) có tính chất kéo dài nhiều năm, quy mô hàng chục, thậm chí hàng trăm tỉ đồng, lại đang được vận hành bằng mô hình cá nhân và dựa vào Nghị định 93/2021.

Bên cạnh đó, sự thiếu vắng tư cách pháp nhân dẫn đến việc không tách bạch tài sản giữa tiền cá nhân và tiền từ thiện; không có sự kiểm toán độc lập bắt buộc. Những lỗ hổng này đã tạo điều kiện cho sự thiếu minh bạch – điều kiện có thể tạo ra những khuất tất hoặc/và gây ra sự hoài nghi trong công chúng.

Công tác từ thiện phải quy củ, chuyên nghiệp hóa

Từ những điều trên, chúng tôi cho rằng các hoạt động thiện nguyện cần phải hướng đến sự quy củ, chuyên nghiệp và được điều chỉnh bởi văn bản pháp lý tương thích. Để làm được điều đó, cần thực hiện ba giải pháp trọng tâm:

Thứ nhất, cần phân định rạch ròi giữa mô hình hoạt động và bắt buộc pháp nhân hóa. Chúng ta cần có quy định rõ ràng về ngưỡng chuyển đổi từ hoạt động từ thiện cá nhân sang tổ chức thông qua các quy định như về ngưỡng tài chính (số tiền huy động được trong một chu kỳ), hay thời gian (hoạt động kéo dài nhiều năm liên tục) để buộc các dự án phải chuyển đổi từ cá nhân sang pháp nhân (các quỹ từ thiện có tư cách pháp nhân).

ThS Liên Đăng Phước Hải, Trường ĐH Kinh tế – Luật, ĐHQG TP.HCM

Bên cạnh đó, cần nghiêm cấm việc sử dụng tài khoản cá nhân để tiếp nhận tiền từ thiện đối với các hoạt động đã vượt ngưỡng quy mô và thời gian quy định nêu trên. Điều này đảm bảo tiền từ thiện được quản lý bằng tài khoản của tổ chức có con dấu, có đăng ký, chịu trách nhiệm pháp lý rõ ràng.

Việc đăng ký quỹ từ thiện buộc chủ thể phải minh bạch hóa hoạt động thông qua việc công khai các khoản thu, chi, áp dụng các tiêu chuẩn chuẩn về kế toán và kiểm toán theo luật định. Kết quả kiểm toán của các quỹ từ thiện có quy mô lớn cần được công khai và công bố rộng rãi trên phương tiện truyền thông. Kiểm toán là “bảo chứng” tin cậy nhất cho sự trung thực tài chính, giúp xây dựng niềm tin vững chắc.

Thứ hai, cần đơn giản hóa thủ tục thành lập và đăng ký Quỹ từ thiện để khuyến khích các cá nhân có tâm huyết nhưng thiếu kinh nghiệm pháp lý dễ dàng “danh chính ngôn thuận” hoạt động.

Thứ ba, cân nhắc sử dụng các đòn bẩy về thuế nhằm biến minh bạch thành lợi ích hợp pháp. Thực tế cho thấy tại nhiều quốc gia khác, chính sách thuế là công cụ mạnh mẽ để thúc đẩy thiện nguyện có tổ chức.

Theo đó, cho phép người đóng góp được khấu trừ thuế thu nhập cá nhân, thu nhập doanh nghiệp đối với các khoản đóng góp cho các Quỹ từ thiện đã được công nhận và tuân thủ các tiêu chuẩn minh bạch cao.

Từ đó, khuyến khích người đóng góp lựa chọn các tổ chức hợp pháp, minh bạch để tối ưu hóa lợi ích về thuế của mình. Đồng thời, tạo áp lực tích cực buộc các tổ chức phải vận hành theo đúng quy chuẩn pháp lý và kế toán để có thể cấp biên lai có giá trị pháp lý cho nhà tài trợ.