Cuộc chiến Nga – Ukraine gần đến hồi kết?

Hôm 15-12, ông Trump đưa ra đánh giá lạc quan về tiến trình hòa bình như vậy, giữa lúc các cuộc đàm phán đang được tổ chức liên tục. Tuy nhiên, giới phân tích cảnh báo vẫn cần thận trọng.

“90% bất đồng được giải quyết”

Theo báo New York Times, sau hai ngày đàm phán tại Đức, các quan chức Mỹ cho biết họ đã giải quyết hoặc thu hẹp đáng kể khoảng 90% các điểm bất đồng trong bản dự thảo 20 điểm nhằm chấm dứt xung đột. Tuy nhiên, họ thừa nhận vấn đề vẽ ranh giới mới giữa Ukraine và Nga tại vùng Donbass – nơi giao tranh đang diễn ra – vẫn chưa được giải quyết.

Phần lớn các trao đổi tập trung vào bảo đảm an ninh – yếu tố then chốt nhằm ngăn Nga tấn công lãnh thổ Ukraine trong những năm tới. Mỹ, Ukraine và châu Âu được cho là đã đạt đồng thuận về một cơ chế bảo đảm an ninh cho Ukraine trong tương lai, tương tự liên minh quân sự NATO.

Các quan chức Mỹ không tiết lộ chi tiết, song cho biết ông Trump sẵn sàng trình bất kỳ thỏa thuận cuối cùng nào liên quan cam kết của Washington với Ukraine lên Thượng viện Mỹ để phê chuẩn.

Tuy nhiên họ không nói rõ liệu bảo đảm này sẽ trở thành hiệp ước chính thức hay không, tương tự những thỏa thuận mà Mỹ ký với Nhật Bản, Hàn Quốc, Philippines và các đồng minh khác.

Ông Trump đã khẳng định Mỹ sẽ không triển khai bộ binh tham gia lực lượng bảo đảm an ninh. Tuy vậy ông từng đề xuất tuần tra không phận và thực thi vùng cấm bay, đồng thời tiếp tục cung cấp thông tin tình báo cho Ukraine.

Sau hơn tám giờ họp vào ngày 14 và 15-12 giữa Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, hai Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff và Jared Kushner (con rể của ông Trump), nhà lãnh đạo Ukraine cho biết ông cảm thấy được khích lệ bởi những tiến triển đạt được.

Ông Zelensky nói rằng “trước khi thực hiện một số bước nhất định trên chiến trường” (chẳng hạn như rút quân và cho phép một phần Donetsk trở thành khu thương mại tự do), thì “cần có sự hiểu biết rõ ràng về các bảo đảm an ninh sẽ là gì”.

Ông lưu ý vì Mỹ từ chối trao cho Ukraine tư cách thành viên NATO, nên Kiev sẽ cần những bảo đảm an ninh còn mạnh mẽ hơn cả những gì các nước thành viên NATO
đang có.

Trong tuyên bố tối 15-12, tổng cộng 12 nhà lãnh đạo châu Âu đã công bố một số chi tiết của dự thảo. Theo đó phương Tây sẽ “cung cấp sự hỗ trợ bền bỉ và đáng kể cho Ukraine” nhằm duy trì quân đội thời bình gồm khoảng 800.000 người – lực lượng lớn nhất và giàu kinh nghiệm chiến đấu nhất châu Âu.

Tuyên bố cũng cho biết một “lực lượng đa quốc gia do châu Âu dẫn dắt tại Ukraine” sẽ được huy động từ các “quốc gia tự nguyện” nhưng chưa nêu tên cụ thể. Không rõ lực lượng này có được triển khai trên lãnh thổ Ukraine hay không – vấn đề từ lâu gây tranh cãi với Nga.

Theo dự thảo, Mỹ sẽ dẫn đầu một “cơ chế giám sát và xác minh lệnh ngừng bắn” nhằm cung cấp cảnh báo sớm về các cuộc tấn công trong tương lai. Hai quan chức Mỹ cho biết cũng sẽ có một bộ quy trình nhằm hạ nhiệt căng thẳng nếu xảy ra vi phạm.

Nhiều lý do để thận trọng

Các nhà phân tích lưu ý rằng bất chấp bầu không khí lạc quan, vẫn có nhiều lý do để thận trọng. Trong những ngày gần đây, các quan chức cấp cao thừa nhận rằng càng điều chỉnh dự thảo thỏa thuận để giải quyết các mối quan ngại của Ukraine thì càng khó thuyết phục Tổng thống Nga Vladimir Putin chấp thuận.

Theo các quan chức Mỹ, chiến lược của ông Putin cho đến nay là vừa khuyến khích đối thoại vừa tiếp tục dồn dập tấn công hạ tầng năng lượng của Ukraine bằng tên lửa và drone gần như mỗi đêm, nhằm bào mòn ý chí của người Ukraine trong một mùa đông dài và khắc nghiệt.

Trong khi đó, ông Zelensky không ngừng thúc các đồng minh phương Tây đưa ra những bảo đảm an ninh vững chắc. Theo nhà lãnh đạo Ukraine, “chỉ những bảo đảm đáng tin cậy mới có thể mang lại hòa bình”.

“Hiện tại, phải nói thẳng là chúng tôi vẫn có những quan điểm khác nhau. Nhưng tôi tin rằng các đối tác đã lắng nghe lập trường cá nhân của tôi” – ông Zelensky phát biểu tại cuộc họp báo ngắn hôm 15-12.

Các quan chức Mỹ cho biết việc đàm phán vấn đề lãnh thổ sẽ được để lại cho ông Putin và ông Zelensky. Các quan chức Mỹ và châu Âu thừa nhận đây là một vấn đề then chốt có thể làm đổ vỡ những cuộc đàm phán sâu rộng nhất đến nay nhằm chấm dứt chiến sự.

Các quan chức châu Âu cho biết họ rời cuộc họp ở Đức với ấn tượng tích cực. “Trong những ngày gần đây, chúng ta đã chứng kiến đà tiến triển ngoại giao đáng kể, có lẽ là mạnh mẽ nhất kể từ khi cuộc chiến nổ ra vào ngày 24-2-2022. Giờ đây chúng ta có cơ hội cho một tiến trình hòa bình thực sự cho Ukraine” – Thủ tướng Đức Friedrich Merz phát biểu, đứng cạnh ông Zelensky tại buổi họp báo hôm 15-12.

Ukraine từ bỏ NATO có đổi được hòa bình?

Việc từ bỏ ước mơ gia nhập NATO là bước nhượng bộ lớn của Ukraine, nhưng giới phân tích đặt ra câu hỏi liệu điều đó có đủ để tạo bước ngoặt cho cuộc đàm phán hòa bình hay không.