Thành lập Tòa án chuyên biệt: Yêu cầu tất yếu của hội nhập và cạnh tranh quốc tế

(PLO)- Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính quốc tế là bước đi chiến lược, thể hiện sự chuyển dịch từ tư duy quản lý sang tư duy cạnh tranh thể chế. 

Việc xây dựng Trung tâm Tài chính quốc tế không chỉ là bài toán thu hút vốn, mà còn là thước đo trình độ thể chế và chất lượng pháp quyền của một quốc gia.

Trong cấu trúc đó, Tòa án chuyên biệt giữ vai trò then chốt, vừa là thiết chế bảo vệ công lý, vừa là yếu tố quyết định mức độ tin cậy và sức cạnh tranh của trung tâm tài chính trong không gian kinh tế toàn cầu.

Tòa án chuyên biệt thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn xét xử, giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư, kinh doanh tại Trung tâm tài chính quốc tế.

Chuẩn mực phổ quát của các trung tâm tài chính quốc tế

Thực tiễn quốc tế cho thấy các trung tâm tài chính hàng đầu như London, Singapore, Dubai hay Hong Kong đều thiết lập các tòa án chuyên biệt về thương mại – tài chính.

Các mô hình này có điểm chung là đội ngũ thẩm phán có trình độ chuyên môn sâu về tài chính, ngân hàng và đầu tư quốc tế; thủ tục xét xử linh hoạt, minh bạch; cho phép sử dụng tiếng Anh, áp dụng pháp luật nước ngoài; án lệ nước ngoài; án lệ, tập quán thương mại quốc tế; đồng thời bảo đảm khả năng công nhận và thi hành phán quyết vượt ra ngoài biên giới quốc gia.

Tòa án chuyên biệt vì vậy không chỉ là một thiết chế tư pháp thuần túy mà là “hạ tầng pháp lý mềm”, tác động trực tiếp đến quyết định lựa chọn địa điểm đầu tư và giải quyết tranh chấp của các nhà đầu tư toàn cầu.

Hội nhập pháp lý không chỉ là cam kết

Trong 3 thập kỷ qua, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam đã có bước đột phá đặc biệt, với các hiệp định thương mại tự do (FTA) đóng vai trò trung tâm.

Tính đến năm 2025, Việt Nam đã ký kết hoặc đang đàm phán 19 FTA, bao gồm 3 FTA thế hệ mới mang tính bước ngoặt (NG-FTA), gồm: Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại Tự do Liên minh Châu Âu – Việt Nam (EVFTA) và Hiệp định Thương mại Tự do Vương quốc Anh – Việt Nam (UKVFTA).

Các hiệp định này không chỉ được đặc trưng bởi tự do hóa thuế quan rộng rãi, mà còn bởi các cam kết sâu rộng về đầu tư, dịch vụ, sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn lao động, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, trong đó đều nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm môi trường đầu tư minh bạch, ổn định và có thể dự đoán. Tuy nhiên, hội nhập pháp lý không thể chỉ dừng ở các cam kết trên văn bản, mà phải được hiện thực hóa bằng những thiết chế tư pháp đủ năng lực thực thi.

Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính quốc tế sẽ tạo ra một cơ chế xét xử tiệm cận chuẩn mực quốc tế, đồng thời vẫn đặt trong khuôn khổ Hiến pháp và chủ quyền tư pháp quốc gia. Đây là cách tiếp cận hội nhập có chọn lọc, vừa hội nhập sâu pháp luật quốc tế, vừa bảo đảm lợi ích cốt lõi của quốc gia.

Cạnh tranh bằng chất lượng công lý

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các trung tâm tài chính không chỉ cạnh tranh bằng ưu đãi thuế hay hạ tầng vật chất mà ngày càng cạnh tranh bằng chất lượng giải quyết tranh chấp. Nhà đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp quốc tế ưu tiên những quốc gia có hệ thống tòa án chuyên nghiệp, xét xử nhanh, phán quyết có độ tin cậy cao và được công nhận rộng rãi.

Nếu thiếu một tòa án chuyên biệt, các tranh chấp phát sinh tại Việt Nam rất dễ bị “dịch chuyển” sang các trung tâm tài phán nước ngoài, hoặc cơ quan tài phán quốc tế sẽ làm suy giảm vai trò tài phán quốc gia và thất thoát nguồn lực pháp lý.

Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính quốc tế là bước đi chiến lược, thể hiện sự chuyển dịch từ tư duy quản lý sang tư duy cạnh tranh thể chế. Một thiết chế tư pháp hiện đại, chuyên sâu và tiệm cận chuẩn mực quốc tế sẽ góp phần nâng cao uy tín pháp quyền của Việt Nam, thu hút dòng vốn chất lượng cao và từng bước khẳng định vị thế trong mạng lưới trung tâm tài chính toàn cầu.

Trong kỷ nguyên hội nhập sâu và cạnh tranh gay gắt, chất lượng công lý chính là lợi thế cạnh tranh bền vững nhất của một quốc gia.