Âm thầm cắt giảm nhân sự trước Tết

Những ngày cuối năm, khi phần lớn người lao động (NLĐ) trông chờ tiền thưởng, lương tháng 13 để trang trải chi tiêu và về quê sum họp thì tại không ít doanh nghiệp (DN) nhỏ và siêu nhỏ âm thầm cắt giảm nhân sự, chấm dứt hợp đồng lao động (HĐLĐ) trước Tết. Không thông báo rầm rộ, không quyết định sa thải hàng loạt nhưng hệ quả để lại cho NLĐ lại rất nặng nề.

Cú sốc kép

Cuối tháng 11 vừa qua, bà Nguyễn Thị Hồng (42 tuổi, quê Đồng Tháp), công nhân (CN) một xưởng may gia công tại xã Bà Điểm (TP HCM), nhận thông báo bằng miệng của quản lý xưởng là “tạm nghỉ vì hết đơn hàng”. Sau hơn 1 năm làm việc tại xưởng với lương hơn 7 triệu đồng/tháng, bà Hồng không kịp trở tay khi thời điểm nghỉ việc chỉ còn cách Tết không xa.

“Chủ nói nghỉ tạm, qua Tết tính tiếp nhưng không có giấy tờ gì rõ ràng. Thưởng Tết coi như không có, lương tháng 12 chắc cũng không. Giờ về quê cũng không biết làm gì mà con thì vẫn còn đang học ở đây” – bà Hồng ngậm ngùi.

Anh Đỗ Văn Hùng (26 tuổi, quê Vĩnh Long) cũng vừa gia nhập “đội quân” xe ôm công nghệ sau khi nhà hàng tiệc cưới ở phường Tân Bình, TP HCM – nơi anh có gần 2 năm gắn bó – đã buộc anh phải nghỉ do ít việc. “Để ý tôi mới thấy họ không giữ ai làm việc quá 2 năm trừ khi đó là người nhà của bà chủ. Họ luôn tìm nhiều cách để nhân viên phải nghỉ vì nhiều lý do” – anh Hùng bộc bạch.

Không riêng bà Hồng hay anh Hùng, nhiều lao động tại các xưởng may, cơ sở chế biến gỗ, da giày, in ấn, cơ khí nhỏ lẻ… cho đến quán ăn, nhà hàng hay những điểm dịch vụ khác ở TP HCM, Đồng Nai… cũng đang rơi vào cảnh tương tự. Điểm chung của các DN này là quy mô nhỏ, sử dụng dưới 50 lao động, phụ thuộc vào đơn hàng ngắn hạn, dòng tiền bấp bênh và gần như không có quỹ dự phòng.

Theo ghi nhận của phóng viên, thay vì ban hành quyết định chấm dứt HĐLĐ theo đúng quy định – đồng nghĩa với việc phải chi trả trợ cấp thôi việc, hoàn tất thủ tục BHXH – một số DN đã chọn cách “né” trách nhiệm bằng các hình thức cho NLĐ nghỉ không lương kéo dài, tạm ngừng hoạt động hoặc chuyển sang giao khoán thời vụ.

Nhiều chủ DN cho rằng họ buộc phải lựa chọn giải pháp cắt giảm nhân sự để cầm cự qua giai đoạn khó khăn. Ông Trần Văn Quang, chủ một cơ sở gia công đồ gỗ tại xã Hóc Môn (TP HCM), thừa nhận đã phải cho nghỉ gần 1/3 lao động ngay trước Tết vì hàng tồn kho nhiều, doanh thu sụt giảm mạnh.

“Chúng tôi buộc phải tính cách để tồn tại. Nếu cố giữ đủ người thì DN không trụ nổi sang quý I năm sau. Chúng tôi rất áy náy khi cho CN nghỉ vào thời điểm nhạy cảm nhưng thật sự không còn cách nào khác” – ông Quang nói.

Cần xử lý các hành vi “lách luật”

Theo nhiều chuyên gia, điều đáng lo ngại không chỉ nằm ở khó khăn tài chính của DN, mà ở cách xử lý quan hệ lao động. Nhiều NLĐ không được thông báo sớm, không được giải thích rõ về quyền lợi BHXH, trợ cấp thôi việc hay trợ cấp thất nghiệp. Khi hợp đồng bị chấm dứt theo cách “lửng lơ”, rủi ro gần như dồn hết về phía NLĐ.

Theo luật sư Nguyễn Minh Tâm, Trưởng Văn phòng Luật sư Đắc Nhân Tâm, tình trạng sa thải cận Tết thường tập trung vào nhóm lao động yếu thế: lao động lớn tuổi, nữ CN đang nuôi con nhỏ và người mới vào nghề – những đối tượng rất khó tìm việc thay thế trong thời gian ngắn.

“Cuối năm là thời điểm thị trường lao động gần như chững lại. NLĐ mất việc lúc này không chỉ mất thu nhập mà còn mất cơ hội xoay xở để có một cái Tết tối thiểu” – luật sư Tâm nói. Không ít trường hợp NLĐ không đủ điều kiện hưởng trợ cấp thất nghiệp do DN nợ BHXH hoặc chấm dứt hợp đồng không đúng quy định. Khi đó, khoảng trống an sinh càng trở nên rõ nét.

Một nguyên nhân khác là phần lớn DN nhỏ và siêu nhỏ không có Công đoàn cơ sở. Khi xảy ra cắt giảm lao động, NLĐ gần như “đơn thương độc mã”, không có tổ chức đại diện đứng ra bảo vệ quyền lợi kịp thời.

ThS Nguyễn Thị Kim Quyên, giảng viên Khoa Luật – Trường ĐH Văn Lang (TP HCM), cho rằng khó khăn của DN nhỏ là thực tế không thể phủ nhận, song không thể để toàn bộ rủi ro dồn về phía NLĐ. “Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ ngắn hạn, nhất là về tín dụng, thuế và giãn – hoãn nghĩa vụ tài chính vào thời điểm cuối năm. Có thêm dư địa tài chính, DN sẽ cân nhắc kỹ hơn trước khi cắt giảm lao động cận Tết” – ThS Quyên nhấn mạnh.

Do đó, các địa phương tăng cường thanh tra, giám sát việc chấm dứt HĐLĐ trong quý IV hằng năm, kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi “lách luật” như cho nghỉ không lương kéo dài, tạm ngừng hoạt động mang tính hình thức.

Ở góc độ tổ chức đại diện, ThS Nguyễn Thị Kim Quyên cũng cho rằng Công đoàn các cấp cần chủ động nắm bắt sớm tình hình lao động tại DN nhỏ và siêu nhỏ – khu vực dễ tổn thương nhất. Việc đối thoại sớm với chủ DN có thể giúp hạn chế các quyết định cắt giảm đột ngột vào thời điểm nhạy cảm.

Ngoài ra, chính quyền địa phương cần kích hoạt các chương trình kết nối việc làm ngắn hạn, giới thiệu công việc thời vụ dịp Tết để hỗ trợ NLĐ mất việc có thêm thu nhập tạm thời, giảm bớt cú sốc kinh tế.