Đừng ngại ngần lên tiếng về bạo lực gia đình

Nhiều năm trước, ở khu trọ cũ, tôi chứng kiến cảnh cãi vã vang lên như cơm bữa của hàng xóm.

Không ít lần, người đàn ông đập mạnh cánh cửa, ném xấp tiền xuống nền gạch và quát: “Cô tiêu kiểu gì mà tháng nào cũng thiếu?”. Người phụ nữ không khóc, không phản ứng, chỉ cúi xuống nhặt tiền, im lặng. Đứa trẻ bảy tuổi của họ đứng nép sau cánh cửa, mắt mở to, không dám thở mạnh. Không có cái tát nào, không có hàng xóm chạy sang can ngăn. Nhưng không khí trong căn phòng ấy đặc quánh bạo lực.

Khi đó, nhiều người xung quanh – trong đó có tôi – đều nghĩ: chuyện vợ chồng, đóng cửa bảo nhau. Nhưng sau này, khi đọc những quy định mới về phòng, chống bạo lực gia đình, tôi mới hiểu chuyện tôi chứng kiến hôm đó không hẳn là “chuyện riêng”. Đó là bạo lực kinh tế, bạo lực tinh thần – những dạng bạo lực âm thầm nhưng dai dẳng, làm con người ta cạn dần tự trọng và khả năng phản kháng.

Vấn đề bạo lực trong gia đình không chỉ thể hiện hành động mà còn là lời nói, sự kiểm soát thu nhập (Minh họa: CV).

Từ ngày 15/12, Nghị định 282 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng, chống bạo lực gia đình có hiệu lực, lần đầu tiên gọi đúng tên và đặt chế tài rõ ràng với nhiều hành vi vốn lâu nay bị xem nhẹ.

Cưỡng ép vợ hoặc chồng đóng góp tài chính quá khả năng, kiểm soát thu nhập để tạo sự lệ thuộc, chiếm đoạt tài sản chung hay riêng trong gia đình… đều có thể bị xử phạt nặng.

Bạo lực gia đình lâu nay thường được hình dung bằng hình ảnh quen thuộc: người đàn ông say xỉn, người phụ nữ bị đánh, hàng xóm can ngăn. Nhưng thực tế phức tạp hơn rất nhiều. Bạo lực không chỉ là nắm đấm. Nó có thể là việc giữ hết tiền, phát tiền lẻ cho bạn đời như phát “trợ cấp”. Là việc ép quan hệ tình dục dù người kia không sẵn sàng. Là những lời miệt thị lặp đi lặp lại: “Cô vô dụng”, “Anh chẳng ra gì”, “Không có tôi thì cô sống sao nổi?”. Những hành vi ấy không để lại vết thương trên da, nhưng khoét sâu vào lòng tự trọng, khiến nạn nhân dần tin rằng mình thực sự kém cỏi, đáng bị đối xử như vậy.

Đáng chú ý, số liệu gần đây cho thấy bạo lực gia đình không chỉ là câu chuyện của phụ nữ. Tỉ lệ nạn nhân là nam giới đang có xu hướng tăng. Điều này phá vỡ định kiến lâu nay rằng chỉ phụ nữ mới là nạn nhân. Trong nhiều gia đình, đàn ông cũng có thể bị kiểm soát thu nhập, bị xúc phạm danh dự, bị cô lập khỏi các mối quan hệ xã hội. Nhưng vì áp lực “phải mạnh mẽ”, “phải chịu đựng”, họ càng khó lên tiếng, càng dễ bị bỏ quên trong các cuộc thảo luận về bạo lực gia đình.

Theo kết quả Điều tra quốc gia về bạo lực đối với phụ nữ năm 2019, khoảng 63% phụ nữ từng trải qua ít nhất một hình thức bạo lực do chồng hoặc bạn tình gây ra trong đời. Dù tỉ lệ này có giảm ở một số hình thức (như bạo lực thể xác), nhưng bạo lực tình dục có xu hướng tăng; nam giới cũng là nạn nhân, với tỉ lệ bị bạo hành tăng lên. Đồng thời, bạo lực gia đình là nguyên nhân chính trong nhiều vụ ly hôn (khoảng 70–80% vụ ly hôn có liên quan đến bạo lực).

Nghị định mới quy định một điểm rất quan trọng: không chỉ người trực tiếp gây bạo lực mới bị xử lý, mà cả những người biết bạo lực đang diễn ra, có điều kiện ngăn chặn nhưng làm ngơ, bao che, dung túng cũng có thể bị xử phạt. Đây là thay đổi mang tính bước ngoặt. Bởi bạo lực gia đình không tồn tại trong chân không. Nó tồn tại vì sự im lặng của người xung quanh, vì tâm lý “đừng dính vào chuyện nhà người ta”, vì nỗi sợ phiền phức, vì sự dễ dãi với cái sai.

Nhìn lại chuyện nhà hàng xóm ở khu trọ cũ, tôi tự hỏi: nếu lúc đó có ai đó gõ cửa, hỏi han, báo tin cho tổ dân phố hay cơ quan chức năng, liệu câu chuyện có rẽ sang hướng khác? Và khi ấy, đứa trẻ con họ có bớt phải lớn lên trong sợ hãi không? Rồi người phụ nữ kia có sớm nhận ra rằng mình không đơn độc không? Pháp luật bây giờ đã trao thêm công cụ, nhưng công cụ chỉ có tác dụng khi có người dám dùng.

Thực ra, gốc rễ của bạo lực gia đình nằm sâu hơn, ở những quan niệm cũ kỹ về quyền lực trong gia đình, về vai trò giới, về sự “chịu đựng cho êm cửa êm nhà”. Nhiều người vẫn nghĩ kiểm soát tiền bạc là trách nhiệm, ép buộc quan hệ là quyền của vợ chồng, xúc phạm nhau là “nóng giận nhất thời”. Khi những điều đó còn được bình thường hóa, bạo lực vẫn sẽ tiếp diễn, dù mức phạt có cao đến đâu.

Giải pháp vì thế không thể chỉ trông chờ vào chế tài. Giáo dục về mối quan hệ lành mạnh, về ranh giới cá nhân, về tôn trọng thân thể và cảm xúc cần được đưa vào các chương trình truyền thông cộng đồng. Cán bộ cơ sở, tổ dân phố, hội phụ nữ, đoàn thanh niên cần được trang bị kỹ năng nhận diện và can thiệp sớm. Các đường dây nóng, nhà tạm lánh, dịch vụ tư vấn tâm lý phải dễ tiếp cận hơn, thân thiện hơn.

Quan trọng không kém là thay đổi cách nhìn của mỗi gia đình. Hạnh phúc không được xây trên sự sợ hãi hay lệ thuộc. Giữ tiền không đồng nghĩa với kiểm soát. Yêu thương không bao hàm quyền sở hữu thân thể và cuộc sống của người kia. Một gia đình là nơi người ta có thể yếu đuối mà không bị trừng phạt, có thể nói “không” mà không phải trả giá.

Câu chuyện ở khu trọ năm ấy vẫn ở lại trong tôi như một lời nhắc nhở. Bạo lực không phải lúc nào cũng ầm ĩ. Đôi khi nó rất im lặng, rất đời thường, đến mức người ta quen dần và coi đó là bình thường. Quy định pháp luật để xử lý đã có, phần còn lại phụ thuộc vào chúng ta: có dám nhìn thẳng, dám lên tiếng và dám thay đổi hay không.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!