Cuối năm 1972, bầu trời Hà Nội ghi dấu chiến công hiển hách, đi vào lịch sử dân tộc và thế giới với tên gọi bất diệt: “Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không”.
Đây không chỉ là một chiến dịch quân sự, mà còn là bản anh hùng ca của trí tuệ, bản lĩnh và khí phách Việt Nam, nơi quân dân ta đã làm nên điều tưởng như không thể, đó là đánh bại “siêu pháo đài bay” B-52 của không lực Mỹ.
Một chiếc B52 cất cánh từ căn cứ không quân Andersen ở Guam để tham gia chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không”. (Ảnh: Không quân Mỹ).
B-52, loại máy bay ném bom chiến lược khổng lồ, được Mỹ coi là “bất khả xâm phạm”. Với khả năng mang theo 18.000-30.000kg bom, phía đuôi có thể mang 20 tên lửa Sram, sức hủy diệt tương đương cả một sư đoàn, B-52 được coi là vũ khí để khuất phục bất kỳ đối thủ nào của Mỹ.
Thế nhưng, chính trên bầu trời Hà Nội, niềm tự hào ấy của Mỹ đã bị đánh gục. Trong 12 ngày đêm ác liệt cuối tháng 12/1972, bộ đội phòng không – không quân ta đã lập nên chiến tích vô tiền khoáng hậu: Bắn rơi 81 máy bay các loại, trong đó có 34 chiếc B-52. Từng mảnh xác của pháo đài bay cắm xuống đất Thủ đô như minh chứng hùng hồn rằng, không có sức mạnh nào có thể khuất phục được nhân dân Việt Nam.
Đây là chiến công chói lọi của Quân chủng Phòng không – Không quân. Những người lính điều khiển tên lửa, radar, tiêm kích đã tạo nên lưới lửa thép vững chắc, biến bầu trời Hà Nội thành “cơn ác mộng” của B-52. Trong đó, công đầu thuộc về Binh chủng Tên lửa phòng không, đơn vị đã bắn rơi 29 “pháo đài bay” B-52, trong đó có 16 chiếc bị bắn rơi trên vùng trời Hà Nội.
Bệ phóng tên lửa SAM 2 của Tiểu đoàn 59 – Trung đoàn 261 Tên lửa phòng không (đơn vị anh hùng) đã bắn rơi tại chỗ chiếc máy bay B52 đầu tiên trong cuộc tập kích chiến lược của Mỹ vào Hà Nội lúc 20h13 ngày 18/12/1972. Xác chiếc B52 này rơi xuống cánh đồng Chuôm ở xã Phủ Lỗ, huyện Sóc Sơn, Hà Nội. Ảnh chụp năm 2017 (Ảnh: Hữu Nghị).
Chiến thắng này không chỉ mang ý nghĩa quân sự. Nó còn tạo nên bước ngoặt chính trị – ngoại giao có tính quyết định. Âm mưu của Mỹ dùng B-52 để “đập tan ý chí Việt Nam, buộc phải khuất phục trên bàn đàm phán Paris” đã hoàn toàn thất bại.
Ngược lại, sau thất bại cay đắng, Mỹ buộc phải ngồi vào bàn ký Hiệp định Paris ngày 27/1/1973, thừa nhận tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ Việt Nam, rút hết quân Mỹ và đồng minh ra khỏi miền Nam. Từ chiến thắng trên bầu trời, chúng ta giành luôn thắng lợi trên bàn đàm phán, mở ra con đường đi đến đại thắng mùa xuân 1975.
“Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không” vì vậy được coi là chiến công vô tiền khoáng hậu trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc, một dấu son chói lọi trong nghệ thuật quân sự thế giới.
6 năm gian khổ để chuẩn bị chiến đấu với “pháo đài bay” B-52 theo lời tiên tri của Bác Hồ
Một trong những người anh hùng của lực lượng Phòng không – Không quân tham gia chiến dịch “Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không”, Đại tá Nguyễn Đình Kiên, 77 tuổi, nguyên Sư đoàn trưởng Sư đoàn Phòng không Hà Nội, nguyên Phó Cục trưởng Cục Tác chiến (Bộ Tổng tham mưu), đã giúp phóng viên Dân trí có một góc nhìn cận cảnh về chiến thắng vĩ đại của bộ đội ta ngày đó.
Đại tá Nguyễn Đình Kiên từng tham gia 52 trận đánh, cùng đồng đội bắn rơi 12 máy bay địch, trong đó có 4 chiếc “pháo đài bay” B-52. Năm 1972, khi tham gia chiến dịch “Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không”, ông Kiên là sĩ quan thuộc Tiểu đoàn 57, Trung đoàn 261, Sư đoàn 361.
Theo lời ông Kiên, Binh chủng Tên lửa phòng không được thành lập năm 1965, là binh chủng non trẻ nhất trong Quân chủng Phòng không – Không quân. Thế nhưng, chỉ sau 7 năm, bộ đội tên lửa Việt Nam đã trở thành lực lượng đầu tiên trên thế giới bắn rơi máy bay B-52 của Mỹ trong chiến đấu.
“Kỳ tích này là nhờ có lời tiên đoán của Bác Hồ”, Đại tá Kiên khẳng định.
Ông Nguyễn Đình Kiên kể lại: “Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định chiến lược từ năm 1962 rằng, sớm muộn gì Mỹ cũng sẽ đưa B-52 vào đánh Hà Nội và đã nhắc nhở quân đội cần chuẩn bị cách đánh B-52 từ trước khi Người qua đời”.
Lời căn dặn ấy trở thành kim chỉ nam cho cả một thế hệ bộ đội tên lửa phòng không Việt Nam trong việc đối đầu với “pháo đài bay” khổng lồ của Mỹ.
Đúng như tiên đoán của Bác Hồ, ngày 18/6/1965, Mỹ đã cho 30 máy bay B-52 cất cánh từ đảo Guam đến thực hiện cuộc ném bom rải thảm đầu tiên xuống khu Bến Cát, Tây Bắc Sài Gòn (nay là TPHCM).
Sau đó, tháng 4/1966, Mỹ đưa B-52 ra miền Trung, rải thảm bom ở đèo Mụ Giạ ở phía Tây tỉnh Quảng Bình, rồi liên tiếp là ở khu Vĩnh Linh. Tình hình chiến đấu với B-52 ngày càng căng thẳng.
Bác Hồ thăm Tiểu đoàn Tên lửa phòng không 61 ngày 26/8/1965 tại trận địa Thọ Xuân, Đan Phượng, Hà Tây (nay là Hà Nội) (Ảnh tư liệu: Sách “Tên lửa ta đánh rất hay”).
Thực hiện theo chỉ thị của Bác Hồ, mùa hè năm 1966, Quân chủng Phòng không – Không quân cử Trung đoàn Tên lửa 238 vào Vĩnh Linh, Quảng Trị. Từ đó, “Tổ nghiên cứu cách đánh máy bay B-52” được thành lập gồm các cán bộ tham mưu, kỹ thuật… do đồng chí Hoàng Văn Khánh – Phó Tư lệnh Binh chủng Tên lửa – dẫn đầu. Tổ này thực hiện theo dõi, chỉ đạo, rút kinh nghiệm chiến đấu, viết tài liệu về “Cách đánh máy bay B-52”.
Chặng đường hành quân khoảng 600km nhưng bộ đội ta mất 6 tháng mới tiếp cận được chiến trường do quân địch liên tục đánh phá. Khi vào tới Vĩnh Linh, Trung đoàn 238 chỉ còn đủ lực lượng để gom thành một tiểu đoàn chiến đấu, cho thấy sự khốc liệt và tổn thất nặng nề của chiến trường khi ấy.
Đây là lần đầu tiên Việt Nam chuẩn bị bài bản để đối phó với “pháo đài bay” Mỹ. Các cán bộ, kỹ sư và những người giàu kinh nghiệm của các cơ quan quân chủng đã biên soạn tài liệu quý về cách đánh B-52 trên cơ sở của các kíp chiến đấu.
Bộ tài liệu chỉ khoảng vài chục trang giấy nhưng sau này trở thành “bảo bối” giúp bộ đội tên lửa tạo nên kỳ tích trong lịch sử.
Việc chuẩn bị không chỉ dừng lại ở lý thuyết. Bộ đội phải được huấn luyện cách phát hiện và phân biệt B-52 trong môi trường nhiễu loạn dày đặc.
Đại tá Nguyễn Đình Kiên (ngoài cùng bên phải) cùng các đồng đội trong Tiểu đoàn 57 (Ảnh: Nhân vật cung cấp).
“Đội hình B-52 luôn có máy bay tiêm kích F-4 bảo vệ và gây nhiễu. Chúng tôi phải học cách phân biệt chúng”, ông Kiên giải thích.
Trong 6 năm, ông Nguyễn Đình Kiên cùng đồng đội phải trải qua những bài tập huấn, nghiên cứu từng chi tiết của B-52 và tiêm kích F-4 để chuẩn bị cho những trận đánh quyết định.
Việc nhận diện chính xác B-52 từ tín hiệu radar là một nghệ thuật. “Điểm quan trọng nhất là tốc độ góc của hai loại máy bay khi bay trên màn sóng radar. B-52 bay rất ổn định, nhiễu cũng ổn định, mang khoảng 15-16 máy gây nhiễu tạo ra giải nhiễu rất đặc và rộng”, ông Kiên chia sẻ.
Ngược lại, F-4 nhẹ hơn, cơ động hơn, chỉ mang khoảng 3-4 máy gây nhiễu. Sự khác biệt này đúc kết từ kinh nghiệm chiến đấu thực tiễn, giúp quyết định việc kíp chiến đấu có thể bám sát và tiêu diệt mục tiêu hay không.
Trong môi trường nhiễu loạn, việc phân biệt B-52 và các máy bay chiến thuật trở thành một nghệ thuật đòi hỏi sự nhạy bén và khả năng quan sát tinh tế. Một phần quan trọng trong công tác này là radar K8-60, có khả năng phân biệt B-52 với các loại máy bay cường kích và tiêm kích rải tín hiệu nhiễu.
Thực tế, vào năm 1972, trong tổng số hơn 13 tiểu đoàn tên lửa tham gia chiến đấu, chỉ có 2 tiểu đoàn được trang bị radar K8-60, cho thấy số lượng khí tài này còn rất hạn chế.
Những ngày đầu, khi Mỹ chưa gây nhiễu, bộ đội ta sử dụng chế độ điều khiển “vượt trước nửa góc”, với xác suất trúng rất cao, lên tới 98% nếu bắn ba quả đạn tự động. Đây là phương pháp lý tưởng, cho phép tên lửa bám sát mục tiêu một cách tự động và chính xác.
Đánh “vượt trước nửa góc” là một trong 3 chế độ điều khiển chính của bộ khí tài tên lửa SAM-2. Phương pháp này chỉ được sử dụng khi địch không gây nhiễu, bởi khi đó đài điều khiển tên lửa có thể đo được cả 3 tọa độ của mục tiêu: Góc tà, phương vị và cự ly.
Theo thiết kế của Liên Xô, tên lửa SAM-2 nếu bắn một quả tự động khi mục tiêu không nhiễu, xác suất trúng đạt khoảng 68%; hai quả tăng lên 86%; ba quả đạt 98%, gần như chắc chắn tiêu diệt mục tiêu. Ông Nguyễn Đình Kiên cho biết, trong giai đoạn đầu của cuộc chiến tranh (1965-1966), phương pháp này được sử dụng phổ biến, vì không quân Mỹ chưa kịp phát triển các biện pháp gây nhiễu hiệu quả.
Tuy nhiên, khi Mỹ nghiên cứu được tính năng SAM-2 qua chiến tranh Trung Đông, họ bắt đầu gây nhiễu điện tử dày đặc, làm mất tín hiệu cự ly và che kín đội hình máy bay. Trước tình thế đó, bộ đội ta cùng các chuyên gia Liên Xô đã mày mò sáng tạo phương pháp “3 điểm”.
“Đánh “3 điểm” được áp dụng khi địch gây nhiễu mạnh. Phương pháp này đòi hỏi kíp chiến đấu có kỹ năng cao, đặc biệt là trong việc giải nhiễu và kết hợp với các thiết bị bổ trợ như đài P-12 hay K-80 để xác định cự ly. Mặc dù xác suất tiêu diệt thấp hơn so với “vượt trước nửa góc”, nhưng trong bối cảnh nhiễu dày đặc, đây là một trong những phương pháp có thể tiêu diệt B-52”, ông Kiên chia sẻ.
Tên lửa phòng không Trung đoàn 263 tham gia duyệt binh ngày 15/5/1975 trên đường phố TPHCM vừa giải phóng (Ảnh tư liệu: Sách “Tên lửa ta đánh rất hay).
Ngày 17/9/1967, Tiểu đoàn 84 thuộc Trung đoàn Tên lửa 238 đã lập kỳ tích khi bắn rơi chiếc B-52 đầu tiên của Mỹ tại trận địa Vĩnh Khê, Vĩnh Linh (Quảng Trị). Chiến thắng này không chỉ có ý nghĩa quân sự mà còn mang giá trị chính trị quan trọng, thể hiện khả năng đánh bại âm mưu ném bom của Mỹ, góp phần xoay chuyển cục diện chiến tranh và giảm uy thế của “pháo đài bay” B-52.
Đến tháng 10/1972, quân đội Việt Nam đã có phương án hoàn chỉnh và tổ chức luyện tập nhận biết nhiễu B-52 với độ chính xác cao.
“Nhận định B-52 sẽ đánh Hà Nội, quân đội ta đã điều chỉnh phương án tác chiến, đưa các đơn vị vào trạng thái sẵn sàng chiến đấu khi Tổng thống Nixon ra lệnh đánh phá trở lại”, Đại tá Kiên nhớ lại.
Sau nhiều năm rèn luyện, ông Kiên trở thành một trong những sĩ quan điều khiển chủ chốt của Trung đoàn 261, đơn vị bảo vệ vùng trời Hà Nội trong chiến dịch 12 ngày đêm năm 1972.
“Có người nói chúng tôi chỉ may mắn. Nhưng thực tế, đó là thành quả của cả một quá trình nghiên cứu, tập huấn, sáng tạo chiến thuật. Bộ đội tên lửa không đánh liều, mà đánh bằng trí tuệ và sự chuẩn bị kỹ lưỡng”, Đại tá Kiên nói.
10 phút bắn hạ 2 “pháo đài bay” B-52: Thành tích “có một không hai”
Tháng 12/1972, trong chiến dịch “Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không”, hàng trăm lượt B-52 Mỹ ném bom Hà Nội, Hải Phòng. Trong những chiếc lều trại bên cạnh chiến hào, cuộc sống của những người lính phòng không lúc này căng thẳng đến tột độ, liên tục nhiều đêm thức trắng chờ tiếng còi báo động.
“Chúng tôi không lo lắng hay sợ hãi cái chết, mà luôn trong tư thế sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ. Sau khi nghe thấy báo động, chỉ có 5 phút chuẩn bị là phải vào trạng thái chiến đấu ngay lập tức”, ông Kiên nói.
Trận đánh vẻ vang nhất trong binh nghiệp của vị Đại tá này diễn ra vào rạng sáng 21/12/1972 tại xã Đại Đồng (Đông Anh, Hà Nội), nơi Tiểu đoàn 57 đóng quân.
Rạng sáng ngày hôm đó, radar bắt được tín hiệu của tốp B-52 đầu tiên, nhưng kiểm kê đạn dược trong đoàn chỉ có 4 quả tên lửa. Trong khi lẽ ra theo lệ thường, một tiểu đoàn tên lửa sở hữu 12 quả đạn, trong đó 6 quả thường trực trên bệ phóng, 6 quả nằm ở tuyến hai. Nhưng sau khi trải qua chiến đấu vài ngày trước đó, đạn dược đã bị thiếu hụt.
Mặc dù vậy, kíp chiến đấu vẫn quyết tâm cao phải hạ được B-52, cẩn thận đo lường phương vị, độ cao, góc bắn. Sau khi các trắc thủ (người lính ở vị trí quan sát, định vị máy bay địch) báo về, Tiểu đoàn trưởng quyết định cho phóng quả tên lửa đầu tiên, nhưng rất tiếc là trượt mục tiêu.
Tiếp tục phóng quả tên lửa thứ hai, quân ta lại gặp phải tình huống không may mắn vì đạn bị hỏng, không thể rời bệ phóng. Không lâu sau, màn hình radar trắng xóa, mờ tịt.
Lúc này, ông Kiên và đồng đội chỉ còn 2 quả tên lửa, áp lực lên kíp chiến đấu nặng như núi. Điều này không hề dễ dàng khi quân đội Mỹ đã cải tiến bộ nhiễu radar của B-52, biến “pháo đài bay” thành bóng ma ẩn mình trong biển sóng nhiễu điện tử. Hàng chục chiếc F-4 bao vây tứ phía để bọc lót, tạo nên lá chắn thép bảo vệ cho B-52.
Toàn đoàn căng thẳng đến nghẹt thở. Nhờ sự tính toán chính xác và kinh nghiệm dày dặn của các sĩ quan điều khiển, Tiểu đoàn 57 cuối cùng cũng tìm ra khe hở chết người trong đội hình tưởng chừng bất khả xâm phạm của địch. Họ “nắm” được con mồi B-52 giữa rừng tiêm kích bảo vệ và tìm ra góc bắn chính xác.
Theo lệnh tiểu đoàn trưởng, lúc 5h09’ ông Kiên và đồng đội quyết định phóng tên lửa ở cự ly cách mục tiêu 28km, bám sát dải nhiễu đặc biệt của B-52. Khi quả tên lửa chạm tới mục tiêu. Một trắc thủ reo lên: “Trúng rồi!”. Cả Tiểu đoàn vỗ tay rần rần. Chiếc B-52 bị đánh trọng thương, được công nhận là bắn rơi, nhưng rơi xa trận địa.
Chưa kịp ăn mừng, một tốp B-52 khác xuất hiện gần hơn. Lần này, kíp chiến đấu kiên trì theo dõi, quan sát kỹ góc tà, phương vị và độ cao, ước lượng cự ly, rồi nhấn nút phóng quả tên lửa cuối cùng chỉ cách quả trước đó 10 phút.
Đến khi dải nhiễu (do quân địch cố tình tung ra để che lấp vị trí chính xác của B-52) trên màn hình radar biến mất – thì cũng là lúc chiếc B-52 khác rơi xuống khu vực Núi Đôi, Sóc Sơn, Hà Nội.
“Một trong những thao tác khó nhất là mở ngòi nổ tên lửa đúng thời điểm. Địch thả hàng triệu sợi kim loại cực mỏng để gây nhiễu. Mở sớm tên lửa sẽ phát nổ khi gặp đám nhiễu, mở muộn thì B-52 bay qua mất. Vì vậy, thời điểm phải chính xác tuyệt đối mới diệt được B-52”, Đại tá Kiên cho hay.
Thông thường, mỗi lần chiến đấu với “pháo đài bay”, bộ đội tên lửa phòng không phải phóng ít nhất 3 quả tên lửa vì xác suất bắn trúng rất thấp. Vậy mà Tiểu đoàn 57 bắn hạ liên tiếp 2 chiếc B-52 chỉ bằng 2 quả tên lửa trong 10 phút – thành tích “có một không hai”, thể hiện bản lĩnh kiên cường, khả năng phán đoán nhạy bén và độ chính xác đáng nể.
Ngay sau trận đánh, 2 cán bộ từ Học viện Chính trị đóng quân tại xã Nam Hồng, Đông Anh đã đạp xe đến trận địa, mang theo một chiếc mũ của phi công Mỹ cùng vài đoạn dây dù. Đây là những kỷ vật của phi công địch tử nạn khi chiếc máy bay B-52 bị bắn rơi ở Sóc Sơn. Họ trao những vật này cho tiểu đoàn, như một minh chứng sống động về chiến công vừa được lập và để tưởng nhớ sự kiện trọng đại.
Chiếc mũ và dây dù hiện vẫn được lưu giữ tại Nhà truyền thống của Trung đoàn Tên lửa 261, Sư đoàn 367, trở thành biểu tượng sống động rằng chiến sĩ quân đội Việt Nam đã bắn hạ B-52. Cho tới nay, chúng ta là nước đầu tiên trên thế giới làm được điều này.
Sau chiến tranh, ông Nguyễn Đình Kiên tiếp tục phục vụ trong quân đội. Ông kết hôn muộn, năm 1977 khi đã 30 tuổi. Sau đó, ông về hưu năm 2008.
Đại tá Nguyễn Đình Kiên khiêm tốn nhận mình chỉ là “hạt cát” trong dòng chảy lịch sử, nhưng tự hào vì độc lập, tự do đã mang lại cơ hội học tập, đổi đời cho nhân dân.
“Tôi mong thế hệ trẻ hôm nay luôn xem việc bảo vệ Tổ quốc là nhiệm vụ hàng đầu, vì đất nước còn tồn tại, vì gia đình được hạnh phúc. Quan trọng nhất là giữ gìn môi trường hòa bình để xây dựng và phát triển đất nước”, ông Nguyễn Đình Kiên bày tỏ.
Nguồn: https://dantri.com.vn/doi-song/tien-doan-cua-bac-ho-ve-b52-va-ky-tich-diet-2-phao-dai-bay-trong-10-phut-20250827214544543.htm
