‘TP HCM chấp nhận rủi ro để đồng hành cùng startup’

TP HCM đặt mục tiêu nằm trong Top 100 hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn cầu và Top 3 ASEAN. Trong bối cảnh đó, việc Nhà nước đóng vai trò “khách hàng đầu tiên” được xem là chìa khóa để tháo gỡ bài toán lớn nhất của startup: đầu ra thị trường.

– Trong cuộc gặp cộng đồng startup và khoa học công nghệ ngày 9/12, Bí thư Thành ủy Trần Lưu Quang khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn sản xuất máy bay không người lái (UAV) và thành phố sẽ đặt mua. Chủ trương này sẽ được mở rộng cho các lĩnh vực khác thế nào?

– Câu chuyện UAV chỉ là một ví dụ cụ thể để minh họa cho tư duy mới của TP HCM, đó là Nhà nước sẵn sàng trở thành “khách hàng đầu tiên” đối với các sản phẩm đổi mới sáng tạo do doanh nghiệp trong nước làm chủ.

Thành phố không chỉ nói đến một sản phẩm hay một lĩnh vực riêng lẻ, mà đang xây dựng và triển khai cơ chế đặc thù để “đặt hàng” và hỗ trợ đầu ra cho startup, đặc biệt thông qua mạng lưới Trung tâm Đổi mới sáng tạo tầm cỡ quốc tế. Các lĩnh vực được ưu tiên rất rộng, từ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, công nghệ sinh học, y tế số đến quản lý đô thị, môi trường, giao thông thông minh.

Tinh thần chung là sản phẩm nào giải quyết bài toán thực tiễn của thành phố, được thử nghiệm và chứng minh hiệu quả, thành phố sẽ xem xét đặt hàng và sử dụng. Khi Nhà nước dùng trước, thị trường sẽ tự tin dùng theo.

– Chính sách “khách hàng đầu tiên” được thiết kế ra sao để vừa hỗ trợ startup, vừa đảm bảo an toàn cho ngân sách nhà nước?

– Đây là một trong những điểm đột phá quan trọng nhất trong Đề án phát triển mạng lưới Trung tâm Đổi mới sáng tạo vừa được UBND TP HCM ban hành.

Theo đó, HĐND thành phố sẽ ban hành cơ chế cho phép các cơ quan hành chính công trở thành người sử dụng đầu tiên các giải pháp đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, không phải sản phẩm nào cũng được mua ngay. Điều kiện tiên quyết là sản phẩm phải được thí điểm thành công tại Trung tâm Đổi mới sáng tạo hoặc thông qua cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox).

Cách này giúp giảm thiểu rủi ro. Nhà nước không mua ý tưởng trên giấy, mà mua giải pháp đã được kiểm chứng ở quy mô thử nghiệm. Đổi lại, startup có đầu ra sớm, doanh thu ban đầu và uy tín thị trường, từ đó đủ điều kiện tiếp cận khách hàng lớn hơn, kể cả trong và ngoài nước.

– Thực tế, nhiều startup có sản phẩm tốt nhưng khó tiếp cận đấu thầu, mua sắm công vì thiếu doanh thu và kinh nghiệm. TP HCM sẽ làm gì để tháo gỡ rào cản này?

– Thành phố xác định phải giải quyết “nút thắt” này nếu muốn startup đi vào khu vực công, do đó đang xây dựng “làn đường ưu tiên” trong đấu thầu và mua sắm công cho sản phẩm đổi mới sáng tạo.

Cụ thể, sản phẩm xuất phát từ các Trung tâm Đổi mới sáng tạo đạt chuẩn quốc gia hoặc tầm cỡ quốc tế sẽ được ưu tiên tham gia gói thầu mua sắm công về đổi mới sáng tạo. Khi đánh giá hồ sơ dự thầu, một số tiêu chí về năng lực sẽ được miễn hoặc giảm, như yêu cầu về doanh thu, nguồn lực tài chính hay hợp đồng tương tự – những điều startup rất khó đáp ứng trong giai đoạn đầu.

Ngoài ra, khi xếp hạng hồ sơ, sản phẩm cũng được hưởng ưu đãi tương đương hàng hóa có tỷ lệ chi phí sản xuất trong nước từ 25% trở lên. Điều này sẽ giúp startup không bị “loại từ vòng gửi xe” chỉ vì chưa đủ tuổi đời doanh nghiệp.

– Ông nhắc nhiều đến vai trò quan trọng của Trung tâm Đổi mới sáng tạo, nhưng thành phố hiện chỉ có SiHub ở 123 Trương Định, có vẻ quá ít so với nhu cầu?

– Chúng tôi định hướng phát triển theo mô hình mạng lưới, thay vì xây dựng một cơ sở đơn lẻ. Theo Đề án phát triển mạng lưới Trung tâm Đổi mới sáng tạo tầm cỡ quốc tế, các trung tâm được quy hoạch theo chức năng, gắn với thế mạnh của từng khu vực, liên thông và bổ trợ lẫn nhau để hình thành một hệ sinh thái hoàn chỉnh.

Về lộ trình, giai đoạn 2026–2027, thành phố tập trung phát triển ít nhất bốn trung tâm đạt tiêu chuẩn cấp quốc gia. Đến 2028-2029 nâng cấp để có ít nhất ba trung tâm tầm cỡ quốc tế. Mục tiêu năm 2030 hoàn thiện mạng lưới với 10 trung tâm, gồm ba trung tâm cấp quốc gia/quốc tế và 7 trung tâm cấp tỉnh.

Mạng lưới sẽ gồm bốn mô hình trụ cột. Thứ nhất, Trung tâm Đổi mới sáng tạo tại Đại học Quốc gia TP HCM đóng vai trò “trụ cột tri thức”, tập trung nghiên cứu và phát triển các công nghệ sâu như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, đồng thời tạo nguồn nhân lực và tài sản trí tuệ.

Thứ hai, Trung tâm Đổi mới sáng tạo tại Khu Công nghệ cao TP HCM đóng vai trò cầu nối ứng dụng, nơi thử nghiệm, sản xuất thử và thương mại hóa kết quả nghiên cứu thông qua các phòng thí nghiệm, khu thực nghiệm và sandbox công nghệ.

Thứ ba, Trung tâm Khởi nghiệp sáng tạo TP HCM (SiHub), đặt tại 123 Trương Định, giữ vai trò điều phối chính sách, kết nối quốc tế, hỗ trợ gọi vốn và lan tỏa các cơ chế đặc thù cho startup (sandbox chính sách).

Thứ tư, các trung tâm do doanh nghiệp đầu tư theo mô hình PPP sẽ đóng vai trò tăng tốc thị trường, thúc đẩy thương mại hóa nhanh và kết nối chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cách tiếp cận theo mạng lưới giúp TP HCM hình thành “chuỗi giá trị đổi mới sáng tạo”, từ nghiên cứu – thử nghiệm – hỗ trợ chính sách đến đưa sản phẩm ra thị trường.

– Không chỉ mua sản phẩm hoàn chỉnh, thành phố còn nói đến việc đặt hàng từ giai đoạn nghiên cứu. Cách làm này khác gì so với trước?

– Trước đây, Nhà nước chủ yếu đặt hàng nhiệm vụ khoa học, nghiệm thu xong là kết thúc. Hệ quả là nhiều kết quả nghiên cứu tốt nhưng “nằm trong ngăn kéo”, việc tiếp tục đầu tư để đưa ra thị trường rất hạn chế.

Giờ đây, TP HCM chuyển sang đặt hàng giải pháp, tức xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của thành phố. Các sở, ngành sẽ ưu tiên đặt hàng nghiên cứu, giải pháp đổi mới sáng tạo thông qua Trung tâm Đổi mới sáng tạo để giải quyết bài toán cụ thể như chuyển đổi số, quản lý đô thị, công nghệ cao, môi trường.

Điểm mới là doanh nghiệp khởi nghiệp được tham gia ngay từ đầu, không chỉ ở khâu nhận kết quả cuối cùng. Startup đang hoạt động hoặc ươm tạo tại trung tâm sẽ được tiếp cận các chương trình hỗ trợ của thành phố như khuyến công, hỗ trợ chuyển đổi số, hỗ trợ thử nghiệm sản phẩm, thậm chí là trang thiết bị.

– Theo khảo sát, ở giai đoạn 2014-2018, trong số các kết quả nhiệm vụ khoa học và công nghệ, 37% có tiềm năng thương mại, và chỉ 13% trong số 37% này được thương mại hóa. Nếu tính chung, tỷ lệ thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học tại TP HCM chỉ đạt 5%. Thành phố rút ra bài học gì từ thực tế này?

– Con số 13% hay 5% phản ánh rất rõ một vấn đề đầu tư cho nghiên cứu là cần thiết nhưng chưa đủ. Nếu không giải quyết được bài toán quyền sở hữu, tài chính và thị trường, kết quả nghiên cứu rất khó đi xa và phát triển bền vững.

Vì vậy, TP HCM đang thí điểm chính sách tạo động lực thương mại hóa kết quả nghiên cứu, với một loạt thay đổi mang tính nền tảng. Trước hết là giao quyền sở hữu linh hoạt. Thay vì mặc định giao kết quả cho tổ chức chủ trì nghiên cứu, chủ yếu là viện, trường hay cơ quan nhà nước đặt hàng như trước, thành phố cho phép giao quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng cho doanh nghiệp đồng đầu tư, tức phát huy mô hình liên kết ba nhà: Nhà nước – nhà nghiên cứu – nhà kinh doanh, ngay khi kết thúc nhiệm vụ, không phải chờ ba năm.

Song song là cơ chế định giá thông thoáng. Trong vòng 6 tháng từ khi có quyết định giao, việc xác định giá trị tài sản có thể dựa trên chi phí đầu tư hoặc thỏa thuận hợp đồng giữa các bên, thay vì quy trình thẩm định kéo dài, dễ phát sinh rủi ro pháp lý.

– Thành phố chấp nhận rủi ro thế nào khi đồng hành cùng startup trong thương mại hóa?

– Nếu không chấp nhận rủi ro, không thể có đổi mới sáng tạo. TP HCM đang chuyển tư duy từ “đầu tư cho nghiên cứu” sang “đầu tư cho giá trị tạo ra từ nghiên cứu”.

Theo đó, Nhà nước có thể đối ứng vốn, hỗ trợ một phần kinh phí, ví dụ tối đa 50%, để doanh nghiệp hoàn thiện công nghệ, sản xuất thử nghiệm, phát triển sản phẩm. Đặc biệt, kết quả nghiên cứu, bao gồm tài sản trang bị như máy móc, thiết bị, tài sản là kết quả như bằng độc quyền sáng chế, sẽ được giao toàn bộ cho doanh nghiệp sở hữu, không phải bồi hoàn, để họ chủ động thương mại hóa.

Quan trọng hơn, thành phố áp dụng cơ chế chấp nhận rủi ro. Nếu dự án không thành công vì nguyên nhân khách quan, các cá nhân và doanh nghiệp tham gia sẽ được miễn trừ trách nhiệm, không phải bồi hoàn kinh phí hỗ trợ.

– Ngoài chính sách “khách hàng đầu tiên”, TP HCM còn “đòn bẩy” nào để đạt mục tiêu trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo tầm cỡ khu vực và quốc tế năm 2030?

– Các giải pháp được xây dựng xoay quanh năm trụ cột: thể chế, tài chính, hạ tầng, nhân lực và thị trường.

Về thể chế, thành phố triển khai sandbox trong các lĩnh vực như fintech, y tế số, AI, UAV, đồng thời thí điểm “startup visa” với thời hạn cư trú lên đến 5 năm cho nhà sáng lập và chuyên gia công nghệ quốc tế.

Về tài chính, TP HCM đề xuất ưu đãi thuế vượt trội như thuế thu nhập doanh nghiệp 5%, miễn 4 năm, giảm 50% trong 9 năm tiếp theo cho các trung tâm đổi mới sáng tạo; miễn thuế thu nhập cá nhân 5 năm cho chuyên gia làm việc tại đây.

Về hạ tầng, thành phố đầu tư phòng thí nghiệm, khu thực nghiệm dùng chung, mở rộng không gian đổi mới sáng tạo ra các địa phương lân cận, kết nối với các trung tâm hàng đầu thế giới.

Với tư duy mới, cách làm mới, TP HCM không chỉ là quản lý, mà là đối tác đồng hành của startup, sẵn sàng chia sẻ rủi ro, tạo thị trường và mở đường cho những ý tưởng đổi mới sáng tạo đi vào cuộc sống.

Nếu startup có sản phẩm tốt, giải quyết được bài toán của xã hội, thành phố sẽ là khách hàng đầu tiên. Đây là nền tảng để TP HCM xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo thực chất, hướng tới mục tiêu khu vực và quốc tế vào năm 2030.

Lê Tuyết