Bàn giải pháp gỡ nút thắt cho đầu tư công

TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn, giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright cho hay, tiến độ giải ngân đầu tư công trong năm 2025 đã ghi nhận những diễn biến đáng chú ý khi xuất phát điểm chậm vào tháng 1 nhưng bắt đầu tăng tốc vượt cùng kỳ từ quý 2 trở đi. Tuy nhiên, một nút thắt bất ngờ đã xuất hiện từ tháng 7 khi tiến độ giải ngân có dấu hiệu chững lại đáng kể.

Đây là hệ quả mang tính thời điểm của việc sáp nhập và hợp nhất các đơn vị hành chính tại các tỉnh thành, tạo ra những độ trễ nhất định trong việc vận hành bộ máy. Tính đến cuối tháng 12.2025, tỷ lệ giải ngân mới chỉ đạt khoảng 66% so với số vốn Thủ tướng giao.

Để tháo gỡ khó khăn, TS Đỗ Thiên Anh Tuấn đã tóm lược 12 nút thắt điển hình của đầu tư công hiện nay, bắt đầu từ sự phân mảnh về chủ thể và trách nhiệm thực thi cho đến những trở ngại kinh niên trong giải phóng mặt bằng và tái định cư. Ông đánh giá cao mô hình thí điểm của TP.HCM khi tách dự án giải phóng mặt bằng thành một dự án thành phần độc lập, giúp tăng tính chủ động và trách nhiệm cho các chủ đầu tư.

Bên cạnh đó, sự thiếu đồng bộ trong hạ tầng kỹ thuật như điện, nước, viễn thông và việc thiếu nhất quán trong chia sẻ lợi ích, chi phí giữa các địa phương tại các dự án liên vùng cũng làm chậm tiến độ đáng kể. Những vấn đề về năng lực nhà thầu, quản lý danh mục đầu tư, yếu tố mùa vụ thiên tai và cả sự thiếu vắng cơ chế thu hồi giá trị đất từ các dự án công cũng là những rào cản cần được xử lý.

Để chuẩn bị cho giai đoạn phát triển mới đến năm 2026, ông đề xuất “liên hoàn” giải pháp trọng tâm, bắt đầu bằng việc nâng cao chất lượng chuẩn bị dự án ngay từ đầu để giảm độ trễ hành chính. Kế hoạch vốn cần được điều hành linh hoạt, cho phép tái phân bổ vốn từ các dự án chậm tiến độ sang các dự án có hiệu quả và tốc độ triển khai tốt. 

Đồng thời, trách nhiệm và năng lực của các chủ đầu tư, ban quản lý dự án phải được nâng cao gắn liền với việc chủ động tháo gỡ các vướng mắc về đất đai và nguồn cung vật liệu xây dựng.

Theo ông Phan Tấn Đạt, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Khoáng sản TP.HCM, một trong những nguyên nhân khiến đầu tư công khó có thể về đích do thiếu vật liệu xây dựng, nhất là vật liệu để san lấp như cát, đá. Trong khi nhu cầu đá thực tế mỗi năm của TP dao động từ 25 – 28 triệu m³, công suất khai thác được cấp phép hiện nay chỉ dừng lại ở mức khiêm tốn là 17 triệu m³.

Sự thiếu hụt nguồn cung này đã dẫn đến những hệ lụy trực tiếp và nặng nề đối với các công trình hạ tầng trọng điểm của quốc gia. Không chỉ vậy, người dân và doanh nghiệp hiện phải chấp nhận mua vật liệu với mức giá cao hơn thực tế rất nhiều nhưng vẫn thường xuyên rơi vào tình trạng không có hàng để mua. Đây là một thực trạng đau lòng khi nguồn tài nguyên dưới lòng đất thì dồi dào nhưng lại bị giới hạn bởi những định mức công suất thiếu linh hoạt, gây lãng phí nguồn lực quốc gia.

Để giải quyết tình trạng giải ngân vốn đầu tư công chưa đạt kỳ vọng, Phó chủ tịch UBND TP.Cần Thơ Nguyễn Văn Hòa đề xuất tập trung ưu tiên cho công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư thông qua việc kiện toàn bộ máy chính quyền hai cấp hoạt động thông suốt.

Đối với bài toán khan hiếm vật liệu xây dựng, ông Nguyễn Văn Hòa cho hay, thành phố đang chủ động rà soát nguồn cung tại chỗ và kiến nghị các bộ, ngành sớm ban hành tiêu chuẩn cụ thể cho việc sử dụng cát biển trong san lấp.