Nhật Bản trở lại điện hạt nhân: Không thể thiếu hay không thể chấp nhận?

Hội đồng lập pháp tỉnh Niigata đã thông qua kế hoạch tái khởi động nhà máy Kashiwazaki-Kariwa với đa số phiếu.

“Đây là một cột mốc, nhưng đây không phải là kết thúc. Chúng tôi sẽ luôn đảm bảo an toàn cho người dân Niigata” – Thống đốc tỉnh Niigata, ông Hideyo Hanazumi, phát biểu ngày 22-12. Bên ngoài, hàng trăm người biểu tình phản đối, phản ánh sự phân cực sâu sắc trong xã hội Nhật Bản về năng lượng hạt nhân.

Động lực an ninh năng lượng

Nhà máy Kashiwazaki-Kariwa, nằm cách Tokyo khoảng 220km về phía tây bắc, là một trong 54 lò phản ứng hạt nhân bị đóng cửa sau trận động đất và sóng thần năm 2011 ở vùng Tohoku tàn phá nhà máy Fukushima Daiichi – thảm họa hạt nhân tồi tệ nhất kể từ vụ Chernobyl.

Sự cố đẩy quốc gia từng dựa vào điện hạt nhân cho khoảng 30% sản lượng điện đột ngột rơi vào tình trạng thiếu hụt năng lượng và buộc phải quay về nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch nhiều năm sau đó.

Từng được Sách Kỷ lục Guinness xác nhận là nhà máy lớn nhất thế giới với công suất ròng đạt 8,2GW, đủ cung cấp điện cho hơn 13 triệu hộ gia đình, nhà máy Kashiwazaki-Kariwa hoạt động trở lại có thể tăng nguồn cung điện cho khu vực Tokyo thêm 2%, theo ước tính của Bộ Thương mại Nhật Bản.

Vấn đề an ninh năng lượng rõ ràng là động lực mạnh mẽ nhất để Nhật Bản trở lại với điện hạt nhân. Thủ tướng Takaichi Sanae ủng hộ việc khởi động lại các nhà máy điện hạt nhân để tăng cường an ninh năng lượng và bù đắp chi phí nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch, chiếm từ 60% đến 70% sản lượng điện của Nhật Bản. Năm ngoái Nhật Bản đã chi 10.700 tỉ yên (68 tỉ USD) cho khí đốt tự nhiên hóa lỏng và than đá nhập khẩu.

Mặc dù dân số đang giảm, Nhật Bản dự tính nhu cầu năng lượng sẽ tăng trong thập niên tới do sự bùng nổ của các trung tâm dữ liệu AI tiêu thụ nhiều điện năng. Song song đó là áp lực từ mục tiêu giảm phát thải về 0 vào giữa thế kỷ này.

Điện hạt nhân, dù gây tranh cãi, vẫn được xếp vào nhóm nguồn điện phát thải carbon thấp. Để đáp ứng những nhu cầu đó, nước này đã đặt mục tiêu tăng gấp đôi tỉ lệ điện hạt nhân trong tổng nguồn cung điện lên 20% vào năm 2040, theo Hãng tin Reuters.

Thách thức từ dư luận và thực tế

Nhà máy sẽ được vận hành bởi Công ty Điện lực Tokyo (TEPCO), cũng là công ty từng vận hành nhà máy Fukushima. Theo Đài NHK, TEPCO dự kiến sẽ đưa một trong bảy lò phản ứng tại nhà máy Kashiwazaki-Kariwa hoạt động trở lại vào khoảng ngày 20-1-2026. Tuy nhiên TEPCO vẫn phải có sự đồng ý của người dân địa phương để vận hành nhà máy, và điều này không dễ dàng.

Một khảo sát của tỉnh Niigata vào tháng 10 cho thấy 60% người dân cho rằng các điều kiện để khởi động lại nhà máy đã được đáp ứng, nhưng gần 70% lo ngại về việc TEPCO vận hành, bất chấp những lợi ích về giá điện giảm, có thêm việc làm và lời hứa của TEPCO đầu tư hơn 640 triệu USD vào tỉnh.

“Chúng tôi biết rõ nguy cơ xảy ra tai nạn hạt nhân và không thể xem nhẹ điều đó” – bà Ayako Oga, một trong hàng chục ngàn người sống gần nhà máy Fukushima phải di tản năm xưa, nói thay những người biểu tình. Bà cho biết vẫn đang phải vật lộn với các triệu chứng giống như hội chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương từ những gì đã xảy ra ở Fukushima.

Các nhà hoạt động vì khí hậu lên án chiến lược này là tốn kém và nguy hiểm. “Nhiều nhà máy điện hạt nhân đã cũ, và công nghệ chúng sử dụng thậm chí còn cũ hơn. Chi phí nâng cấp rất cao, vì vậy ngay cả việc vận hành các nhà máy hiện có cũng không còn khả thi về mặt thương mại nữa” – bà Aileen Smith,

Giám đốc điều hành của nhóm Green Action, đánh giá. Chưa kể không giống như nhiều quốc gia khác sử dụng năng lượng hạt nhân, Nhật Bản thường xuyên hứng chịu các trận động đất mạnh và sóng thần kiểu như đã tàn phá nhà máy Fukushima.

Nhiều ý kiến cho rằng chính phủ có thể đầu tư vào năng lượng tái tạo. “Ở thời điểm hiện nay, những công nghệ duy nhất có thể đáp ứng được yêu cầu cấp bách về thời gian của cuộc khủng hoảng khí hậu là nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng và mở rộng năng lượng tái tạo” – bà Hisayo Takada, thuộc tổ chức Greenpeace Nhật Bản, nhận định trên tờ Guardian.