Gánh nặng ‘kiếm tiền thay cả gia đình’ bào mòn người xa xứ

Cường rời Thái Nguyên sang Đài Loan làm công nhân khi vừa 30 tuổi. Anh hứa với vợ chỉ cần vài năm là có tiền xây nhà, lo cho con ăn học đàng hoàng. Nhưng thực tế nặng nề hơn anh nghĩ nhiều. Mỗi sáng, Cường thức dậy từ 5h, chen chúc trên xe công nhân đến tận tối muộn. Lương không thấp, song tiền trọ, ăn uống, thuốc men và các khoản chi phí lặt vặt ở thành phố bào mòn thu nhập. Phần còn lại, anh gửi hết về quê, tháng nào cũng tính toán từng đồng, sợ thiếu làm vợ con túng quẫn.

Ban đầu, anh tự nhủ cố gắng thêm chút nữa. Dần dần, những cuộc gọi từ nhà chỉ xoay quanh tiền bạc: trả nợ chi phí xuất khẩu lao động, học phí con, tiền thuốc mẹ già, sửa nhà sau trận ngập. Anh không dám than mệt, càng không dám nói mình kiệt sức.

Áp lực tài chính trở thành nỗi lo thường trực. Đêm nào anh cũng tỉnh giấc với đầu óc quay cuồng những con số. Cường bắt đầu cáu gắt, né tránh bạn bè, ngại gọi về quê. Anh ăn uống qua loa, ngủ chập chờn, người gầy rạc, cảm thấy vô dụng và hay nghĩ tiêu cực. Qua nhiều lần trò chuyện và khám online, Cường được bác sĩ Hoàng Quốc Lân, chuyên gia tâm lý lâm sàng tại Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, chẩn đoán rối loạn lo âu và trầm cảm, điều trị bằng thuốc và thư giãn tâm lý.

Bác sĩ Lân cũng từng điều trị cho một nam thanh niên 32 tuổi làm nail tại Đức mắc trầm cảm. Bệnh nhân cho biết công việc mang lại thu nhập ổn định so với mặt bằng trong nước, nhưng anh luôn kiệt sức cả thể chất lẫn tinh thần, mất ngủ kéo dài, đau đầu, tim đập nhanh, dễ cáu gắt và đặc biệt mệt mỏi mỗi khi nghĩ đến tiền.

“Tôi không thiếu việc làm nhưng luôn sống trong trạng thái không được phép yếu đuối. Chỉ cần một ngày ế khách hay nghỉ tay vì đau lưng, tôi lập tức lo lắng, cảm thấy tội lỗi và tự trách”, bệnh nhân chia sẻ với bác sĩ.

Theo bác sĩ Lân, lao động xa xứ thuộc nhóm dễ rơi vào hội chứng kiệt sức tài chính, dẫn đến stress kéo dài và trầm cảm do nhiều nguyên nhân đan xen về tâm lý lẫn hoàn cảnh sống. Các thống kê của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) cho thấy lao động di cư có nguy cơ gặp vấn đề lo âu, trầm cảm cao hơn đáng kể so với lao động bản địa, đặc biệt khi chịu áp lực tài chính kéo dài và thiếu hỗ trợ tâm lý.

Số liệu năm 2024 cho biết Việt Nam có hơn 158.000 lao động làm việc ở nước ngoài, trong đó Nhật Bản là thị trường lớn nhất. Mức lương phổ biến khoảng 180.000 yen, tương đương 28-30 triệu đồng mỗi tháng, cùng nguồn kiều hối ước đạt 3,5-4 tỷ USD khiến thị trường này được xem là cơ hội tích lũy.

Đằng sau các con số là nhiều rào cản. Theo ILO năm 2023, chi phí để sang Nhật của lao động Việt trung bình khoảng 192 triệu đồng, thuộc nhóm cao nhất khu vực. Khảo sát của cơ quan quản lý nhập cư Nhật cho thấy hơn 50% thực tập sinh Việt mang khoản nợ tương đương hơn hai năm lương tối thiểu. Giữa năm 2025, đồng yen suy yếu khiến giá trị kiều hối giảm thêm 10-20%, tạo áp lực buộc nhiều lao động ở lại lâu hơn dự tính dù mức tích lũy không như kỳ vọng.

Theo các nghiên cứu về sức khỏe tâm thần, mối liên hệ giữa nợ nần và bệnh lý tâm thần là rất rõ ràng. Một phân tích tổng hợp đăng tải trên tạp chí Clinical Psychology Review chỉ ra rằng những người chịu áp lực nợ nần có nguy cơ mắc trầm cảm cao gấp 3 lần và nguy cơ tự tử cao hơn đáng kể so với người bình thường.

Bác sĩ Lân nhận định nguyên nhân sâu xa dẫn đến trầm cảm ở nhóm này đến từ áp lực vai trò kép. Người lao động không chỉ mưu sinh cho bản thân mà còn gánh vác trách nhiệm “thay đổi vận mệnh cả gia đình”. Mang danh “Việt kiều” hay “người đi nước ngoài”, họ tự buộc mình vào khuôn mẫu phải thành công, phải giàu có. Sự kỳ vọng này tạo ra một bức tường vô hình ngăn cản họ chia sẻ sự yếu đuối. Họ chọn cách im lặng, báo tin vui thay vì tin buồn, dồn nén cảm xúc tiêu cực cho đến khi tâm trí sụp đổ. Môi trường làm việc khắc nghiệt, không gian sống chật chội và cảm giác bị xem là “lao động giá rẻ” càng khoét sâu thêm vết thương lòng, khiến họ cảm thấy mình vô dụng nếu tháng đó gửi tiền về ít hơn.

Để thoát khỏi vòng xoáy này, các chuyên gia tâm lý khuyến cáo người lao động cần thiết lập lại tư duy quản lý tài chính và kỳ vọng. Thay vì đặt mục tiêu trả nợ khổng lồ trong thời gian ngắn, hãy chia nhỏ các khoản nợ với lộ trình dài hơi hơn để giảm tải áp lực lên não bộ. Điều quan trọng là phải duy trì kết nối thực tế, tìm kiếm ít nhất một người bạn, đồng nghiệp hoặc nhóm cộng đồng để chia sẻ khó khăn thay vì sống ảo trên mạng xã hội – nơi thường chỉ phô bày những thành công hào nhoáng.

Bên cạnh đó, việc duy trì lối sống lành mạnh, ngủ đủ giấc và hạn chế chất kích thích là yếu tố tiên quyết để giữ vững sức khỏe tinh thần. Khi nhận thấy các dấu hiệu mất ngủ kéo dài hay mất động lực sống, việc tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn từ các kênh tư vấn tâm lý online là bước đi cần thiết để ngăn chặn những hậu quả đáng tiếc.

Thúy Quỳnh