Theo lẽ thường của các chu kỳ kinh tế, khi báo cáo GDP khởi sắc, các doanh nghiệp sẽ ồ ạt tuyển dụng và thu nhập người dân sẽ tăng lên. Nhưng năm 2025 đã viết lại quy luật này bằng một kịch bản ngược đời.
Khi tăng trưởng và việc làm đường ai nấy đi
Nền kinh tế Mỹ vẫn vận hành với nhịp độ lành mạnh, dòng tiền vẫn luân chuyển mạnh mẽ, thậm chí GDP quý III còn tăng vọt lên mức 4,3% – con số ấn tượng nhất kể từ năm 2023.
Thế nhưng, dòng tiền ấy không chảy vào túi người làm công ăn lương. Diane Swonk, chuyên gia kinh tế trưởng của KPMG đã phải thốt lên rằng tăng trưởng kinh tế và kết quả của thị trường lao động đã hoàn toàn tách rời nhau.
GDP tăng tốc, lợi nhuận doanh nghiệp phá đỉnh, nhưng người lao động lại đối mặt với “mùa đông” khắc nghiệt nhất kể từ đại dịch (Ảnh: TechStory).
Thay vì tuyển dụng, thị trường rơi vào trạng thái mà giới chuyên gia gọi là “thời kỳ đại đóng băng”. Tỷ lệ thất nghiệp đã leo lên mức 4,6% vào tháng 11/2025, mức cao nhất kể từ năm 2021 nếu không tính giai đoạn biến động của đại dịch. Số người thất nghiệp chạm ngưỡng 7,8 triệu, trong khi tốc độ tuyển dụng chỉ quanh quẩn ở mức thấp tương đương những năm ảm đạm như 2013.
Điều trớ trêu là chi tiêu tiêu dùng, vốn là động lực chính của nền kinh tế, vẫn được giữ ở mức cao. Nhưng nghịch lý nằm ở chỗ, sự chi tiêu này không đến từ niềm tin vào tương lai hay mức lương tăng thêm, mà phần lớn đổ vào các nhu cầu thiết yếu bắt buộc như y tế và chăm sóc sức khỏe.
Chỉ số niềm tin người tiêu dùng thực tế đang ở mức thấp kỷ lục, phản ánh tâm lý thận trọng trước những bất định về thuế quan và lạm phát dai dẳng.
Cơn địa chấn sa thải và chiếc áo choàng mang tên AI
Năm 2025 được ghi nhận là một năm tàn khốc đối với người lao động tại các tập đoàn lớn. Một danh sách dài những cái tên lẫy lừng như Amazon, UPS, Nestlé, Microsoft, Verizon và cả Meta đều đã công bố các đợt cắt giảm nhân sự quy mô lớn.
Chỉ tính riêng trong báo cáo của Challenger, Gray & Christmas, tổng số việc làm nằm trong kế hoạch sa thải tính đến hết tháng 11 đã lên tới con số khổng lồ: 1.170.821 vị trí, tăng tới 54% so với cùng kỳ năm trước.
Verizon gây sốc ngay trước lễ Tạ ơn với kế hoạch cắt giảm 13.000 lao động. UPS mạnh tay loại bỏ 34.000 vị trí vận hành và 14.000 vị trí quản lý để tối ưu hóa. Ngay cả Amazon cũng không đứng ngoài cuộc chơi với thông báo cắt giảm 14.000 nhân sự khối văn phòng.
Vậy thủ phạm thực sự là ai? Có phải trí tuệ nhân tạo (AI) đang cướp đi công việc của con người như nỗi sợ hãi bao trùm?
Câu trả lời phức tạp hơn nhiều. Thực tế, dữ liệu cho thấy chỉ có khoảng 55.000 ca sa thải trong năm qua được quy trách nhiệm trực tiếp cho AI – con số chưa tới 1% tổng lượng việc làm bị mất. Phần lớn nguyên nhân sa thải đến từ tái cơ cấu doanh nghiệp (gấp đôi so với AI), điều kiện thị trường (gấp 4 lần) và các chính sách thắt chặt hiệu quả (gấp 6 lần).
Tuy nhiên, AI đang trở thành một “vật tế thần” hoàn hảo. Các doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm Big Tech, đang sử dụng AI như một cái cớ hợp lý để tinh gọn bộ máy cồng kềnh mà họ đã trót tuyển dụng quá tay trong giai đoạn bùng nổ trước đó.
CEO Amazon Andy Jassy từng thừa nhận việc cắt giảm nhân sự là vấn đề văn hóa và sự cồng kềnh của bộ máy nhiều tầng nấc, chứ không hẳn do AI hay khó khăn tài chính.
Song, tác động của AI là có thật, nhưng nó diễn ra âm thầm hơn: AI không trực tiếp đuổi việc người cũ, mà nó chặn đứng cơ hội của người mới. Doanh nghiệp giờ đây áp dụng triết lý “làm nhiều hơn với ít người hơn”. Họ đóng băng tuyển dụng, đặc biệt là các vị trí đầu vào, với kỳ vọng rằng công nghệ sẽ sớm đảm nhiệm những phần việc này.
Một nghiên cứu của MIT chỉ ra rằng 95% tổ chức dùng AI chưa thấy lợi ích tài chính rõ ràng, nhưng niềm tin vào viễn cảnh đó đã đủ để họ ngừng tuyển người.
Khi làn sóng sa thải dâng cao, mọi ánh mắt nghi ngờ lập tức đổ dồn về trí tuệ nhân tạo (AI). Liệu robot có thực sự đang cướp đi “bát cơm” của con người? (Ảnh: Shutterstock).
Cánh cửa hẹp và tương lai bất định
Đối với những người đang tìm việc, thị trường lao động năm 2025 là một cơn ác mộng. Thế hệ lao động trí óc đang đối mặt với một thực tế khắc nghiệt: nộp hàng nghìn hồ sơ nhưng không một hồi âm.
Quy trình tuyển dụng trở nên rườm rà, sự cạnh tranh khốc liệt với hàng trăm đối thủ cho một vị trí, và sự can thiệp của AI trong việc sàng lọc hồ sơ khiến cơ hội của con người càng trở nên mong manh.
Tình trạng “không tuyển, không sa thải” của đầu năm đã chuyển dịch sang trạng thái tiêu cực hơn: sa thải tăng mạnh và tuyển dụng đóng băng. Ngay cả những người đang có việc làm cũng cố bám trụ bằng mọi giá, khiến sự lưu thông của thị trường lao động gần như ngưng trệ.
Nhìn về năm 2026, bức tranh dường như chưa có nhiều gam màu sáng. Giới đầu tư đang bắt đầu đòi hỏi “lợi tức đầu tư (ROI)” rõ ràng từ các khoản chi khổng lồ cho AI. Nếu các dự án AI thực sự mang lại hiệu quả năng suất như kỳ vọng, làn sóng “bùng nổ không việc làm” có thể sẽ còn lan rộng và sâu sắc hơn.
Matthew Bidwell, giáo sư tại trường Wharton, ví von giai đoạn này như một phần của quá trình “hủy diệt sáng tạo” trong chủ nghĩa tư bản. Các mô hình cũ đang vỡ vụn để nhường chỗ cho cái mới, nhưng trong quá trình chuyển giao đau đớn đó, người lao động chính là những người chịu tổn thương sâu sắc nhất.
Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/nghich-ly-2025-kinh-te-len-cao-nhung-viec-lam-roi-vao-ky-bang-ha-20251226151720343.htm
