Người dân không đơn độc trên không gian số

Một cuộc gọi video trông như người quen. Một đường link được gửi kèm lời nhắn “xác minh tài khoản”. Chỉ vài phút thiếu cảnh giác, tiền trong tài khoản “bốc hơi”, dữ liệu cá nhân bị chiếm đoạt, cuộc sống đảo lộn.

Ngày càng nguy hiểm

Không còn là những câu chuyện hiếm gặp, lừa đảo trên không gian mạng đang len sâu vào đời sống hằng ngày, với thủ đoạn ngày càng tinh vi nhờ sự hỗ trợ của công nghệ mới như AI, deepfake, website giả mạo ngân hàng, sàn thương mại điện tử. Rủi ro trên mạng, vì thế, không còn là “ảo”, mà trở thành mối đe dọa rất thật đối với người dân.

Gần đây, mạng xã hội xôn xao trước hàng loạt video quảng cáo có sự xuất hiện của ca sĩ Mỹ Tâm, Hòa Minzy, giới thiệu cơ hội kiếm tiền từ các nền tảng thương mại điện tử như Amazon hay Shein. Sự thật, toàn bộ hình ảnh và giọng nói trong các video này đều là giả mạo, được tạo dựng bằng công nghệ deepfake. Khi người dùng chuyển tiền hoặc cung cấp thông tin cá nhân, các đối tượng lập tức chiếm đoạt.

Các chiêu trò giả danh cán bộ BHXH hoặc ngân hàng, sử dụng Zalo, Facebook, Telegram… để gọi điện, nhắn tin lừa đảo nhắm vào người hưởng lương hưu, trợ cấp và các chính sách BHXH cũng lộng hành. Tội phạm giả giọng nói, hình ảnh của người quen, người thân hoặc mạo danh shipper, tạo ra tình huống khẩn cấp, yêu cầu chuyển tiền cũng thường xảy ra. Các vụ “bắt cóc online” ngày càng diễn biến phức tạp, với thủ đoạn tinh vi. Giả mạo ngân hàng, tổ chức tín dụng nhắn tin, gửi email có đường link chứa mã độc nhằm chiếm quyền sử dụng tài khoản ngân hàng đang có xu hướng quay trở lại…

Theo thống kê của các cơ quan chức năng và tổ chức an ninh mạng, lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam tăng mạnh, với thiệt hại lên đến hàng nghìn tỉ đồng mỗi năm.

Phòng hơn chống

Luật An ninh mạng 2018 và Luật An toàn thông tin mạng 2015 đã tạo nền tảng pháp lý quan trọng cho việc bảo vệ không gian mạng. Tuy nhiên, sự bùng nổ của AI, dữ liệu lớn, tiền ảo và các nền tảng xuyên biên giới đã đặt ra nhiều thách thức mới.

Luật An ninh mạng (sửa đổi) năm 2025 được xây dựng trên tinh thần bổ sung, cập nhật và thống nhất các quy định để theo kịp thực tiễn. Theo Bộ Công an, luật sửa đổi tập trung phát huy hiệu quả trên 7 phương diện, trong đó có những nội dung tác động trực tiếp đến người dân.

Cụ thể, một trong những điểm mới quan trọng là bổ sung các hành vi phạm tội mới như sử dụng AI tạo deepfake lừa đảo, giả mạo danh tính số, tấn công mã độc tống tiền hay xâm nhập chuỗi cung ứng số. Khi luật xác định rõ bản chất và mức độ nguy hiểm của các hành vi này, cơ quan chức năng có cơ sở pháp lý vững chắc hơn để điều tra, xử lý, đồng thời răn đe tội phạm. Với người dân, điều này có ý nghĩa những thủ đoạn lừa đảo mới sẽ không còn là chuyện khó xử lý vì thiếu luật.

Một nội dung khác là Luật An ninh mạng (sửa đổi) tăng cường trách nhiệm của doanh nghiệp trong nước và quốc tế; đặc biệt là các nền tảng xuyên biên giới trong việc cung cấp thông tin người dùng khi có yêu cầu hợp pháp, gỡ bỏ nội dung vi phạm và phối hợp xử lý tấn công mạng. Điều này nhằm khắc phục tình trạng tội phạm lợi dụng tính ẩn danh và yếu tố xuyên biên giới để trốn tránh trách nhiệm; đồng thời bảo vệ tốt hơn quyền lợi người dùng Việt Nam.

Luật sửa đổi cũng nhấn mạnh việc bảo vệ các hệ thống thông tin quan trọng như ngân hàng, viễn thông, y tế, năng lượng, giao thông. Đây đều là những lĩnh vực gắn chặt với sinh hoạt hằng ngày của người dân. Một cuộc tấn công mạng vào hệ thống ngân hàng có thể khiến giao dịch bị gián đoạn, tài khoản bị xâm nhập. Một sự cố tại bệnh viện có thể làm tê liệt hệ thống hồ sơ bệnh án điện tử. Do đó, nâng chuẩn an ninh cho các hạ tầng này chính là bảo vệ quyền lợi thiết thân của người dân.

Với câu hỏi mà nhiều nạn nhân thường đặt ra là: “Tôi đã chuyển tiền, liệu còn cách nào lấy lại?”, Luật An ninh mạng (sửa đổi) tăng cường cơ sở pháp lý cho thu thập chứng cứ điện tử, giám định dữ liệu, truy vết giao dịch tiền ảo và điều tra tội phạm trên deep web và dark web. Dù không thể bảo đảm thu hồi toàn bộ tài sản, nhưng cơ hội xử lý và thu hồi đã rõ ràng hơn trước.

Quan trọng hơn, luật cũng gián tiếp nhấn mạnh trách nhiệm của người dân trong việc giữ lại dấu vết số, phối hợp kịp thời với cơ quan chức năng.

Để Luật An ninh mạng (sửa đổi) thực sự đi vào cuộc sống, phát huy hiệu quả, việc nâng cao nhận thức và kỹ năng cho người dân là yếu tố không thể thiếu. Điều này đòi hỏi sự song hành của nhiều giải pháp: truyền thông dễ hiểu, gắn với tình huống thực tế, hạn chế thuật ngữ pháp lý khô cứng; phổ cập kiến thức an toàn số cho học sinh, sinh viên, người cao tuổi; tăng cường các đường dây nóng, kênh tiếp nhận tố giác nhanh để người dân không bị bỏ lại phía sau khi gặp rủi ro trên không gian mạng.