Bên trong thủ đô mới không tắc đường, không khói bụi của Indonesia

Suốt 8 năm qua, Alfiyan Elfatah, 31 tuổi, ngày nào cũng trải qua hành trình ác mộng ở thủ đô Jakarta của Indonesia, khi phải di chuyển tổng cộng 4 tiếng từ nhà đến chỗ làm và ngược lại vì tắc đường.

Jakarta, siêu đô thị đông dân nhất thế giới với 42 triệu người, không chỉ đối mặt với tắc nghẽn và ô nhiễm nghiêm trọng, mà còn đang bị sụt lún tới 20 cm mỗi năm. Nhằm giảm tải áp lực cho Jakarta, tổng thống Joko Widodo khi còn tại nhiệm đã khởi xướng đại dự án xây dựng thủ đô mới Nusantara tại đảo Borneo với kinh phí 30 tỷ USD.

Nusantara được định hướng là “thành phố 10 phút”, nơi mọi người có thể đi làm, đi học hay giải trí bằng cách đi bộ, xe đạp hoặc phương tiện công cộng chỉ trong vòng 10 phút. Cư dân sử dụng xe buýt điện đưa đón và chỉ những phương tiện thân thiện với môi trường mới được phép lưu thông.

Đây được xem là thay đổi mang tính cách mạng đối với nhiều người Indonesia vốn đã quá mệt mỏi vì vấn nạn kẹt xe, tắc đường ở Jakarta. Một buổi sáng đầu tuần gần đây, người dân có thể chạy bộ thong dong giữa đại lộ 6 làn xe không một bóng xe cộ ở Nusantara.

Cách đó không xa là bức tượng chim thần Garuda cao 76 m, rộng gần 180 m, biểu tượng quốc gia của Indonesia, nằm trên đỉnh đồi.

“Tôi chưa từng thấy nơi nào như vậy ở Indonesia”, Adji Pramono, giám đốc bộ phận ẩm thực tại khách sạn Swissotel Nusantara, nói.

Dù sinh ra và lớn lên tại Jakarta, ông Adji khẳng định sẽ không bao giờ quay lại làm việc tại thành phố đông đúc đó, nơi ông từng phải thức dậy từ 4h sáng chỉ để kịp giờ làm lúc 8h. “Ở đó, bất cứ ai tôi gặp mỗi ngày đều trông có vẻ đang giận dữ, bức bối”, ông nói.

Theo ông, bầu không khí tại Nusantara hoàn toàn khác biệt. Siêu đô thị này được xây mới hoàn toàn giữa cánh rừng trên đảo Borneo. Cư dân hiện tại gồm nhiều người trẻ đến từ khắp nơi trên đất nước, coi mình là những người tiên phong cho một lối sống đô thị mới.

Fachri Syamdoni Nawik, chuyên gia tư vấn dữ liệu 26 tuổi vừa chuyển đến Nusantara từ tháng 3, nói “việc trở thành một phần của lịch sử chẳng phải rất tuyệt vời sao?”.

Phần lớn cư dân đều đồng ý rằng chất lượng cuộc sống tại đây tốt hơn. Anh Fachri cho biết mình đang được ở miễn phí trong một căn hộ tầng 10 do chính phủ cung cấp, có đầy đủ TV kết nối Netflix và có điều hòa trong phòng ngủ. Dưới sảnh có phòng gym, sân bóng đá và bóng bàn. Anh mô tả đây là nơi ở tốt nhất mà mình từng sống.

Nhiều khách du lịch cũng nườm nượp đổ về Nusantara. Đa số họ lái xe đến từ các thành phố thuộc tỉnh lân cận Đông Kalimantan, trong khi một số khác chọn bay tới sân bay Balikpapan rồi di chuyển bằng đường bộ thêm hai giờ để đến trung tâm thành phố.

Tại Swissotel, một trong hai khách sạn tại Nusantara và là thương hiệu quốc tế duy nhất tại đây, tổng quản lý Chrestian Pesik cho biết gần đây có 9 đại sứ nước ngoài đã đến lưu trú để khảo sát khả năng đặt đại sứ quán.

“Những ai không biết có thể phán bừa rằng đây là thành phố ma. Nhưng khi thực sự đặt chân đến, họ sẽ cảm nhận được nhịp thở của một đô thị đang lớn mạnh”, Chrestian nói.

Siêu đô thị Nusantara dự kiến có diện tích gần 2.600 km2. Tuy nhiên, ba năm sau khi dự án khởi công, nhiều người vẫn thấy hình ảnh một thủ đô hiện đại, tấp nập còn khá xa vời.

Phần lớn diện tích quy hoạch của thành phố vẫn là rừng và đất trống. Nguồn cung nước sạch chưa được đảm bảo. Cư dân vẫn phải di chuyển hàng giờ đồng hồ nếu muốn đi xem phim hay mua sắm tại trung tâm thương mại.

Một số nhà phê bình cho rằng Nusantara là biểu tượng cho tham vọng quá lớn của ông Widodo, người đã triển khai hàng loạt dự án hạ tầng khổng lồ, bao gồm cả tuyến đường sắt cao tốc đang gánh khoản nợ lớn trên đảo Java.

Người kế nhiệm ông là Tổng thống Prabowo Subianto vẫn chưa đến thăm Nusantara kể từ khi nhậm chức vào năm ngoái và đã cắt giảm ngân sách phát triển dự án này. Gần đây, ông dường như cũng bày tỏ sự hoài nghi về tương lai thành phố khi cho rằng nơi đây sẽ chỉ tiếp tục duy trì như một “thủ đô chính trị”.

Nusantara hướng tới mục tiêu trở thành một thành phố “đáng sống và đáng yêu”. Tuy nhiên, các nhà bảo tồn cảnh báo nhiều diện tích rừng ngập mặn, vốn là môi trường sống của các loài khỉ vòi đang gặp nguy hiểm, đã bị tàn phá. Việc xây dựng cao tốc nối với thành phố Balikpapan lân cận cũng đã ảnh hưởng tới nguồn nước và làm gia tăng tình trạng ngập lụt trong khu vực.

Bambang Susantono, từng là lãnh đạo Ban Quản lý Thủ đô Nusantara trước khi từ chức năm 2024, cho hay ông Widodo từng thúc ép đẩy nhanh tiến độ thi công để hoàn thành phần lớn dự án trước khi ông rời nhiệm sở. Tuy nhiên, ông Bambang lo ngại rằng việc đốt cháy giai đoạn có thể để lại nhiều hệ lụy.

“Xây dựng thành phố là xây dựng một cộng đồng, chứ không chỉ là những công trình. Nếu không, bạn sẽ chỉ tạo ra một thành phố không có linh hồn”, ông nói thêm.

Theo ông Bambang, con đập được xây dựng trên sông Sepaku chỉ có thể đảm bảo an ninh nguồn nước cho thành phố đến năm 2030. Sau đó, giới chức sẽ buộc phải xây dựng thêm đập mới hoặc dẫn nước từ các con sông khác về. Đây được xem là bài toán nan giải đối với giới chức Indonesia.

Ông Andrinof Chaniago, cựu bộ trưởng kế hoạch phát triển quốc gia Indonesia, người từng khởi xướng việc dời đô khỏi Jakarta, khẳng định những lo ngại về tương lai của dự án là không có cơ sở.

“Giờ đây không còn đường lui nữa. Hủy bỏ dự án lúc này chỉ khiến tất cả những gì đã dày công xây dựng trở nên lãng phí”, ông nói.

Trong khi đó, nhiều du khách cũng bày tỏ mong muốn được sống tại thành phố không tắc đường, không khói bụi này. “Chúng tôi muốn được tận hưởng sự phát triển của nơi đây”, Puput Rianti, người đã vượt quãng đường 50 km tới Nusantara chụp ảnh cưới, nói.

Thanh Tâm (Theo FT, NYTimes, Anadolu)