Hộ kinh doanh tính toán “chia hai”

Chỉ còn 2 ngày nữa, quy định mới về quản lý thuế đối với hộ kinh doanh sẽ chính thức có hiệu lực. Tuy nhiên, đến thời điểm này, từ tiểu thương bán rau ngoài chợ lẻ đến chủ sạp lớn tại các chợ đầu mối ở TP HCM đang “ngồi trên đống lửa” vì những lo toan về công nghệ, chứng từ nguồn gốc và bài toán chi phí.

Bán mớ rau 2.000 đồng có xuất hóa đơn không?

Ông Nguyễn Thái Phương – một tiểu thương kinh doanh rau, củ, quả ở phường Tân Định, TP HCM – cho biết mình kinh doanh nhỏ lẻ nên mỗi tháng hiện chỉ đóng thuế vài trăm ngàn đồng, thủ tục đơn giản, giờ bỏ thuế khoán cảm thấy rất lo lắng. “Vợ chồng tôi bán rau, có những món chỉ 2.000 đồng, 5.000 đồng, không biết có phải kê khai hay xuất hóa đơn gì không. Nếu có thì ghi thế nào cho đúng” – ông Phương lo lắng.

Cũng theo ông Phương, hai vợ chồng hiện đã lớn tuổi, khó khăn trong cập nhật công nghệ. Do đó, ông kiến nghị nhà nước tìm ra cách nào dễ nhất để những người dân buôn bán nhỏ lẻ như ông có thể dễ tiếp cận và thực hiện việc đóng thuế, đồng thời vẫn ổn định kinh doanh.

Vừa thu tiền một suất bánh cuốn đầy đủ của khách với giá 30.000 đồng, bà Lê Thị Mừng, chủ quán bánh cuốn nóng Hà Nội ở đường Trần Khắc Chân (phường Tân Định), ướm trước: “Chắc vài bữa nữa phải tăng giá vì chi phí tăng, trong đó có thuế”.

Bà Mừng cho biết 10 năm nay vẫn giữ giá nhưng sang năm 2026 sẽ phải tăng giá, mức giá chưa rõ nhưng theo nguyên tắc “chia hai” chi phí, chủ quán chịu một nửa và khách hàng chịu một nửa.

Theo bà Mừng, quán chỉ có mình bà làm, thỉnh thoảng có chồng ra giúp và chỉ bán vào buổi sáng với doanh thu khoảng 1 triệu đồng/ngày. Bản thân bà không rành công nghệ, không xài mạng xã hội và chỉ đọc báo giấy. “Vừa rồi để đóng thuế qua ứng dụng eTax Mobile, tôi phải mua một chiếc điện thoại thông minh mới vì điện thoại cũ không cài được” – bà Mừng nói về sự chuẩn bị của mình khi quy định mới về thuế sắp triển khai.

Cũng theo hộ kinh doanh này, bà đã được cơ quan chức năng mời họp để hướng dẫn về việc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai thuế nhưng vẫn chưa biết khai như thế nào, đặc biệt là kê khai hóa đơn đầu, vì những nguyên liệu lặt vặt bà mua chỉ vài chục ngàn đồng, “không biết hóa đơn viết tay có còn được chấp nhận hay không”. Tuy nhiên, bà Mừng vẫn tự nhủ “cái gì mới cũng sẽ khó khăn ban đầu, dần dần sẽ quen” vì chính sách áp dụng chung, không chỉ riêng cho hộ kinh doanh của bà.

Cùng chung nỗi niềm, chị Yến, tiểu thương bán rau củ tại chợ Đo Đạc, ngoài tính toán “chia hai” về giá cũng thở dài khi nhắc đến câu chuyện hóa đơn. Chị mong quy định mới cần có độ trễ và sự linh hoạt phù hợp với thực tế đời sống chợ dân sinh. “Khách mua năm, bảy ngàn đồng cho bó hành, vài cọng rau về nấu canh mà cũng phải xuất hóa đơn điện tử thì chẳng khác nào làm khó người bán. Vừa bán vừa lo xuất hóa đơn chắc… chết, còn nếu phải thuê thêm người chuyên ngồi xuất hóa đơn thì lấy tiền đâu mà trả lương cho họ, trong khi lãi lời mớ rau chẳng đáng là bao” – chị Yến giãi bày.

Nỗi lo hàng tồn kho

Nếu các hộ kinh doanh ăn uống, rau củ lo về hóa đơn đầu ra, thì tại các chợ đầu mối, chợ sỉ như Bình Tây, An Đông, nỗi ám ảnh mang tên “chứng từ đầu vào” và “hàng tồn kho” đang bao trùm khắp các quầy sạp. Ông Bình, tiểu thương chợ An Đông, cho biết phần lớn hàng hóa nhập về bán từ trước đến nay đều theo phương thức truyền thống, không có chứng từ hóa đơn đầy đủ. Việc khởi tạo hóa đơn điện tử từ máy tính tiền dù đã được tập huấn nhưng thực hiện ra sao cho đúng thì tiểu thương vẫn “tù mù”.

Câu chuyện bi đát hơn rơi vào trường hợp của anh Trần Văn Thắng, kinh doanh túi xách tại chợ Bình Tây. Anh Thắng đang mắc kẹt giữa đống hàng tồn khổng lồ không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc và khoản nợ gần 3 tỉ đồng vay từ 7 năm trước để sang nhượng sạp. “Kinh doanh ế ẩm, thu không đủ bù chi, nợ lãi chưa trả được đồng nào. Giờ quy định mới yêu cầu chứng từ nguồn gốc, tôi không biết giải quyết đống hàng tồn này ra sao. Rất cần cơ quan chức năng tạo điều kiện, có cơ chế “mở” để chúng tôi bán hết hàng tồn, thu hồi vốn mà trả nợ” – anh Thắng bày tỏ.

Cũng tại chợ Bình Tây, ông Trương Phát, chủ sạp bao bì, dù đã chủ động trang bị đầy đủ thiết bị máy tính tiền để khởi tạo hóa đơn điện tử nhưng vẫn nơm nớp lo sợ. “Từ 1-1-2026 tới nơi rồi mà giờ tôi không biết nhập số liệu sao cho đúng. Nhập sai có bị phạt vạ gì không? Hàng tồn cả chục năm trước còn đầy kho, kê khai thế nào chưa ai chỉ” – ông Phát nói.

Không chỉ phía tiểu thương mà cả ban quản lý chợ cũng lúng túng, không biết giải thích sao cho các hộ. Bà Đàm Vân, Phó trưởng Ban Quản lý chợ phường Diên Hồng, thừa nhận đơn vị cũng đang trong thế “chờ”. “Tiểu thương hỏi doanh thu bao nhiêu thì chịu thuế, 200 triệu hay 500 triệu, chúng tôi cũng chưa dám trả lời chắc chắn vì đang chờ văn bản hướng dẫn chi tiết. Tập huấn thì có nhưng chỉ chung chung. Việc cài app, mở tài khoản, xử lý hàng tồn… tất cả đều đang chờ cơ quan thuế ra thông báo cụ thể” – bà Vân cho biết.

Trước hàng loạt thắc mắc và lo ngại của người dân, ông Nguyễn Tiến Dũng, Phó Trưởng Thuế TP HCM, cho hay Bộ Tài chính dự kiến sẽ sớm ban hành Nghị định mới về kê khai, tính thuế và hóa đơn điện tử cho hộ kinh doanh. Theo đó, nguyên tắc cốt lõi là tất cả hộ kinh doanh đều phải kê khai doanh thu. Cơ quan thuế sẽ dựa trên doanh thu thực tế để tính thuế, thay vì ấn định thuế khoán như trước.

Về ngưỡng chịu thuế, ông Dũng nêu rõ hộ có doanh thu từ 500 triệu đồng/năm trở xuống sẽ được miễn thuế GTGT và thuế thu nhập cá nhân (TNCN). “Ví dụ, nếu doanh thu đạt 501 triệu đồng, hộ kinh doanh phải nộp thuế GTGT trên toàn bộ 501 triệu đồng. Tuy nhiên, về thuế TNCN, họ được miễn cho phần 500 triệu đồng đầu tiên, chỉ phải nộp thuế TNCN trên phần chênh lệch (tức 1 triệu đồng còn lại)” – ông Dũng giải thích cặn kẽ.

Đối với vấn đề nóng nhất là hàng tồn kho không có chứng từ, lãnh đạo Thuế TP HCM đề nghị các hộ kinh doanh cần rà soát, kiểm đếm số lượng và lập văn bản giải trình nguồn gốc. “Tiểu thương cần ghi chép lại tên hàng, mã hàng, cam kết về tính hợp pháp của hàng hóa và nêu rõ lý do không có hóa đơn. Sau đó, lập bảng kê hàng tồn kho theo mẫu tại Thông tư 78/2021/TT-BTC. Đây sẽ là cơ sở pháp lý để hộ kinh doanh được phép xuất hóa đơn bán hàng và kê khai thuế hợp lệ trong năm 2026” – ông Dũng nhấn mạnh.