Ai chung thủy hơn, loài người ‘tụt hạng’ trong nghiên cứu mới của Cambridge

Theo phân tích của tiến sĩ Mark Dyble, nhà nhân chủng học tiến hóa tại Đại học Cambridge, con người nằm trong nhóm những loài có mức độ chung thủy cao, dù phần lớn động vật có vú lại theo chiến lược sinh sản tự do hơn nhiều. 

Trong đó, hải ly Á Âu đứng đầu với tỉ lệ anh chị em ruột lên đến 72%, cho thấy con cái của chúng chủ yếu do cùng một cặp bố mẹ sinh ra. 

Ở người, tỉ lệ này đạt 66%. Chồn đất đứng ngay sau với khoảng 60%. Ở cuối bảng xếp hạng là những loài có tập tính giao phối bừa bãi, trong đó loài cừu Soay của Scotland nằm ở vị trí thấp nhất khi mỗi con cái có thể giao phối với nhiều con đực.

Nghiên cứu được xây dựng dựa trên dữ liệu di truyền từ hơn 100 quần thể người và nhiều loài động vật có vú. Tại một địa điểm thời kỳ đồ đá mới ở Cotswolds, chỉ 26% anh chị em ruột là cùng cha cùng mẹ, phản ánh mức độ đa dạng trong hệ thống hôn nhân thời cổ. Ngược lại, bốn quần thể thời kỳ đồ đá mới ở miền bắc nước Pháp cho thấy mức độ chung thủy rất cao với 100% anh chị em ruột có cùng bố mẹ.

Dù tinh tinh và khỉ đột là họ hàng gần gũi về mặt tiến hóa, cấu trúc xã hội của chúng lại rất khác với con người. Tinh tinh theo lối sống phóng túng khi nhiều con đực giao phối với nhiều con cái, còn khỉ đột lại sống trong cấu trúc đa thê với một con đực đầu đàn chi phối nhóm cái. Những tập tính này khiến tỉ lệ anh chị em ruột của chúng rất thấp, chỉ khoảng 4 – 6%.

Các nhà khoa học cho rằng sự xuất hiện của chế độ một vợ một chồng ở người là kết quả của một bước chuyển đổi bất thường từ mô hình nhóm tiền sử, nơi giao phối không cố định. Một số giả thuyết gợi ý rằng sự gắn bó của một cặp bố mẹ có thể liên quan đến áp lực chăm sóc con non, khi đứa trẻ cần thời gian nuôi dưỡng kéo dài và vai trò của người cha ngày càng quan trọng.

Giáo sư Robin Dunbar, Đại học Oxford, nhận định con người từ lâu đã được xem là loài nằm giữa hai thái cực: không hoàn toàn một vợ một chồng nhưng cũng không nghiêng hẳn về đa thê. Ông cho rằng sự duy trì hôn nhân một vợ một chồng hiện nay phần lớn đến từ tôn giáo và các chuẩn mực xã hội, trong khi bản năng sinh học có thể phức tạp hơn. Nếu các ràng buộc xã hội suy yếu, những hình thức đa thê có thể nhanh chóng quay trở lại.

Tiến sĩ Kit Opie từ Đại học Bristol bổ sung rằng cả sự phóng túng của tinh tinh lẫn sự một vợ một chồng của con người đều có thể là chiến lược tiến hóa nhằm đối phó với nạn giết con sơ sinh ở các loài linh trưởng. Con cái có thể chọn chiến thuật giao phối bừa bãi để gây nhầm lẫn về huyết thống, hoặc hướng tới gắn bó với một con đực duy nhất để đảm bảo sự bảo vệ cho con non.

Dù lý do sâu xa vẫn đang được nghiên cứu, phát hiện này cho thấy sự chung thủy ở người không chỉ là lựa chọn xã hội, mà còn gắn với lịch sử tiến hóa lâu dài. Tuy nhiên nếu đem so với “vô địch” hải ly, loài nổi tiếng chung thủy suốt đời, thì con người vẫn còn cách một khoảng đáng kể.