Bệnh do vi khuẩn não mô cầu vẫn luôn rình rập thanh thiếu niên khỏe mạnh

Mối nguy thầm lặng với sức khỏe thanh thiếu niên

Vi khuẩn não mô cầu cư trú ở vùng hầu họng, dễ lây truyền qua đường hô hấp khi hít phải dịch tiết từ vùng mũi, họng của người bệnh hoặc người khỏe mạnh mang vi khuẩn nhưng không biểu hiện triệu chứng. Theo nghiên cứu, có từ 5 – 25% dân số mang vi khuẩn nhưng không biểu hiện triệu chứng hoặc chỉ viêm mũi họng, cao hơn trong các vụ dịch.

Theo Trung tâm Dự phòng và Kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ (CDC Hoa Kỳ), thanh thiếu niên là 1 trong 3 nhóm có nguy cơ mắc não mô cầu cao, bên cạnh nhóm trẻ dưới 1 tuổi và người trên 65 tuổi. Cứ 5 thanh thiếu niên sẽ có 1 người mang trùng thoáng qua và không có triệu chứng, dẫn đến không hay biết bản thân đang mang mầm bệnh.

Bác sĩ Hoa Tuấn Ngọc, Quản lý Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC lý giải thanh thiếu niên thường xuyên tụ tập, sinh hoạt ở nơi đông người như ký túc xá, nhà trọ, trường học… và các có các hành vi như ôm, hôn, sử dụng chung đồ cá nhân nên dễ dàng bị lây mầm bệnh. Đây cũng là nhóm thường có thói quen sinh hoạt thất thường, hút thuốc lá chủ động hoặc thụ động, uống rượu bia khiến hệ miễn dịch suy giảm cũng tạo điều kiện cho vi khuẩn ở vùng hầu họng xâm lấn và gây bệnh nặng ở các cơ quan.

Nghiên cứu cho thấy nhóm thường có hành vi hôn nhau và hút thuốc lá, đi bar, pub có tỷ lệ mang trùng ở vùng hầu họng hơn nhóm không có các hành vi trên. Bên cạnh đó, thanh thiếu niên cũng thường xuyên đi du lịch đến các khu vực lưu hành bệnh trên thế giới nên nguy cơ tiếp xúc và nhiễm bệnh cao hơn.

Theo bác sĩ Ngọc, não mô cầu gây ra hai thể bệnh phổ biến là viêm màng não và nhiễm trùng huyết hoặc kết hợp cả hai. Bệnh diễn tiến nhanh có thể cướp đi tính mạng chỉ trong 24 giờ kể từ khi khởi phát triệu chứng đầu tiên. Các triệu chứng ban đầu của bệnh như sốt, đau đầu, đau nhức người… dễ nhầm lẫn với cảm cúm hoặc bệnh hô hấp thông thường, dẫn đến nhập viện muộn, tăng di chứng và khó điều trị. Các dấu hiệu tử ban, lạnh tay chân, cứng cổ, sợ ánh sáng cho thấy bệnh đã ở giai đoạn nặng.

Tại Việt Nam, từ cuối năm 2024 đến nay, cả nước ghi nhận 95 ca nhiễm não mô cầu, 3 ca tử vong là người phụ nữ 33 tuổi ở Thanh Hóa, thanh niên 24 tuổi ở Bắc Ninh và bé trai 3 tuổi xã Long Hải, TP.HCM. Bên cạnh đó, nhiều ca bệnh gặp biến chứng nặng do não mô cầu như bé trai 14 tuổi ở Đắk Lắk bị sốc nhiễm trùng huyết, hoại tử chi, rối loạn nhịp tim, suy đa cơ quan hay bệnh nhi 20 ngày tuổi ở Nghệ An bị suy hô hấp, sốc nhiễm trùng và thủng ruột. Mới đây, Bệnh viện Đa khoa Hà Đông (Hà Nội) cũng ghi nhận một bệnh nhân nam 24 tuổi sốt, đau đầu, cứng gáy, chẩn đoán mắc bệnh não mô cầu, chưa tiêm vắc xin phòng bệnh.

Nếu may mắn sống sót, từ 10 – 20% trường hợp gặp di chứng nặng nề như cắt cụt chi, điếc, liệt, chậm phát triển tinh thần… Thanh thiếu niên mắc bệnh không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng thể chất mà còn chất lượng cuộc sống, kết quả học tập, lựa chọn công việc. Một nghiên cứu về bệnh do não mô cầu ở 101 trường hợp thanh thiếu niên tại Anh từ 16 – 22 tuổi, có 58% gặp các vấn đề như sẹo da, chóng mặt, hạn chế khả năng vận động, rối loạn ngôn ngữ, mất thính lực, cắt cụt chi, co giật.

Chủ động tạo lá chắn phòng bệnh do não mô cầu

Vi khuẩn não mô cầu có 5 nhóm huyết thanh gây bệnh phổ biến ở Việt Nam là A, B, C, Y, W-135. Theo một dữ liệu báo cáo bệnh não mô cầu từ hệ thống giám sát tại châu Âu năm 2022, tỷ lệ nhiễm nhóm huyết thanh W tăng đáng kể từ năm 2016 và nhóm từ 15 tuổi có tỷ lệ nhiễm nhóm W cao hơn nhóm trẻ em.

Một phân tích đăng trên Thư viện Y khoa Quốc gia Mỹ, dựa trên số liệu của 163.758 bệnh nhân bị não mô cầu xâm lấn cho thấy, tỷ lệ tử vong do nhóm huyết thanh W và C cao nhất, lần lượt chiếm 12,8% và 12,0%, tiếp đến là Y chiếm 10,8% và B chiếm 6,9%.

Hiện Việt Nam đã có các loại vắc xin phòng ngừa đầy đủ 5 nhóm huyết thanh gây bệnh não mô cầu, chỉ có trong tiêm chủng dịch vụ bao gồm: vắc xin cộng hợp tứ giá ACYW giúp bảo vệ đồng thời 4 nhóm huyết thanh A, C, W, Y; vắc xin phòng nhóm B; vắc xin phòng nhóm B và C. Tại Mỹ, vắc xin phòng nhóm ACYW được chứng minh giảm tới 90% nguy cơ mắc bệnh do não mô cầu xâm lấn ở các nhóm huyết thanh phổ biến C, Y, W ở thanh thiếu niên và hạn chế lây lan trong cộng đồng.

Do vắc xin không tạo miễn dịch chéo giữa các nhóm, thanh thiếu niên cần tiêm đủ để bảo vệ rộng trước 5 nhóm huyết thanh ABCWY gây bệnh.

Ngoài tiêm vắc xin, thanh thiếu niên cần rửa tay thường xuyên, súc họng bằng dung dịch sát khuẩn và giữ không gian sống thoáng sạch. Khi có triệu chứng như sốt cao, đau đầu, buồn nôn, cần đến cơ sở y tế ngay và thông báo cho y tế địa phương để được xử lý kịp thời.