Camera AI giao thông Trung Quốc từng “xấu hổ” vì pha bắt nhầm tỷ phú gây chấn động, cảnh sát phải xin lỗi

Trên thế giới, việc sử dụng camera để giám sát giao thông không phải là mới. Các quốc gia phương Tây như Anh, Mỹ hay Đức đã triển khai camera bắn tốc độ và camera vượt đèn đỏ từ thập niên 90.

Tuy nhiên, cách tiếp cận của Trung Quốc trong thập kỷ qua đã tạo ra một sự bứt phá về chất lượng và quy mô so với phần còn lại của thế giới, nơi AI và dữ liệu lớn được coi là chìa khóa vạn năng để giải quyết các vấn đề xã hội, từ tội phạm đến tắc đường.

Trung Quốc nổi lên như một “phòng thí nghiệm” khổng lồ và tiên tiến bậc nhất thế giới về việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào giám sát và quản lý giao thông bằng camera AI.

Dữ liệu nghiên cứu cho thấy, Trung Quốc hiện sở hữu hệ thống giám sát video lớn nhất thế giới, thường được biết đến với tên gọi “Skynet” (Thiên Võng) ở khu vực thành thị và “Sharp Eyes” (Mắt Sáng) ở khu vực nông thôn.

Tính đến năm 2025, ước tính có hơn 600 triệu camera giám sát được lắp đặt trên khắp Trung Quốc. Điều đó có nghĩa là cứ 7 người thì có khoảng 3 camera. Con số này vượt xa bất kỳ quốc gia nào khác, biến các đô thị Trung Quốc thành những mạng lưới kỹ thuật số khổng lồ, nơi mọi chuyển động đều có thể được ghi lại, phân tích và định danh.

Từ “mắt thần” truyền đến “bộ não số”

Sức mạnh của hệ thống giao thông Trung Quốc không nằm ở bản thân chiếc camera mà nằm ở trí tuệ nhân tạo và khả năng xử lý dữ liệu lớn đứng sau nó. Các tập đoàn công nghệ khổng lồ như Huawei, Alibaba, Megvii, SenseTime và Hikvision đóng vai trò kiến tạo nên hạ tầng này.

Hệ thống giám sát giao thông hiện đại của Trung Quốc sử dụng một tổ hợp các công nghệ thị giác máy tính để vượt qua các giới hạn của camera truyền thống.

Nhận diện biển số và phương tiện là lớp cơ bản nhất. Các camera độ phân giải cao (4K, 8K) được lắp đặt tại các giao lộ và trên các giá long môn đường cao tốc. Công nghệ OCR (Optical Character Recognition) tiên tiến cho phép đọc biển số xe ngay cả trong điều kiện ánh sáng yếu, mưa lớn hoặc khi xe di chuyển với tốc độ cao.

Tuy nhiên, AI của Trung Quốc còn đi xa hơn việc đọc ký tự. Các thuật toán học sâu có khả năng phân biệt chính xác giữa xe con, xe tải, xe buýt và xe máy điện, xác định nhãn hiệu, đời xe và màu sắc xe để đối chiếu với dữ liệu đăng ký. Điều này giúp phát hiện các xe sử dụng biển số giả khi đặc điểm xe thực tế không khớp với dữ liệu biển số.

Khả năng thứ hai là nhận diện khuôn mặt. Công nghệ này được triển khai rộng rãi để định danh người điều khiển phương tiện và người đi bộ. Camera có thể chụp xuyên qua kính chắn gió để xác định danh tính người lái. Điều này ngăn chặn tình trạng “nhận tội thay” hoặc thuê người nộp phạt hộ, một vấn nạn phổ biến trước đây.

Tại các giao lộ lớn ở Thâm Quyến, Tế Nam, Thượng Hải, hệ thống nhận diện khuôn mặt được dùng để bắt lỗi người đi bộ sang đường sai quy định. Khi phát hiện vi phạm, hệ thống đối chiếu khuôn mặt với cơ sở dữ liệu công dân quốc gia và hiển thị thông tin cảnh cáo

Một trong những hạn chế lớn của nhận diện khuôn mặt là dễ bị vô hiệu hóa khi đối tượng đeo khẩu trang, kính râm hoặc quay lưng lại với camera. Để khắc phục “điểm mù” này, Trung Quốc đã tiên phong triển khai công nghệ nhận diện dáng đi, phát triển bởi các công ty như Watrix.

Công nghệ này không dựa vào các đặc điểm khuôn mặt mà phân tích mô hình chuyển động của cơ thể người. AI trích xuất hàng nghìn đặc điểm về độ dài bước chân, tốc độ, góc vung tay, tư thế lưng và tạo ra một “chữ ký dáng đi” độc nhất cho mỗi người, có thể định danh người từ khoảng cách lên tới 50 mét.

Nhà sản xuất công bố tỷ lệ chính xác lên tới 94%, ngay cả khi đối tượng thay đổi trang phục hoặc cố tình che mặt. Công nghệ này hiện đã được thử nghiệm và triển khai tại Bắc Kinh và Thượng Hải, chủ yếu để hỗ trợ cảnh sát trong việc truy vết người vi phạm bỏ trốn hoặc giám sát trật tự tại các khu vực đông người.

Ô nhiễm tiếng ồn là một vấn nạn nghiêm trọng tại các đô thị Trung Quốc. Để xử lý hành vi bấm còi vô tội vạ, công nghệ “camera âm thanh” đã được đưa vào sử dụng rộng rãi. Hệ thống tích hợp mảng micro (thường là 32-64 micro) và camera HD. Sử dụng thuật toán Beamforming (tạo chùm) để xác định vị trí nguồn âm thanh trong không gian 3D, phân biệt tiếng còi xe với tiếng động cơ, tiếng phanh, tiếng lốp xe hoặc tiếng ồn môi trường.

Tư đó, hệ thống tạo ra hình ảnh/video với “bản đồ nhiệt âm thanh” (acoustic heatmap) phủ lên chiếc xe vi phạm, chỉ rõ vị trí phát ra tiếng còi. Hơn 40 thành phố (bao gồm Bắc Kinh, Thâm Quyến) đã lắp đặt. Tỷ lệ chính xác đạt khoảng 95%.

Sự ra đời của loại camera này đã thay đổi hành vi lái xe đáng kể. Tài xế không thể chối cãi khi bằng chứng hình ảnh hiển thị rõ ràng luồng âm thanh xuất phát từ phương tiện của họ.

Bên cạnh đó, các camera giao thông thế hệ mới (thường được đặt ở vị trí cao hoặc góc nghiêng) được huấn luyện để phát hiện các hành vi vi phạm bên trong cabin xe ô tô. AI nhận diện vị trí vai và ngực của tài xế/hành khách để xác định xem dây an toàn có vắt qua hay không.

Các mô hình học máy cũng được huấn luyện với hàng triệu hình ảnh mẫu để phát hiện hành vi cầm điện thoại áp vào tai hoặc thao tác trên màn hình khi đang lái xe.

Khi cả thành phố trở thành “bộ não”

Tất cả dữ liệu từ các loại camera trên không hoạt động riêng lẻ mà được đổ về một trung tâm xử lý tập trung, thường được gọi là “City Brain” (như giải pháp của Alibaba tại Hàng Châu) hoặc “Traffic Brain” (tại Thâm Quyến).

Hệ thống này sử dụng điện toán đám mây để xử lý luồng video từ hàng nghìn camera cùng lúc để điều tiết đèn tín hiệu giao thông nhằm giảm ùn tắc. Thậm chí là có khả năng dự báo bằng cách sử dụng dữ liệu lịch sử để dự đoán các điểm nóng tai nạn hoặc ùn tắc trong tương lai gần và tự động phát lệnh cho cảnh sát giao thông hoặc dịch vụ cứu hộ khi phát hiện sự cố.

Một trong những điểm khác biệt lớn của Trung Quốc là quy trình xử lý vi phạm được chuẩn hóa và tự động hóa ở mức độ rất cao, tạo ra một trải nghiệm “liền mạch” cho người tham gia giao thông.

Mặc dù AI có độ chính xác cao, Trung Quốc vẫn duy trì quy trình kiểm soát bởi con người để đảm bảo tính pháp lý và giảm thiểu sai sót, đặc biệt là trong giai đoạn đầu triển khai hoặc đối với các lỗi phức tạp.

Nếu như ở nhiều nước, việc nhận thông báo phạt nguội mất hàng tuần qua đường bưu điện, thì tại Trung Quốc, quy trình này diễn ra gần như tức thì thông qua ứng dụng quốc gia “Jiaoguan 12123”.

Người dùng nhận được tin nhắn (SMS) và thông báo đẩy (Push Notification) qua ứng dụng ngay sau khi vi phạm được xác nhận (thường trong vòng 24-48 giờ, đôi khi nhanh hơn).

Người vi phạm có thể xem lại ngay lập tức hình ảnh màu, video clip thời điểm vi phạm, vị trí GPS và loại lỗi trên ứng dụng. Điều này giúp giảm thiểu tranh cãi và khiếu nại. Người dân có thể thực hiện “thừa nhận lỗi” và nộp phạt ngay trên ứng dụng mà không cần đến trụ sở cảnh sát.

Sự tiện lợi trong việc nộp phạt tại Trung Quốc được thúc đẩy bởi sự thống trị của hai nền tảng thanh toán: WeChat Pay (Tencent) và Alipay (Ant Group).

Người dùng chỉ cần vài thao tác chạm (scan vân tay hoặc nhận diện khuôn mặt) là hoàn tất việc nộp phạt. Hệ thống này hiệu quả đến mức nó tạo ra một thói quen tuân thủ: sự tiện lợi làm giảm tâm lý chây ì, trốn phạt của người dân.

Những thứ hơn cả tiền phạt

Đây là khía cạnh gây nhiều chú ý trong hệ thống quản lý của Trung Quốc. Vi phạm giao thông không chỉ ảnh hưởng đến túi tiền mà còn tác động trực tiếp đến “uy tín” và cơ hội trong cuộc sống của công dân.

Tương tự như nhiều nước, Trung Quốc áp dụng hệ thống điểm cho bằng lái (thường là 12 điểm mỗi năm). Trong đó vượt đèn đỏ trừ 6 điểm, che biển số trừ 12 điểm (treo bằng ngay lập tức).

Các vi phạm giao thông nghiêm trọng (say rượu lái xe, gây tai nạn bỏ chạy) hoặc các hành vi vi phạm thường xuyên (như đi bộ sang đường sai luật nhiều lần) sẽ bị ghi nhận vào hồ sơ tín dụng xã hội. Người có “vết đen” trong hồ sơ tín dụng do vi phạm giao thông có thể đối mặt với các hình phạt liên ngành.

Họ có thể bị cấm mua vé máy bay, vé tàu cao tốc (hạng thương gia hoặc thậm chí hạng thường), khó vay vốn ngân hàng, bị tăng lãi suất hoặc bị hạn chế hạn mức thẻ tín dụng, cấm lưu trú tại các khách sạn cao cấp, hạn chế mua sắm các mặt hàng xa xỉ, cấm đảm nhiệm các vị trí quản lý trong doanh nghiệp nhà nước hoặc cơ quan chính phủ.

Cơ chế này tạo ra một áp lực tuân thủ pháp luật cực lớn, vì cái giá phải trả cho một vi phạm giao thông có thể là sự bất tiện trong toàn bộ các khía cạnh khác của cuộc sống.

Tại các giao lộ lớn, chính quyền lắp đặt các màn hình LED khổng lồ. Khi camera AI phát hiện người đi bộ hoặc đi xe đạp vi phạm, hệ thống sẽ ngay lập tức chụp ảnh khuôn mặt, đối chiếu danh tính và hiển thị hình ảnh vi phạm kèm theo tên tuổi và một phần số CMND lên màn hình lớn để “bêu gương” trước đám đông.

Phương pháp này được đánh giá là cực kỳ hiệu quả trong văn hóa Á Đông, nơi “thể diện” đóng vai trò quan trọng trong điều chỉnh hành vi xã hội.

Hiệu quả đáng kinh ngạc

Việc đầu tư hàng tỷ USD vào hệ thống giám sát AI đã mang lại những kết quả định lượng rõ rệt, biến Trung Quốc thành một trong những quốc gia có tốc độ cải thiện an toàn giao thông nhanh nhất.

Các số liệu thống kê cho thấy xu hướng giảm rõ rệt về tai nạn giao thông tại các thành phố áp dụng.

Tại Thâm Quyến, việc triển khai hệ thống “Traffic Brain” và các giải pháp Internet phương tiện (IoV) được báo cáo đã giúp giảm tỷ lệ tai nạn tới 44%. Đặc biệt, các hệ thống cảnh báo sớm giúp giảm 80% các tai nạn do yếu tố con người.

Tế Nam, tại một giao lộ lớn, sau khi áp dụng hệ thống nhận diện khuôn mặt và bêu tên người đi bộ, số lượng vi phạm đi bộ sang đường sai quy định đã giảm từ 200 vụ/ngày xuống còn 20 vụ/ngày.

Các mô hình phân tích dự báo số người bị thương do tai nạn giao thông tại Trung Quốc sẽ tiếp tục giảm khoảng 1.5% mỗi năm trong giai đoạn 2024-2028 nhờ sự mở rộng của các hệ thống giám sát này.

Hệ thống AI không chỉ để phạt, mà còn để điều tiết giao thông thông minh hơn con người.

Ở Thượng Hải, hệ thống IDPS 2.0 giám sát 33.000 giao lộ. Kết quả thí điểm tại quận Wanhangdu cho thấy tốc độ trung bình của phương tiện tăng 14.4% và số lần dừng xe giảm 10.6%, mặc dù lưu lượng xe thực tế tăng 3.3%.

Tuy nhiên, máy móc không hoàn hảo. Vẫn có những sai lầm không đáng có liên qaun đến camera AI. Vụ việc nổi tiếng nhất là sự cố liên quan đến nữ tỷ phú Dong Mingzhu, chủ tịch tập đoàn Gree Electric.

Hệ thống nhận diện khuôn mặt tại Ninh Ba đã phát hiện “Dong Mingzhu” vượt đèn đỏ và ngay lập tức bêu tên bà lên màn hình công cộng. Điều đáng nói là bà Dong không hề có mặt ở đó. Camera đã quét nhầm khuôn mặt của bà trên một quảng cáo dán trên thân xe buýt chạy ngang qua.

Mặc dù cảnh sát đã nhanh chóng xin lỗi và xóa dữ liệu, vụ việc này đã phơi bày điểm yếu của AI khi đối mặt với các ngữ cảnh phức tạp ngoài đời thực.

Mô hình giám sát giao thông bằng AI của Trung Quốc là một minh chứng hùng hồn cho sức mạnh của công nghệ trong việc tái định hình trật tự đô thị. Bằng cách kết hợp hạ tầng phần cứng khổng lồ, thuật toán AI tiên tiến và một hệ thống quản trị dữ liệu tập trung, Trung Quốc đã giải quyết được những bài toán giao thông nan giải mà sức người không thể làm xuể.