Cao điểm cúm cuối năm giữa ô nhiễm không khí: Nguy cơ biến chứng gia tăng

Sáng 16/12, báo Dân trí tổ chức tọa đàm “Cúm A gia tăng: Tiêm vaccine thế nào để bảo vệ an toàn cho trẻ và người lớn?” nhằm làm rõ nguy cơ bệnh cúm, đồng thời phân tích các giải pháp phòng bệnh an toàn, hiệu quả giữa tình hình ô nhiễm không khí, bụi mịn phức tạp cuối năm.

Toàn cảnh tọa đàm “Cúm A gia tăng: Tiêm vaccine thế nào để bảo vệ an toàn cho trẻ và người lớn?” (Ảnh: Khánh Hòa).

Cúm “leo thang” những tháng cuối năm

Tại tọa đàm, các chuyên gia chia sẻ cúm không chỉ là bệnh nhẹ như nhiều người vẫn chủ quan, mà đang trở thành gánh nặng lớn đối với hệ thống y tế và sức khỏe cộng đồng.

TS.BS Vũ Ngọc Long, phụ trách điều hành Phòng Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho biết cúm mùa là một trong những bệnh truyền nhiễm phổ biến nhất trên toàn thế giới với hàng tỷ ca mắc và hàng trăm nghìn ca tử vong mỗi năm.

Tại Việt Nam, cúm cũng được liệt vào danh sách bệnh có số mắc cao nhất với khoảng 300.000 đến 500.000 ca mắc hằng năm. Đỉnh dịch năm nay được ghi nhận vào tháng 10-12 với nhiều ca bệnh tại bệnh viện và trường học, số ca cúm ở trẻ dưới 5 tuổi có xu hướng gia tăng.

TS.BS Vũ Ngọc Long cho biết ngành y tế đang giám sát chặt chẽ tình hình bệnh cúm trong nước và toàn cầu để kịp thời đưa ra các biện pháp ứng phó phù hợp (Ảnh: Khánh Hòa).

TS.BS Ngọc Long cảnh báo cúm lây lan nhanh qua đường hô hấp khi hít phải các giọt bắn phát tán lúc nói chuyện, ho, hắt hơi hoặc khi chạm vào các bề mặt nhiễm virus và đưa tay lên mũi, miệng. Nguy cơ lây lan gia tăng rõ rệt vào thời điểm cuối năm, khi nhu cầu đi lại, giao lưu thương mại và tụ tập đông người tăng cao.

Năm 2025, Mỹ đã ghi nhận hơn 1.200 ca tử vong, cho thấy cúm có thể gây ra các hậu quả nghiêm trọng ngay cả ở các quốc gia có hệ thống y tế phát triển. Tại Việt Nam, những tháng cuối năm, thời tiết lạnh, nóng ẩm thất thường, thuận lợi cho virus phát triển, trong khi miễn dịch của người dân có xu hướng suy giảm nên dễ mắc bệnh, biến chứng nặng hơn, quy luật dịch tễ này lặp lại suốt nhiều năm qua.

“Ngành y tế tăng cường truyền thông và sẽ tiếp tục giám sát chặt chẽ tình hình bệnh cúm trong nước và toàn cầu nhằm kịp thời đưa ra các biện pháp ứng phó phù hợp”, TS.BS Ngọc Long thông tin.

Trẻ viêm phổi điều trị Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TPHCM (Ảnh: Mộc Thảo).

Chia sẻ về gánh nặng bệnh tật do cúm gây ra, BS.CKII Mã Thanh Phong, Trưởng Đơn vị Hô hấp, Khoa Nội Tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TPHCM cho biết cúm có thể gặp ở mọi lứa tuổi và nguy cơ diễn tiến nặng và biến chứng cao hơn ở trẻ em dưới 5 tuổi và người trên 65 tuổi, người có bệnh nền, thai phụ.

Thực tế, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh đang ghi nhận số ca khám và nhập viện do cúm gia tăng trong thời gian gần đây, đặc biệt ở nhóm bệnh nhân có bệnh nền như hen, phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), đái tháo đường, tim mạch… Nhiều trường hợp diễn tiến nặng, suy hô hấp, phải thở máy và điều trị tích cực.

BS.CKII Mã Thanh Phong chia sẻ cúm gặp ở mọi lứa tuổi (Ảnh: Khánh Hòa).

Phân tích sâu hơn cơ chế gây bệnh của cúm, BS Phong cho biết, cúm nguy hiểm với người lớn, người cao tuổi, đặc biệt là người có bệnh mạn tính do dễ kích hoạt đợt cấp, làm nặng bệnh nền và gia tăng nguy cơ tử vong.

Những đối tượng nguy cơ cao như người mắc đái tháo đường dễ rối loạn đường huyết khi nhiễm cúm và tăng nguy cơ nhập viện gấp 3 lần, bệnh nhân tim mạch mắc cúm có thể gây biến động huyết áp, tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim gấp 6 lần. Người bệnh hen suyễn tăng nguy cơ hen cấp từ 9-32 lần. Ở trẻ nhỏ, hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và đường thở hẹp khiến cúm dễ gây biến chứng xẹp phổi, suy hô hấp, làm tăng nguy cơ nhập viện và gánh nặng chi phí.

Người cao tuổi đang được thăm khám trước khi tiêm vaccine tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC (Ảnh: An Nhiên).

Đồng tình với quan điểm trên, TS.BS Nguyễn Quang Đợi, Phó khoa Hô hấp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội lưu ý hiện các đô thị lớn như Hà Nội, TPHCM ghi nhận tình trạng ô nhiễm không khí ở mức nặng, vượt ngưỡng an toàn, tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây hại đối với sức khỏe cộng đồng.

Đặc biệt, bụi mịn PM2.5 có kích thước siêu nhỏ chứa kim loại nặng cùng các hợp chất độc hại, có khả năng xâm nhập vào phổi, gây viêm, tổn thương đường hô hấp và làm nặng tình trạng bệnh sẵn có. Bụi mịn gây phản ứng viêm tại chỗ, kích thích và làm tổn thương đường hô hấp, tăng nguy cơ mắc và trở nặng các bệnh hô hấp.

TS.BS Nguyễn Quang Đợi trao đổi về tầm quan trọng của việc phòng ngừa cúm (Ảnh: Khánh Hòa).

Vì vậy, chủ động tiêm phòng cúm và các bệnh hô hấp đã có vaccine là giải pháp quan trọng giúp giảm “gánh nặng kép” cho hệ hô hấp trong bối cảnh ô nhiễm kéo dài.

Vaccine vẫn có hiệu quả bảo vệ trước các chủng cúm đột biến

Phân tích về đặc điểm virus cúm mùa năm nay, BS.CKI Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC cho biết có hai chủng cúm mùa chính là A và B đều có khả năng gây bệnh nặng và biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong.

Trong đó, virus cúm A liên tục biến đổi kháng nguyên, chỉ cần một thay đổi nhỏ trong cấu trúc gen cũng có thể hình thành phân nhóm mới. Năm nay, chủng cúm A/H3N2 với phân nhóm K chiếm ưu thế, khiến bệnh lây lan nhanh trong cộng đồng. Thực tế các đại dịch cúm trước cho thấy, khi virus biến đổi mạnh trong bối cảnh cộng đồng chưa có miễn dịch đầy đủ, nguy cơ bùng phát dịch trên diện rộng, thậm chí đại dịch, là hoàn toàn có thể xảy ra.

BS.CKI Bạch Thị Chính chia sẻ về “lá chắn” vaccine cúm tại tọa đàm (Ảnh: Khánh Hòa).

Theo BS.CKI Bạch Thị Chính, hằng năm các nhà khoa học dự báo những chủng cúm có khả năng lưu hành cao để cập nhật thành phần vaccine phù hợp cho mùa dịch tiếp theo. Do đó, vaccine cúm cần tiêm nhắc hằng năm. Nếu dự báo không trùng khớp hoàn toàn, vaccine cúm vẫn giúp giảm hơn 50% nguy cơ mắc bệnh với chủng cúm A hoặc B bất kỳ và khoảng 70% với các chủng còn lại có trong vaccine, đồng thời giảm rõ rệt nguy cơ nhập viện, biến chứng nặng và tử vong, đặc biệt ở người có bệnh nền như đái tháo đường, hen suyễn, tim mạch.

Hiện Việt Nam có các loại vaccine cúm giúp phòng các chủng cúm phổ biến A/H1N1, A/H3N2 và hai chủng cúm B, tiêm từ 6 tháng tuổi, nhắc lại hằng năm. Thai phụ nên tiêm cúm từ tháng thứ tư trở đi, giúp truyền kháng thể bảo vệ bé trong giai đoạn đầu đời.

Người cao tuổi tiêm vaccine phòng cúm tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC (Ảnh: Khánh Hòa).

Dưới góc độ quản lý, TS.BS Ngọc Long nhấn mạnh ngành y tế ưu tiên các giải pháp phòng bệnh chủ động, hiệu quả và có lợi về kinh tế cho người dân, trong đó tiêm vaccine là biện pháp then chốt. Ông cho biết, các vaccine đang lưu hành đều đã được nghiên cứu, thẩm định chặt chẽ về tính an toàn và hiệu lực, góp phần quan trọng giảm gánh nặng bệnh tật, hạn chế ca nặng và tử vong do cúm.

Tiêm vaccine, phòng ngừa hiệu quả nhưng phải đảm bảo an toàn

Theo BS Chính, vaccine là chế phẩm sinh học đặc biệt, đòi hỏi bảo quản nghiêm ngặt ở nhiệt độ 2-8°C để đảm bảo chất lượng, đem lại hiệu quả phòng bệnh tối ưu sau khi tiêm.

Hiện Hệ thống Tiêm chủng VNVC sở hữu 4 kho tổng cùng hàng trăm kho lạnh, duy trì dây chuyền lạnh khép kín từ kho tổng đến kho trung tâm và phòng tiêm, tuân thủ đầy đủ các quy chuẩn của Bộ Y tế và WHO. Toàn bộ quy trình vận chuyển được thực hiện bằng xe lạnh chuyên dụng đảm bảo nhiệt độ 2-8°C như tiêu chuẩn tại kho lạnh, đây là một yêu cầu quan trọng nhằm duy trì chất lượng vaccine nhưng thường ít được người dân quan tâm và biết đến.

“Tiêm vaccine hiệu quả không chỉ phụ thuộc vào quy trình bảo quản và chất lượng vaccine mà còn phải được thực hiện trong quy trình tiêm chủng an toàn toàn diện, gồm khám sàng lọc chỉ định chính xác, tiêm chủng đúng chuyên môn, theo dõi tại chỗ, có đầy đủ các điều kiện xử trí phản ứng sau tiêm và hướng dẫn giám sát tại nhà”, BS Chính cho biết.

Hệ thống kho lạnh đạt chuẩn GSP theo tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo vaccine được lưu trữ đồng nhất ở nhiệt độ 2-8 độ C (Ảnh: Mộc Thảo).

Với hệ thống quy trình tiêm chủng an toàn toàn diện, cùng sự phối hợp chuyên môn chặt chẽ với Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh trong đào tạo, nghiên cứu và cập nhật thực hành lâm sàng, VNVC làm chủ phác đồ tiêm chủng, nâng cao năng lực xử trí cấp cứu, giám sát và kiểm soát tuân thủ, góp phần giúp người dân chủ động phòng bệnh an toàn, hiệu quả và an tâm trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp.

BS Chính cho biết, sau tiêm, người dân cần theo dõi ít nhất 30 phút để kịp thời phát hiện và xử trí các phản ứng có thể xảy ra. Riêng với vaccine cúm, các phản ứng sau tiêm thường nhẹ và có thể tự khỏi sau 1-2 ngày.

Khi về nhà, mọi người cần tiếp tục theo dõi sức khỏe và chủ động liên hệ với cơ sở y tế để được hướng dẫn cụ thể. VNVC có hệ thống tổng đài túc trực, sẵn sàng hỗ trợ giải đáp thắc mắc sau tiêm cho mọi người dân trên toàn quốc. Những nền tảng kể trên giúp VNVC đã đã triển khai hàng chục triệu mũi tiêm an toàn, chất lượng phục vụ người dân trong suốt 9 năm qua.