Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ là tín hiệu rõ ràng về việc châu Âu giờ đây phải tự lo cho mình, thay vì phụ thuộc vào “chiếc ô” của Washington.
“Thời kỳ Mỹ gồng mình chống đỡ trật tự thế giới như thần Atlas đã kết thúc”, chính quyền Tổng thống Donald Trump tuyên bố ngay từ đầu tài liệu Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ dài 33 trang vừa công bố, dù không rõ đó là nhận định về quá khứ hay lời khẳng định cho một chính sách mới.
Kể từ sau Thế chiến II, Mỹ được xem như “chiếc ô an ninh” của châu Âu, chi tiền của và triển khai binh sĩ để đảm bảo an ninh cho khu vực. Nhưng ngay từ nhiệm kỳ một, ông Trump đã thể hiện rõ không hài lòng về sự bảo vệ này.
Ông từng mô tả các đồng minh châu Âu quá phụ thuộc vào Mỹ và không chi đủ nhiều cho ngân sách quốc phòng để tự đảm bảo an ninh của mình. Ông thậm chí lập luận Liên minh châu Âu (EU) được thành lập để “làm khó Mỹ”.
Trong tài liệu về tầm nhìn an ninh mới, chính quyền ông Trump kêu gọi các nước châu Âu phải “tự chịu trách nhiệm chính” về phòng thủ của họ, ngụ ý rằng Mỹ không nên tiếp tục cung cấp chiếc ô an ninh cho châu Âu.
Tài liệu cáo buộc EU bóp nghẹt “tự do chính trị”, cảnh báo một số thành viên NATO có nguy cơ trở thành quốc gia “phi châu Âu”, đồng thời cho rằng Washington nên liên kết với các đảng phái yêu nước ở châu Âu, ám chỉ phong trào cực hữu ở khu vực.
Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại một cuộc họp báo tại hội nghị thượng đỉnh NATO ở The Hague, Hà Lan, ngày 25/6. Ảnh: AP
Thông điệp thẳng thừng của Mỹ đã khiến các lãnh đạo châu Âu nhận ra họ đang đứng trước ngã rẽ chiến lược, khi liên minh xuyên Đại Tây Dương mà họ từng tin tưởng đang đứng bên bờ vực đổ vỡ.
“Nó nằm ngay trên trang whitehouse.gov, chễm chệ trước mắt cả thế giới. Điều đó khiến nó thật khó chấp nhận”, Charles A. Kupchan, cựu giám đốc cấp cao về các vấn đề châu Âu tại Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ dưới thời tổng thống Barack Obama, nói về tài liệu an ninh mới công bố.
Viễn cảnh Mỹ rút lại chiếc ô an ninh đã được thể hiện rõ ràng hơn qua tài liệu, theo giới quan sát, khiến cuộc tranh luận ở châu Âu trở nên cấp bách hơn. Liệu họ có nên tiếp tục phụ thuộc vào chiếc ô đang đóng lại, hay cần phải tăng cường vũ trang và tự lực cánh sinh.
“Liệu đây có phải lúc châu Âu thức tỉnh”, Nathalie Tocci, giáo sư Trường Nghiên cứu Quốc tế Cấp cao tại Đại học Johns Hopkins kiêm cố vấn cho quan chức chủ chốt của EU, nói.
Lo ngại về nguy cơ rạn nứt quan hệ xuyên Đại Tây Dương, các chính phủ châu Âu trong những năm gần đây đã cố gắng giảm bớt phụ thuộc vào sức mạnh quân sự của Mỹ bằng cách tăng chi tiêu quốc phòng và tăng cường hợp tác quân sự xuyên biên giới.
Đức, một trong những nước có năng lực phòng thủ tốt nhất khu vực, tuần trước thông qua luật tăng quân số lên gần 50%. EU cũng đã bổ nhiệm một ủy viên quốc phòng chịu trách nhiệm thúc đẩy sản xuất và hợp tác vũ khí trong khối.
Tuy nhiên, thực tế là châu Âu vẫn phụ thuộc rất nhiều vào Mỹ, ngay cả khi vấp chỉ trích từ chính quyền ông Trump. Một số người cho rằng châu Âu thực sự cần thay đổi.
“Cho đến nay họ chưa có phản ứng mang tính hệ thống nào”, Romano Prodi, cựu chủ tịch Ủy ban châu Âu, bày tỏ hy vọng khối sẽ xây dựng chính sách quyết đoán hơn. “Điều này không có nghĩa là cắt đứt quan hệ với Mỹ, mà là châu Âu cần có tiếng nói riêng”.
Giới quan sát cho rằng việc các lãnh đạo châu Âu không phản ứng công khai một cách mạnh mẽ trước tài liệu chiến lược mới của Mỹ cho thấy họ dường như đã quen với những cơn giận của ông Trump. Theo đó, họ cho rằng phản ứng tốt nhất là để ông Trump tự nguôi giận, rồi mọi thứ quay lại như cũ.
Cao ủy chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU) Kaja Kallas đã thể hiện cách tiếp cận đó trong bình luận về tài liệu mới của Mỹ ngày 6/11. “Mỹ vẫn là đồng minh quan trọng nhất của chúng tôi. Không phải lúc nào chúng tôi cũng chung quan điểm về mọi vấn đề, nhưng tôi nghĩ nguyên tắc cốt lõi vẫn không thay đổi”, bà nói.
Ông Kupchan, hiện là giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Georgetown, nhận xét các lãnh đạo châu Âu hiểu rằng “nín nhịn” trước ông Trump là chiến lược thông minh và cũng có lẽ là lựa chọn duy nhất về lâu dài. Ông nói để giữ liên minh xuyên Đại Tây Dương, “ca ngợi ông Trump và giữ ông ấy về phe mình” là điều họ phải làm, dù tài liệu chiến lược mới của Mỹ khiến họ thấy “khó nuốt trôi”.
Thách thức với châu Âu là vừa bảo toàn tiến trình hội nhập để giúp khối hòa bình và thịnh vượng, vừa giữ được chiếc ô an ninh của Mỹ, theo giới quan sát. Ông Kupchan cho biết trong 80 năm kể từ Thế chiến II, tiến trình hội nhập của châu Âu được xem là “một trong những thành tựu vĩ đại nhất thời hiện đại”.
Các lãnh đạo EU nhóm họp tại Copenhagen, Đan Mạch ngày 1/10. Ảnh: AP
Tuy nhiên, tầm nhìn chiến lược mới của ông Trump về việc ủng hộ các đảng cánh hữu ở châu Âu có thể làm suy yếu và chia rẽ lục địa này, dẫn tới “châu Âu bị rạn nứt”, theo giáo sư tại Đại học Johns Hopkins.
Nó cũng khiến nhiều người châu Âu nhớ lại bài phát biểu gây nhiều tranh cãi của Phó tổng thống JD Vance tại Hội nghị An ninh Munich, Đức ngày 14/2. Ông Vance khi đó cảnh báo nguy cơ lớn nhất với an ninh châu lục “đến từ chính bên trong”.
“Mối đe dọa với châu Âu mà tôi lo ngại nhất không phải Nga, Trung Quốc hay bất cứ yếu tố bên ngoài nào khác”, ông Vance nói. “Điều tôi lo ngại là nguy cơ từ bên trong, là sự thoái lui của châu Âu trong một số giá trị cơ bản nhất”.
Ông Vance cáo buộc các nước châu Âu “bóp nghẹt quyền tự do ngôn luận và dân chủ” khi ngăn chặn các tài khoản cực hữu trên mạng xã hội.
Một số đảng cánh hữu theo chủ nghĩa dân tộc ở châu Âu đã hoan nghênh tầm nhìn mới về chiến lược an ninh của Mỹ. “Tất cả những điều này là thông điệp và dự đoán của chúng tôi, vì vậy chúng tôi rất vui”, Hermann Tertsch, thành viên đảng cực hữu Vox của Tây Ban Nha, nói.
Tertsch cho biết trong các chính quyền Mỹ trước đây, phe cực hữu “rất sợ” Mỹ. Tuy nhiên, dưới thời ông Trump, “đó là kỷ nguyên mới”.
Thanh Tâm (Theo AFP, CNN, Reuters)
Nguồn: https://vnexpress.net/chiec-o-an-ninh-cua-my-sap-khep-lai-voi-chau-au-4990942.html
