‘Chủng tộc và lịch sử’ – bản tuyên ngôn về bình đẳng trí tuệ

Tác phẩm là tiểu luận ngắn của nhà nhân chủng học Pháp Claude Lévi-Strauss, thuộc bộ sách mỏng về các vấn đề chủ nghĩa dân tộc trên thế giới do UNESCO công bố năm 1952. Với tên gốc là Race et Histoire, tác giả trình bày nội dung theo dạng tiểu luận gồm 10 chương, đưa ra nhiều quan điểm chống phân biệt chủng tộc dựa trên nền tảng các nền văn minh. Từ đó, ông đặt ra câu hỏi: “Liệu ‘tiến bộ’ có đồng nghĩa với ‘thượng đẳng’, hay chỉ là một cách nhìn cục bộ của phương Tây?”.

Theo học giả, lịch sử nhân loại không trải dài theo một đường thẳng mà là những mạng lưới của “lịch sử lũy tích” và “lịch sử đứng yên”. Trong đó, mỗi nền văn hóa tìm thấy ý nghĩa riêng khi đặt vào mối tương quan với các bản sắc văn hóa khác. Dù nhiều cộng đồng khác biệt về mức độ phát triển, Claude Lévi-Strauss cho rằng tất cả con người ngang hàng về mặt trí tuệ, không đồng tình cách chia thứ bậc man rợ – văn minh. Do đó, tiểu luận của ông được xem như bản tuyên ngôn về tính bình đẳng trí tuệ của loài người.

Amazon nhận xét văn bản gốc có văn phong dễ hiểu, ít thuật ngữ chuyên ngành nhưng vẫn cung cấp một số nguyên lý của chủ nghĩa cấu trúc – một trong những học thuyết nổi tiếng của Claude Lévi-Strauss. Với bản dịch trong nước, đại diện đơn vị xuất bản cho biết ấn phẩm được biên tập dựa theo bản in của cố dịch giả Nguyễn Kiến Giang năm 1996, tôn trọng tối đa lối dịch vừa trang trọng vừa giản dị của ông.

Race et Histoire nhận nhiều lời khen trên các diễn đàn đọc và mua sách, lần lượt nhận 4,6/5 điểm và 3,8/5 điểm từ Amazon và Goodreads. Phần lớn người đọc nhận xét nội dung súc tích, mang đến góc nhìn công bằng về các nền văn minh khác nhau. Trích nhận xét của một độc giả trên Goodreads: “Tác phẩm cho thấy học giả có sự am hiểu sâu sắc về những vấn đề nhân loại gặp phải trong quá khứ và hiện tại, cũng như những thứ có thể xảy ra trong tương lai”.

Claude Lévi-Strauss (1908-2009) là nhà nhân chủng Pháp gốc Do Thái, sinh ra tại Bỉ. Ông được xem là cha đẻ của nền nhân chủng học hiện đại, là một trong những nhà tư tưởng lớn nhất thế giới nửa cuối thế kỷ 20. Suốt sự nghiệp nghiên cứu, ông thực hiện nhiều chuyến thám hiểm đến miền trung Brazil, đưa ra các học thuyết về sự tương đồng giữa bộ tộc và các nền xã hội công nghiệp. Một số tác phẩm của ông có bản dịch tiếng Việt là Định chế Tôtem hiện nay, Nhân học đối diện với những vấn đề của thế giới hiện đại, Nhiệt đới buồn.

Phương Thảo