Cơ chế đặc thù quan trọng nhất chính là trao cho TP.HCM ‘khoảng trời’ để phát triển

Dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98 về cơ chế đặc thù, đặc biệt phát triển TP.HCM đang được trình Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV. Những cơ chế, chính sách mới lần đầu tiên được đề xuất liệu có giúp TP.HCM thực sự cất cánh thành siêu đô thị hàng đầu cả nước và khu vực.

PV Thanh Niên đã có cuộc trao đổi với GS.TS Hoàng Văn Cường, Phó chủ tịch Hội đồng Giáo sư Nhà nước, đại biểu Quốc hội Khoá XV, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ.

*Nghị quyết 98 dù đã đã đưa ra cơ chế đặc thù phát triển đột phá TP.HCM, song vẫn như “chiếc áo chật”, chưa đáp ứng được kỳ vọng. Theo ông, Nghị quyết 98 cần điều chỉnh, bổ sung ra sao để có “chiếc áo rộng hơn” về thể chế cho TP.HCM?

– GS Hoàng Văn Cường: Đúng là TP.HCM cần phải có một khung pháp lý rộng hơn. Nhưng không nên là “may áo” cho TP.HCM. Dự thảo Nghị quyết 98 sửa đổi muốn may cho TP.HCM một chiếc áo thể chế rộng hơn so với các địa phương khác. Nhưng chiếc áo này một thời gian nữa có thể sẽ chật đi. 

Do vậy, cách thức tiếp cận xây dựng pháp luật là không đi vào quy định cụ thể chi tiết, mà chỉ quy định những nguyên tắc, tiêu chí, tiêu chuẩn. Sau đó, trao quyền cho địa phương tự xây dựng và thực hiện, tự tìm ra những hành động phải làm. Khi đó, cơ chế phát triển như thế nào, “cái áo” sẽ tự nới ra như thế.

Chẳng hạn danh mục của các dự án đầu tư chiến lược, không nên liệt kê ra mấy chục dự án, mà chỉ nên xác định đầu tư chiến lược là gì, phải đảm bảo nguyên tắc gì. Ví dụ, đầu tư chiến lược phải là những hoạt động mới, những hoạt động tạo ra đột phá và tạo ra những lợi thế cho những lĩnh vực mà TP.HCM đang hướng tới.

Hay về ưu đãi với nhà đầu tư, chỉ nên đưa ra khung ưu đãi tối đa, chẳng hạn như không thể ưu đãi quá 50 năm hay không quá 30 năm. Còn lại, tùy thuộc vào từng dự án cụ thể mà quyết định ưu đãi 10 năm, 20 năm hay 30 năm. 

Tức là phải đưa ra khung, đưa ra những nguyên tắc. Dựa trên khung nguyên tắc đó, TP.HCM phải lựa chọn. Nếu năm nay nói cái này là chiến lược, sang năm lại xuất hiện cái ưu tiên khác thì lại có những chiến lược mới. Việc mô tả chi tiết loại chiến lược và tiêu chuẩn cụ thể sẽ không còn tính thích ứng nữa.

Trao quyền và giám sát

*Nhưng nếu trao quá nhiều quyền cho thành phố, thì có đảm bảo được cơ chế giám sát không, thưa ông?

Có nhiều thứ chúng ta không lường trước được. Quốc hội đã có Nghị quyết 26/2022/QH15, giao cho Chính phủ được ra các nghị quyết, quyết định mà nó không nằm trong các quy định pháp luật hiện hành. TP.HCM luôn là nơi đột phá về thể chế, nơi tạo ra thể chế mới và cách làm mới để sau đó nhân rộng cho cả nước. 

Vậy thì bây giờ, hãy trao TP.HCM một khoảng trời riêng, chính là vận dụng sáng tạo Nghị quyết 26. Tức là trao cho HĐND thành phố được quyền ra các nghị quyết để thực hiện những cách làm khác so với pháp luật hiện hành.

Song song với đó, cơ chế giám sát vẫn phải đảm bảo. Theo đó, HĐND thành phố phải báo cáo với Chính phủ, và Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Nếu Ủy ban Thường vụ Quốc hội thấy nghị quyết của thành phố không phù hợp thì có thể dừng lại. Như vậy, trách nhiệm vẫn là của TP.HCM nhưng vẫn có sự giám sát của Chính phủ và Quốc hội.

*Vấn đề đất đai luôn là điểm nghẽn lớn, dự thảo Nghị quyết 98 sửa đổi đã đưa ra các đột phá về đất đai như mô hình TOD. Ông đánh giá các cơ chế này có tăng được quỹ đất sạch và cải thiện tốc độ tiếp cận đất đai cho nhà đầu tư không?

Việc nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận đất đai tại TP.HCM chậm có thể tới 2 – 3 năm là vấn đề của rào cản thể chế. Ví dụ, việc phê duyệt một khu công nghiệp phải do Chính phủ phê duyệt, và sau khi phê duyệt rồi thì không được thay đổi. Bây giờ, nếu TP.HCM được toàn quyền làm chuyện đó, họ sẽ thấy được nhu cầu phát triển, định hướng phát triển như thế nào, tự điều chỉnh và kịp thời tháo gỡ vướng mắc ngay tại thành phố.

Không gian phát triển của TP.HCM hiện nay không phải là nhỏ, đặc biệt khi đã hợp nhất thêm Bình Dương và Vũng Tàu. Điều này cho phép thành phố định hình được không gian phát triển, phân bố những khu vực nào sẽ phát triển cái gì, không còn cạnh tranh về sản xuất công nghiệp hay dịch vụ như trước đây nữa. Tự thành phố sẽ định hình ra không gian đó.

*Về nguồn lực đầu tư, một số nghiên cứu đề xuất TP.HCM cần có mô hình tương tự Temasek của Singapore, tạo quỹ đầu tư phát triển lớn từ ngân sách. Ông nghĩ sao về đề xuất này?

Mấu chốt để huy động nguồn lực trong cơ chế hiện nay không phải là Nhà nước có ngân sách hay có tiền để đầu tư hay không. Quan trọng là cơ chế quản lý để các nhà đầu tư mang tiền đến. Các điều kiện phát triển, không gian phát triển, hạ tầng, đất đai của thành phố chính là những thứ tạo ra nguồn lực.

Cơ chế này phải có một đầu mối quản lý. Không phải là một công ty đứng ra quản lý tiền, mà là một tổ chức đứng ra có thể tự quyết được hết, tự tìm việc được hết, tiếp cận được hết. Họ sẽ xác định nhà đầu tư nào cần ưu đãi, cần mời gọi. Và khi bám đuổi nhà đầu tư đó, họ có quyền quyết định được ngay.

*Tức là mô hình một cửa hiện tại chưa đủ?

Đúng vậy. Phải tránh tình trạng như hiện nay là khi cơ quan xúc tiến đầu tư mời gọi nhà đầu tư tiềm năng về, nhưng khi họ vào đến nơi lại phải làm thủ tục thông qua sở này ngành kia, và đến sở ngành đó họ thổi còi một cái là toàn bộ công sức mời gọi bị lãng phí. Phải trao quyền cho một cơ quan chịu trách nhiệm và toàn quyền vào chuyện đó. Khi cơ quan đó đã nhìn thấy đối tượng đủ điều kiện, họ có thể quyết định ngay, thậm chí ngay trên bàn việc. Đây chính là phân quyền triệt để.

Vấn đề con người, cán bộ là vấn đề vô cùng quan trọng cho sự phát triển của mỗi tổ chức, cơ quan, địa phương. Phụ thuộc rất lớn vào người đứng đầu, dám chịu trách nhiệm, dám kiến tạo. khi có người lãnh đạo năng lực sắc sảo, sẽ thổi hồn vào cho bộ máy nó chạy mạnh hơn, quay nhanh hơn. Song quan trọng hơn, thành phố cũng cần thiết lập bộ máy vận hành ổn định ngay cả khi có những thay đổi về nhân sự.

*Xin cảm ơn ông!