Có nên miễn trách nhiệm cho người nghiên cứu khoa học?

Sáng 17.2, tiếp tục chương trình kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ (KH-CN), đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Dự thảo đề xuất tổ chức, cá nhân hoạt động nghiên cứu, phát triển KH-CN được miễn trách nhiệm dân sự nếu xảy ra thiệt hại cho Nhà nước trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu mặc dù đã thực hiện đầy đủ quy trình, quy định về nghiên cứu khoa học.

Ngoài ra, tổ chức chủ trì nhiệm vụ KH-CN sử dụng ngân sách trong quá trình triển khai đã thực hiện đầy đủ các quy định, quy trình nghiên cứu, nội dung thuyết minh nhưng không đi đến kết quả như dự kiến thì không phải trả lại kinh phí đã sử dụng.

Miễn trách nhiệm để tạo động lực

Cho ý kiến thảo luận, đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội) bày tỏ đồng tình với đề xuất nêu trên. Tuy vậy, việc miễn trách nhiệm chỉ được áp dụng khi đã thực hiện đúng quy trình, quy định, ông Cường đề nghị làm rõ “quy trình này là gì”.

Vị đại biểu nhận định, nếu quy định không rõ sẽ có thể lại đi theo hướng “phải theo quy định của pháp luật” và “cứ tuân thủ pháp luật là không làm cái gì cả”.

Cùng ủng hộ chính sách, đại biểu Trịnh Xuân An (đoàn Đồng Nai) kỳ vọng điều này sẽ tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của KH-CN.

Song, ông An cho rằng, nếu chỉ miễn trách nhiệm dân sự khi gây thiệt hại cho Nhà nước sẽ chưa bao quát hết tình hình thực tế. Cơ chế này nên áp dụng với cả trường hợp gây thiệt hại cho các tổ chức, cá nhân khác.

Và không chỉ miễn trách nhiệm dân sự, ông An còn đề nghị miễn cả trách nhiệm hình sự cho hoạt động nghiên cứu KH-CN nếu đáp ứng các tiêu chí về tính khách quan, quy trình, thủ tục; “nếu không người làm khoa học hết sức rủi ro”.

Đại biểu Nguyễn Thị Thủy (đoàn Bắc Kạn) cũng cho rằng quy định tại dự thảo sẽ bảo vệ cho người nghiên cứu KH-CN, phù hợp với yêu cầu đưa ra tại Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KH-CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Theo bà Thủy, bộ luật Hình sự dành riêng điều 25 để quy định về việc miễn trách nhiệm hình sự đối với hoạt động nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng KH-CN. Trong khi đó, hiện chưa có quy định rõ ràng, chi tiết về việc miễn trách nhiệm dân sự.

Thực tế trên cho thấy đề xuất như dự thảo là rất cần thiết. Bà Thủy kiến nghị mở rộng thêm phạm vi áp dụng miễn trừ trách nhiệm dân sự, không chỉ với quá trình nghiên cứu mà cả thí nghiệm và áp dụng KH-CN. Đồng thời, cần bổ sung điều kiện để được hưởng cơ chế này, ngoài đúng quy trình, quy định thì phải thêm “đã áp dụng đầy đủ các biện pháp phòng ngừa”.

Cơ quan nào quyết định miễn, đã làm hết sức hay chưa?

Nêu quan điểm, đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) cũng đồng ý với quy định về miễn trách nhiệm dân sự, nhưng cho rằng phải hướng dẫn cụ thể trường hợp nào được áp dụng, được áp dụng bao nhiêu lần, không thể “thất bại đến 7 – 8 lần” mà vẫn được hưởng cơ chế này.

Đại biểu K.Nhiễu (đoàn Lâm Đồng) thì đề nghị cần quy định cụ thể hơn về chính sách miễn trách nhiệm dân sự đối với người nghiên cứu KH-CN, nếu quy định chung chung sẽ rất dễ dẫn tới sự lạm dụng.

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Văn Thân (đoàn Thái Bình) kiến nghị không nên đưa nội dung này vào dự thảo. “Ông nào vi phạm thì ông đó phải chịu trách nhiệm trước pháp luật, riêng ông này được ưu tiên vậy ông khác không được ưu tiên chăng, bao nhiêu người cống hiến khác không phải là KH-CN…”, vị đại biểu nói.

Theo ông Thân, trường hợp người tham gia nghiên cứu KH-CN nếu đã áp dụng đúng quy trình, quy định, không tiêu cực… thì đương nhiên sẽ được pháp luật bảo vệ. Vì thế, không nên đưa cụ thể vào dự thảo, “tránh sự hiểu lầm trong việc xử lý”.

Trong báo cáo thẩm tra, Ủy ban KH-CN và Môi trường của Quốc hội cũng đề nghị làm rõ 2 vấn đề liên quan đến việc tổ chức, cá nhân hoạt động nghiên cứu KH-CN được miễn trách nhiệm dân sự.

Thứ nhất, cơ quan nào sẽ có thẩm quyền quyết định việc này? Thứ hai, cần có quy định để xác định tổ chức, cá nhân hoạt động nghiên cứu KH-CN đã làm, đã nỗ lực hết sức, đã thực hiện đầy đủ quy trình, quy định nhưng vẫn xảy ra rủi ro.