Cuộc ‘đổi màu’ trong chiến lược an ninh quốc gia Mỹ

Điểm thay đổi lớn nhất trong chiến lược trên chính là định hướng của Mỹ đối với châu Âu.

Học thuyết Monroe dưới thời Trump

Ngay từ đầu, chiến lược an ninh quốc gia (NSS) 2025 của Mỹ đã khẳng định đây là một phiên bản của học thuyết Monroe thời đại Trump. Sự định hình này chính là cách mà NSS 2025 vẽ lại bản đồ toàn cầu trong ưu tiên của Washington. Theo đó, Tây bán cầu đứng đầu danh sách ưu tiên, còn các khu vực khác, bao gồm cả châu Âu, chỉ xếp vào nhóm ưu tiên thứ 2. Về địa chính trị, Tây bán cầu về cơ bản chủ yếu là châu Mỹ.

Nhìn lại ngay từ những ngày đầu nhiệm kỳ 2, Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra đề xuất nước này mua lại Greenland, tỏ ý định “lấy lại” kênh đào Panama, đồng thời đe dọa đánh thuế một số đồng minh thân cận nhất và đối tác thương mại lớn nhất của ông là Canada và Mexico. Tức ông Trump muốn củng cố ảnh hưởng của Washington ở khu vực châu Mỹ và một số địa điểm lân cận (như Greenland là một phần “mũi” của châu Âu gần châu Mỹ).

Về phương thức hợp tác, NSS xem “nhà nước dân tộc” là cốt lõi trong bối cảnh địa chính trị hiện nay. Các tổ chức quốc tế “tước đoạt chủ quyền” cần bị loại bỏ; “mạng lưới chia sẻ gánh nặng” dựa trên thương mại được hình thành. Như thế, Washington muốn các đồng minh phải chia sẻ trách nhiệm nhiều hơn với Mỹ. Washington cũng sử dụng các công cụ kinh tế để điều chỉnh ưu đãi với các đối tác. Qua đó, Mỹ sẽ triển khai một hình thức “quyền lực mềm” mới thay thế sự phụ thuộc của các nước đối với viện trợ của Washington bằng các mối quan hệ tập trung vào thương mại và đầu tư. Điều này đã được định hình từ Thỏa thuận Quỹ Đầu tư Tái thiết Mỹ – Ukraine mà Tổng thống Trump muốn Kyiv phải đồng ý để đổi lấy hòa bình, hay cam kết của Mỹ về việc đầu tư 150 tỉ bảng Anh (khoảng 204 tỉ USD) đầu tư trong nước cho Anh mà hai bên đạt được thỏa thuận khi Tổng thống Trump thăm London hồi tháng 9. Nói chung, Mỹ muốn gắn chặt thỏa thuận kinh tế thương mại song hành các thỏa thuận hợp tác.

Thông điệp mà Mỹ gửi đến châu Âu không phải là sự từ bỏ, mà là cần sự thay đổi từ khối EU. Theo NSS, châu Âu đã đưa ra các chính sách làm suy yếu các quyền tự do chính trị và chủ quyền quốc gia. Di cư ngoài biên giới đã khiến các chính phủ bị căng thẳng. Kiểm duyệt tự do ngôn luận và đàn áp phe đối lập chính trị, áp lực nhân khẩu học và quá nhiều quy định đã khiến “không thể nhận ra” châu Âu.

Trong phân tích gửi đến Thanh Niên, Eurasia Group (Mỹ), đơn vị tư vấn và nghiên cứu rủi ro chính trị hàng đầu thế giới, nhận định với NSS trên, các cuộc đàm phán đang diễn ra về kế hoạch hòa bình Ukraine là “phép thử về cách châu Âu sẽ phản ứng với lập trường mới của Mỹ”.

“Khi Mỹ tìm cách đạt được “sự chấm dứt nhanh chóng” của cuộc xung đột và thiết lập lại sự ổn định khu vực, bao gồm cả với Nga, châu Âu phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn”, theo Eurasia Group.

Vị thế khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương

Đối với khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (Indo-Pacific), NSS chỉ rõ: Mỹ sẽ xây dựng một quân đội có khả năng ngăn chặn sự xâm phạm ở bất kỳ đâu của Chuỗi đảo thứ nhất (thuộc chiến lược 3 chuỗi đảo mà Mỹ thiết lập ở Thái Bình Dương). Tuy nhiên, Washington cũng tiếp tục đặt vấn đề các đồng minh phải chia sẻ gánh nặng bằng cách “tăng cường nguồn lực và chi tiêu nhiều hơn nữa cho phòng thủ tập thể”, đồng thời tăng ngân sách quốc phòng. Bên cạnh đó, Washington cũng cho rằng nên tập trung vào việc thúc ép đồng minh và đối tác quanh Chuỗi đảo thứ nhất cho phép quân đội Mỹ tiếp cận nhiều hơn với các cảng và cơ sở của các đồng minh. Điều này sẽ liên kết các vấn đề an ninh hàng hải dọc theo Chuỗi đảo thứ nhất trong khi củng cố sức mạnh của Mỹ, cũng như khả năng của các đồng minh trong việc từ chối bất kỳ nỗ lực nào nhằm chiếm giữ Đài Loan hoặc đạt được sự cân bằng lực lượng bất lợi cho Mỹ.

Một thách thức an ninh mà Nhà Trắng đặt ra là khả năng bất kỳ đối thủ cạnh tranh nào với Mỹ có thể kiểm soát Biển Đông. Vì nếu như thế, “một thế lực thù địch” với Washington có thể áp đặt hệ thống kiểm soát đối với một trong những tuyến đường thương mại quan trọng nhất thế giới.

Từ bối cảnh chung, NSS của Mỹ nhấn mạnh tiếp tục tăng cường hiện diện quân sự ở Tây Thái Bình Dương.