Định danh với đô thị trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

(PLO)- Để các đô thị của Việt Nam phát triển, không nhất thiết “TP”, “thị xã”, “thị trấn” phải có mặt trong Hiến pháp mà nên chăng chỉ cần quy định chung, còn cụ thể sẽ được quyết định bằng luật của Quốc hội hoặc nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Trên thế giới, dù tiếp cận theo các hướng khác nhau, đô thị thường được hiểu là một hình thái đặc biệt về tổ chức đời sống dân cư. Đây là những khu vực có vai trò quan trọng về kinh tế, tập trung dân cư mật độ cao, đặt ra yêu cầu riêng về quản lý dân cư, hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội cũng như quản lý kinh tế khác hẳn với khu vực nông thôn.

Nước ta cũng vậy, “TP”, “thị xã”, “thị trấn” là những khái niệm pháp lý cho những khu vực có tính chất đô thị, với đặc trưng là tập trung đông dân cư; đời sống kinh tế chủ yếu thuộc khu vực phi nông nghiệp; là trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế, văn hóa hoặc chuyên ngành; có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội của quốc gia hoặc một vùng lãnh thổ, một địa phương.

Về không gian, để phân biệt một cách tương đối về mức độ tập trung dân cư và đời sống kinh tế – chính trị – xã hội, các TP/thị xã được phân thành khu vực nội thị và khu vực ngoại thị.

Trong đó, ngoại thị là không gian chuyển tiếp giữa đô thị và nông thôn với các đặc thù về mặt không gian cũng như đời sống kinh tế – xã hội. Vùng ven đô như vậy có chức năng hỗ trợ phát triển của đô thị, là quỹ đất dự trữ để xây dựng các công trình hạ tầng đầu mối phụ trợ cho đô thị như giao thông, cấp nước, thoát nước, xử lý nước thải, chất thải và vành đai xanh cải thiện môi trường cho khu vực trung tâm đô thị.

Chỉ có thị trấn, vốn là đô thị loại nhỏ nhất nên không đặt ra việc phân vùng.

Vừa qua, Bộ Chính trị đã nêu ra chủ trương lớn là nghiên cứu nhập tỉnh (từ 63 đơn vị hành chính (ĐVHC) cấp tỉnh giảm còn khoảng 50%), nhập xã (giảm số lượng ĐVHC cấp xã từ 10.035 xuống còn khoảng 2.500), không còn ĐVHC cấp huyện; tổ chức mô hình chính quyền địa phương (CQĐP) hai cấp thay vì ba cấp như hiện nay.

Theo các chuẩn bị này, Quốc hội (QH) sẽ họp để sửa đổi, bổ sung Hiến pháp cùng các luật liên quan.

Đây cần được coi là cơ hội để triển khai toàn diện, hiệu quả hơn Nghị quyết 06-NQ/TW của Bộ Chính trị, ban hành đầu năm 2022 về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Dù vậy, quá trình triển khai cần chú ý đến các yêu cầu tổ chức, quản lý nhà nước đặc thù của đô thị.

Trong tương quan với phân loại ĐVHC ba cấp hàng chục năm qua, TP trực thuộc Trung ương là ĐVHC cấp tỉnh; TP, thị xã là ĐVHC cấp huyện; thị trấn là ĐVHC cấp xã. Tương ứng với cấp ĐVHC là bộ máy hành chính. Các TP, thị xã, thị trấn cũng có bộ máy, hoạt động hướng tới bám sát các yêu cầu về quản lý và phát triển đô thị.

Với việc nhập tỉnh, hình thành những ĐVHC cấp tỉnh quy mô lớn, ngoài CQĐP cấp tỉnh với phạm vi quản lý trên địa bàn toàn tỉnh thì cần tính toán mô hình quản lý nhà nước phù hợp với các đô thị trong lòng nó. Việc này là cần thiết với cả những tỉnh vốn đã là TP trực thuộc Trung ương.

Ở những địa phương như Hà Nội, TP.HCM, bên cạnh CQĐP cấp tỉnh (cấp 1) với phạm vi quản lý địa bàn rộng lớn, có cả khu vực đô thị và nông thôn thì nên xác định khu vực trung tâm của TP là một ĐVHC đậm nét đô thị với CQĐP cấp cơ sở (cấp 2).

Cũng như vậy, các TP, thị xã trong lòng ĐVHC cấp tỉnh, nhiều khả năng tự nó đã phù hợp với tiêu chí của ĐVHC cấp cơ sở theo mô hình mới. Các TP, thị xã này cần tiếp tục được quản lý bởi CQĐP cấp cơ sở với chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền đầy đủ phù hợp với đặc thù một đô thị hoàn chỉnh.

Nhưng với các thị trấn, đang là ĐVHC cấp xã, nhiều khả năng sau sắp xếp thì diện tích, dân số chỉ chiếm phần nhỏ so với ĐVHC cấp cơ sở. Đô thị ấy sẽ không còn chính quyền đầy đủ như mô hình CQĐP ba cấp.

Dù vậy, khu vực này vẫn cần có cơ quan quản lý hành chính địa phương phù hợp với đặc thù đô thị, để tiếp tục thực hiện chức năng của mình, là trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế, văn hóa hoặc chuyên ngành, có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.

Cuối cùng, để các đô thị của Việt Nam phát triển, không nhất thiết “TP”, “thị xã”, “thị trấn” phải có mặt trong Hiến pháp. Phần CQĐP trong Hiến pháp sửa đổi tới đây nên chăng chỉ cần quy định chung, chẳng hạn: “Các ĐVHC của nước CHXHCN Việt Nam được phân định thành ĐVHC cấp tỉnh và ĐVHC cấp cơ sở”. Còn cụ thể nơi nào là TP, là thị xã, thị trấn hoặc một tên gọi khác về đô thị sẽ được quyết định bằng luật của QH hoặc nghị quyết của Ủy ban Thường vụ QH, theo thẩm quyền.