Hiện cả nước đang có 10.035 đơn vị hành chính cấp xã, theo định hướng của Trung ương, tới đây sẽ tổ chức lại quy mô, giảm khoảng 60%-70% cấp xã, mỗi xã gần như là một huyện nhỏ. Điều này đã đặt ra yêu cầu phải nâng cao năng lực của cán bộ cấp xã để đủ sức đảm đương thêm khoảng 2/3 nhiệm vụ của cấp huyện chuyển xuống.
PGS-TS Nguyễn Thị Thu Hòa, Trưởng bộ môn Quản lý công Trường ĐH Kinh tế – Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM, cho rằng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, người lao động (gọi chung là cán bộ) cấp xã trong bối cảnh mới không chỉ cần giỏi chuyên môn mà còn phải có kỹ năng thực thi tốt, phẩm chất đạo đức cao, đặc biệt phải có khả năng làm việc trong môi trường số hóa.
Phải có kỹ năng trong môi trường số hóa
. Phóng viên: Thực hiện sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện, tinh gọn xã, nhiều ý kiến cho rằng công chức cấp xã phải giỏi như cấp tỉnh, thậm chí là giỏi như cấp Trung ương thì mới đảm đương được nhiệm vụ. Quan điểm của bà về vấn đề này ra sao?
+ PGS-TS Nguyễn Thị Thu Hòa: Khi giảm cấp hành chính trung gian (bỏ cấp huyện), chính quyền cấp xã sẽ đảm nhận nhiều nhiệm vụ hơn, bao gồm cả những nhiệm vụ trước đây thuộc thẩm quyền cấp huyện.
Về nguyên tắc, cấp hành chính thấp hơn vẫn thực thi chính sách do cấp cao hơn ban hành, nếu bỏ cấp huyện, công chức cấp xã sẽ phải xử lý nhiều vấn đề mà trước đây họ có thể chuyển lên huyện giải quyết. Điều này rõ ràng đòi hỏi đội ngũ công chức cấp xã phải có năng lực cao hơn.
Dẫu vậy, việc yêu cầu công chức cấp xã phải giỏi ngang cấp tỉnh, thậm chí ngang cấp Trung ương khi thực hiện sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện và sắp xếp lại cấp xã là một kỳ vọng cao.
Thực tế lâu nay công chức cấp xã có trình độ chuyên môn thấp hơn cấp tỉnh và Trung ương. Việc yêu cầu họ đạt trình độ tương đương ngay lập tức là không khả thi. Họ cũng thường phải giải quyết các vấn đề mang tính cụ thể, gắn với thực tiễn tại địa phương, không giống công việc hoạch định chính sách ở cấp Trung ương.
Tôi cho rằng cấp xã không thiếu người tài, khi cấp huyện bao sân nhiều công việc, nghiệp vụ thì cấp xã mãi không bao giờ phát triển, cũng như “dưới tán cây cổ thụ thì không cây con nào lớn được”.
Nếu chúng ta có chiến lược đào tạo, hỗ trợ công nghệ và cải cách hành chính phù hợp, tôi tin rằng công chức cấp xã có thể nâng cao đáng kể năng lực của mình để đảm nhận những nhiệm vụ phức tạp hơn.
. Vậy đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã cần đạt trình độ, năng lực, phẩm chất… nào để thích ứng được yêu cầu trong bối cảnh mới?
+ Tôi cho rằng cán bộ, công chức cấp xã trong bối cảnh mới không chỉ cần giỏi chuyên môn mà còn phải có kỹ năng thực thi tốt, phẩm chất đạo đức cao và phải có khả năng làm việc trong môi trường số hóa. Đây là yêu cầu bắt buộc để thích ứng với mô hình quản trị tinh gọn, hiệu quả trong kỷ nguyên mới.
Ngoài các công chức chủ chốt, cấp xã còn có nhiều vị trí quan trọng phụ trách các lĩnh vực chuyên sâu, đòi hỏi phải có trình độ đào tạo phù hợp và cao hơn để thực hiện nhiệm vụ, nhất là trong bối cảnh chính quyền cấp xã ngày càng đảm nhận nhiều chức năng hơn.
Đặc biệt, công chức cấp xã phải có năng lực tổ chức thực thi chính sách vì họ là người trực tiếp triển khai các quyết định của Nhà nước đến người dân. Bởi nếu thực hiện không tốt, chính sách dù hay cũng khó đi vào cuộc sống.
Họ cũng phải có phẩm chất đạo đức cao vì thường xuyên tiếp xúc với người dân, dễ bị tác động bởi lợi ích cá nhân. Đạo đức công vụ giúp họ giữ vững nguyên tắc, tránh tiêu cực, nhũng nhiễu, vượt qua được những áp lực công việc. Chỉ khi vừa có năng lực vừa có đạo đức, họ mới phục vụ nhân dân hiệu quả và xây dựng chính quyền cơ sở vững mạnh.
Thi tuyển cạnh tranh cho vị trí chủ chốt
. Trong quá trình sắp xếp, việc quy hoạch, bổ nhiệm, lựa chọn cán bộ, công chức cấp xã theo bà cần được thực hiện ra sao?
+ Việc này phải được thực hiện một cách bài bản, minh bạch và phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ mới. Trước hết, cần đảm bảo nguyên tắc kế thừa, ổn định nhưng có chọn lọc, giữ lại những người có năng lực, phẩm chất đạo đức tốt và tinh thần đổi mới.
Theo tôi, việc sắp xếp phải dựa trên tiêu chí năng lực thực tiễn, khả năng thực thi chính sách và thích ứng với bối cảnh chuyển đổi số, không chạy theo hình thức hay niên hạn công tác. Đồng thời, tổ chức rà soát, đánh giá công bằng, khách quan để phân loại đội ngũ hiện có, xác định rõ vị trí cần thiết và bố trí nhân sự hợp lý, tránh tình trạng dư thừa hoặc thiếu hụt.
Chính sách ưu đãi hơn cho cán bộ cấp xã
Có nhiều cách để củng cố nhân lực cho cấp xã nhưng trước mắt chúng ta không thể yêu cầu một người hôm nay có trình độ A, ngày mai người ta phải có trình độ A+ được. Tôi cho rằng cần đưa một lực lượng cán bộ cấp tỉnh, cấp huyện tăng cường về xã. Đây sẽ là lực lượng cán bộ nòng cốt trong những ngày đầu cấp xã phải đảm đương nhiệm vụ mới.
Về lâu dài, phải có chiến lược đào tạo như nâng cao tiêu chuẩn của cán bộ cấp xã, không phân biệt công chức cấp xã với công chức cấp tỉnh và có những chế độ chính sách, ưu đãi như nhau, thậm chí ưu đãi hơn cho cán bộ cấp xã. Điều này cũng góp phần thu hút người tài về cơ sở, giúp cơ sở hoàn thiện được đội ngũ.
Đại biểu Quốc hội NGUYỄN THỊ VIỆT NGA
Đối với các vị trí chủ chốt, có thể áp dụng cơ chế thi tuyển cạnh tranh để chọn người thực sự xứng đáng, đáp ứng yêu cầu quản trị địa phương hiệu quả. Quá trình bổ nhiệm cần công khai, lấy ý kiến nhiều bên, đặc biệt là nhân dân, nhằm đảm bảo sự minh bạch và tạo đồng thuận xã hội.
Nếu thực hiện tốt những điều này thì quy hoạch và bổ nhiệm cán bộ cấp xã sẽ giúp nâng cao chất lượng bộ máy hành chính, đảm bảo tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, phục vụ nhân dân tốt hơn trong bối cảnh quản trị công hiện đại.
Song song đó, đối với những cán bộ không tiếp tục giữ chức vụ, cần có chính sách hỗ trợ hợp lý như bố trí công việc phù hợp, đào tạo lại hoặc giải quyết chế độ nghỉ hưu sớm.
Với những người ở lại, đặc biệt là cán bộ từ cấp tỉnh, huyện được luân chuyển xuống cấp xã, cần quan tâm đến yếu tố tâm lý, tư tưởng, bởi họ có thể đối diện với áp lực thích nghi môi trường làm việc mới, trách nhiệm nặng nề hơn trong bối cảnh quản lý rộng hơn nhưng nguồn lực có thể chưa đủ đáp ứng. Chính vì vậy, cần có chính sách động viên, tạo điều kiện phát huy năng lực, đồng thời đảm bảo cơ hội thăng tiến xứng đáng trong lộ trình công tác.
Tôi cho rằng cơ chế hỗ trợ tài chính, phụ cấp phù hợp với trách nhiệm và điều kiện làm việc thực tế cũng rất quan trọng để duy trì động lực, giúp cán bộ, công chức yên tâm cống hiến. Nếu không, tâm lý lo lắng, thiếu ổn định có thể ảnh hưởng đến chất lượng quản trị tại cấp cơ sở.
. Với những phân tích đó, theo bà, liệu có cần tăng thêm số lượng nhân sự cho cấp xã?
+ Trong bối cảnh tinh gọn xã, bỏ cấp huyện, cấp xã sẽ phải đảm nhận khối lượng công việc lớn hơn, phạm vi quản lý rộng hơn và yêu cầu quản trị cao hơn. Do đó, việc tăng thêm nhân sự là cần thiết nhưng phải theo hướng tinh gọn, hiệu quả chứ không đơn thuần là tăng số lượng.
Trước hết, cần đánh giá kỹ lưỡng khối lượng công việc phát sinh để xác định nhu cầu nhân sự thực tế. Đối với các vị trí công chức tài chính, địa chính, tư pháp…, có thể cần bổ sung thêm người nhằm đảm bảo quản lý chặt chẽ, tránh quá tải.
Bên cạnh đó, cũng cần tăng cường đội ngũ có chuyên môn cao về công nghệ thông tin, quản lý đô thị, dịch vụ công, giúp nâng cao hiệu quả quản lý trong kỷ nguyên số. Việc phân cấp, ủy quyền hợp lý từ cấp tỉnh về cấp xã cũng giúp giảm áp lực nhân sự.
Đối với người hoạt động không chuyên trách, có thể mở rộng theo hướng đa nhiệm, một người đảm nhận nhiều chức năng để tối ưu bộ máy.
Như vậy, việc tăng số lượng nhân sự cần đi kèm với nâng cao chất lượng, cải tiến quy trình quản lý, thay vì chỉ mở rộng biên chế, nhằm đảm bảo bộ máy cấp xã vận hành hiệu quả trong mô hình quản lý mới.
Số hóa quy trình để giảm tải cho cán bộ
. Cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật chính là công cụ quan trọng để hỗ trợ cán bộ trong thời gian tới.
+ Đúng vậy, bên cạnh đội ngũ cán bộ có năng lực thì hệ thống cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật, phương tiện và công nghệ là yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành tại cấp xã trong bối cảnh mới.
Khi phạm vi quản lý của cấp xã mở rộng, khối lượng công việc tăng lên, việc ứng dụng công nghệ, số hóa quy trình là giải pháp tất yếu để giảm tải áp lực cho cán bộ, nâng cao chất lượng phục vụ người dân.
Trước hết, trụ sở làm việc, hệ thống trang thiết bị cần được nâng cấp để đáp ứng nhu cầu làm việc tập trung, thuận tiện cho người dân đến giao dịch. Hệ thống công nghệ thông tin, phần mềm quản lý hành chính, dữ liệu số hóa phải được đầu tư đồng bộ, giúp đơn giản hóa thủ tục, giảm giấy tờ, kết nối hiệu quả giữa chính quyền các cấp.
Phương tiện làm việc, nhất là tại các địa bàn rộng, vùng sâu, vùng xa cũng cần được đảm bảo để cán bộ thực hiện được nhiệm vụ một cách linh hoạt.
Quan trọng hơn, đi kèm với đầu tư cơ sở vật chất là đào tạo kỹ năng sử dụng công nghệ cho cán bộ, công chức cấp xã, đảm bảo họ khai thác hiệu quả các công cụ hiện đại, tránh tình trạng có công nghệ nhưng không tận dụng được. Nếu làm tốt, sự kết hợp giữa nhân lực chất lượng cao và công cụ hỗ trợ hiện đại sẽ giúp bộ máy cấp xã vận hành hiệu quả, minh bạch, đáp ứng yêu cầu quản lý trong kỷ nguyên số.
. Xin cảm ơn bà.
Xây dựng cơ sở dữ liệu thông suốt giữa các ngành
Để hỗ trợ đắc lực, hiệu quả cho cán bộ cấp xã, theo tôi, việc liên thông, cập nhật dữ liệu thông suốt từ Trung ương đến địa phương, từ tỉnh xuống xã rất quan trọng. Đây là yếu tố cốt lõi để tinh gọn bộ máy, giảm tải công việc cho cán bộ và nâng cao chất lượng phục vụ người dân. Tuy nhiên, dù đã được đề cập nhiều năm, quá trình này vẫn gặp nhiều rào cản về hạ tầng công nghệ, sự đồng bộ hệ thống và tư duy vận hành.
Do vậy, việc đầu tiên, các cơ sở dữ liệu quốc gia (dân cư, đất đai, bảo hiểm, doanh nghiệp…) cần được kết nối chặt chẽ; tránh mỗi ngành, mỗi cấp xây dựng hệ thống riêng, manh mún, gây khó khăn trong chia sẻ dữ liệu. Khi hệ thống thông suốt, cán bộ cấp xã chỉ cần truy cập một nền tảng duy nhất để xử lý hồ sơ, giảm thời gian và công sức cho cả chính quyền lẫn người dân.
Về ứng dụng công nghệ, cần đẩy mạnh trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), điện toán đám mây và tự động hóa quy trình (RPA) vào quản lý công. Ví dụ, AI có thể hỗ trợ tra cứu thông tin nhanh, RPA giúp tự động xử lý các khâu lặp đi lặp lại, giảm bớt thao tác thủ công. Song song đó, ứng dụng chữ ký số, định danh điện tử sẽ giúp người dân thực hiện các thủ tục hành chính trực tuyến mà không cần đến trực tiếp UBND xã, giảm phiền hà.
Quan trọng nhất, muốn cách mạng 4.0 đạt hiệu quả thực sự, phải thay đổi tư duy quản lý, từ “làm cho có” sang chủ động ứng dụng công nghệ. Không chỉ đầu tư vào hệ thống mà phải có cơ chế bắt buộc sử dụng, đào tạo cán bộ thành thạo công nghệ, quan trọng nhất là đặt trải nghiệm của người dân làm trung tâm, để họ thực sự thấy tiện lợi, thay vì phải chạy vòng vèo giữa các cấp chính quyền như trước đây.
PGS-TS NGUYỄN THỊ THU HÒA
Nguồn: https://plo.vn/giai-bai-toan-ve-nang-luc-can-bo-cap-xa-sau-khi-bo-cap-huyen-post840415.html
