Hàng nghìn tấn đất hiếm bị “tuồn” lậu sang Trung Quốc

Trong vụ án khai thác trái phép đất hiếm ở Yên Bái, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã chỉ ra hàng loạt sai phạm của Công ty Thái Dương, do Đoàn Văn Huấn làm Chủ tịch HĐQT, Tổng giám đốc.

Hàng trăm nghìn tấn quặng đất hiếm bị khai thác trái phép 

Theo kết luận điều tra, Công ty Thái Dương được Bộ Tài nguyên và Môi trường (TNMT) cấp Giấy phép khai thác khoáng sản, cho phép khai thác đất hiếm tại xã Yên Phú, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái.

Sau khi được cấp giấy phép, Công ty Thái Dương không thực hiện đúng các quy định của pháp luật và giấy phép được cấp.

Trong khoảng thời gian từ năm 2019 đến năm 2023, bị can Huấn đã tổ chức khai thác trái phép quặng đất hiếm và quặng sắt tại mỏ đất hiếm Yên Phú, với tổng trị giá hơn 864 tỷ đồng.

Huấn bị cáo buộc đã bán trái phép hơn 10.200 tấn tinh quặng đất hiếm và hơn 280.000 tấn tinh quặng sắt, thu lợi bất chính hơn 736 tỷ đồng.

Bị can Đoàn Văn Huấn, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Công ty Thái Dương (Ảnh: Bộ Công an).

Quá trình điều tra, Bộ Công an đã làm rõ “đường đi” của số đất hiếm bị Công ty Thái Dương khai thác trái phép. Hai công ty và 2 cá nhân đã mua quặng đất hiếm từ Đoàn Văn Huấn.

Cụ thể, Đặng Trần Chí, Giám đốc Công ty Hợp Thành Phát, sau khi mua đã bán hơn 34.000 tấn quặng đất hiếm, trị giá hơn 64 tỷ đồng; Công ty ĐHVN sau khi mua đã sử dụng để chế biến thành tổng oxit đất hiếm, sau đó xuất lậu hơn 474 tấn tổng oxit đất hiếm với giá trị hơn 379 tỷ đồng.

Lưu Đức Hoa (người Trung Quốc) sau khi mua quặng đất hiếm từ Huấn đã xuất lậu sang Trung Quốc hơn 200 tấn, trị giá hơn 7,8 tỷ đồng.

Lưu Vũ (người Trung Quốc) mua gần 2.000 tấn, trị giá hơn 70 tỷ đồng, rồi giao cho Quách Hải Ba (người Trung Quốc) để vận chuyển về Trung Quốc giao cho khách.

Những tấn đất hiếm bị buôn lậu sang Trung Quốc

Về Lưu Đức Hoa, theo kết luận điều tra, bị can này kinh doanh tự do, từng thuê đất, mở xưởng chế biến tinh quặng đất hiếm tại Hải Phòng. Quá trình kinh doanh, Hoa chỉ đạo sản xuất, trộn tinh quặng đất hiếm để xuất khẩu sang Trung Quốc.

Hoa đã mua 2.160 tấn quặng đất hiếm hàm lượng 14-17% (chưa được chế biến sâu) của Huấn. Sau đó, Hoa chỉ đạo bị can Nguyễn Thanh Đoàn (Phó giám đốc Công ty cổ phần thương binh Trường Sơn) vận chuyển số hàng này từ mỏ Yên Phú về các xưởng chế biến.

Tại đây, quặng được mua từ Huấn sẽ được tinh chế, nâng hàm lượng đất hiếm lên 20-30%.

Do nguồn gốc quặng của Huấn không hợp pháp và hàm lượng 30% cũng không được phép xuất khẩu nên Hoa đã chỉ đạo nhân viên pha trộn thêm các hóa chất và phụ gia tạo thành hỗn hợp chất màu trắng đục.

Đất hiếm sau đó được đóng gói trong các bao có sẵn nhãn hiệu: “BẢO KHANG RICE, chuẩn cơm mẹ nấu, cơm dẻo mềm thơm đặc trưng” để ngụy trang, che giấu quặng đất hiếm.

Hoa cũng thuê Khâu Vỹ Bung, Giám đốc Công ty GUANGZHOU (trụ sở tại Trung Quốc), làm thủ tục xuất khẩu hàng hóa, khai báo là “Hỗn hợp chất Oxalate” nhưng thực chất là đất hiếm, từ Việt Nam sang Trung Quốc. Bung liên hệ và thuê Trần Đức (Giám đốc Công ty Dương Liễu) làm thủ tục xuất khẩu mặt hàng “Hỗn hợp chất Oxalate” theo yêu cầu của Hoa.

Trong quá trình làm thủ tục xuất khẩu, do hàng hóa không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc xuất xứ, nên Đức sử dụng pháp nhân Công ty Dương Liễu lập các hóa đơn thương mại hợp thức hóa nguồn gốc cho hàng hóa mở tờ khai xuất khẩu. Hành vi này được xác định là vi phạm quy định của Luật Hải quan.

Mỏ đất hiếm xã Yên Phú, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái (Ảnh: Văn Đức).

Với thủ đoạn trên, từ ngày 5/5/2023 đến ngày 2/9/2023, Đức đã mở 8 tờ khai tại Chi cục Hải quan Cảng Đình Vũ (Hải Phòng), khai báo xuất khẩu mặt hàng là “Hỗn hợp chất Oxalate” tổng khối lượng hơn 200 tấn, trị giá hơn 500.000 USD.

Thực tế, số hàng hóa trên là đất hiếm đã được Hoa pha trộn, ngụy trang để xuất khẩu trái phép.

Ngày 24/9/2023, Hoa xuất cảnh về Trung Quốc. Do đó, cơ quan điều tra có văn bản gửi Cục Đối ngoại Bộ Công an, đề nghị phối hợp với Đại sứ quán Trung Quốc xác minh lý lịch, quá trình chấp hành pháp luật của Hoa nhưng chưa có kết quả.

Ngày 14/12/2024, cơ quan điều tra đã ra quyết định truy nã trong nước và đề nghị truy nã quốc tế với Lưu Đức Hoa về tội Buôn lậu.

Đối với Lưu Vũ, kết quả điều tra cho thấy năm 2018, Vũ tới Việt Nam tìm nguồn mua quặng đất hiếm chuyển về Trung Quốc bán cho các cơ sở chế biến.

Vũ gặp và thỏa thuận hợp tác cùng Huấn xây dựng nhà máy thủy luyện để chế biến nâng cao hàm lượng tổng oxit đất hiếm. Quá trình hợp tác, Huấn cho Vũ xem và dịch cho Vũ biết nội dung giấy phép khai thác khoáng sản của Công ty Thái Dương. Sau đó, Vũ thuê luật sư kiểm tra tính pháp lý của giấy phép.

Vì vậy, Vũ biết rõ đất hiếm tại mỏ Yên Phú của Công ty Thái Dương chưa tinh chế đủ đạt điều kiện để xuất khẩu. Huấn cũng trao đổi nếu Vũ mua quặng thì việc mua bán không thể ký hợp đồng, xuất hóa đơn do quặng chưa được phép bán và việc mua bán là vi phạm pháp luật.

Tuy vậy, từ tháng 5/2020 đến tháng 6/2021, Vũ vẫn mua tổng gần 2.000 tấn đất hiếm với tổng giá trị hơn 70 tỷ đồng của Huấn. 

Toàn bộ số đất hiếm này đã được Vũ giao cho Quách Hải Ba (người Trung Quốc) vận chuyển về Trung Quốc, giao cho khách hàng của Vũ tiêu thụ.

Do Quách Hải Ba đã xuất cảnh về Trung Quốc nên cơ quan điều tra không tiến hành ghi lời khai làm rõ được cách thức vận chuyển. Hiện, Vũ bị tạm giam tại Việt Nam và bị đề nghị truy tố về tội Tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có.