Hiến kế tạo “gen yêu điện ảnh” lan tỏa ở TPHCM, mở đường giấc mơ tỷ USD

Sau khi sáp nhập với Bình Dương (cũ) và Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ), TPHCM mở rộng không gian phát triển, nâng tầm vị thế, trở thành siêu đô thị đa trung tâm. Trong bối cảnh Đại hội Đảng bộ TPHCM lần thứ I (nhiệm kỳ 2025-2030) diễn ra thành công, người dân kỳ vọng thành phố tiếp tục tạo được bước phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới.

Với vai trò của một siêu đô thị, TPHCM là cửa ngõ giao thương văn hóa lớn, mang nhiều tiềm năng phát triển công nghiệp điện ảnh (Ảnh: Nam Anh).

Ở lĩnh vực văn hóa, Đại hội Đảng bộ TPHCM lần I xác định “du lịch và công nghiệp văn hóa” là một trong năm trụ cột quan trọng để phát triển siêu đô thị mới. Trong đó, điện ảnh được xem là một trong những ngành văn hóa “mũi nhọn” của thành phố.

Đặc biệt, trong bối cảnh TPHCM vừa được công nhận là Thành phố Sáng tạo về điện ảnh trong Mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO (UCCN), thị trường điện ảnh tại đây đang mở ra nhiều cơ hội để bứt phá mạnh mẽ, vươn lên trở thành trung tâm điện ảnh phát triển trong khu vực.

Sức sống của điện ảnh TPHCM 

Nhìn lại chiều dài lịch sử, từ hàng chục thập kỷ trước đây, TPHCM xưa đã là cái nôi của điện ảnh Việt Nam. Năm 1898, rạp Eden ra đời tại Sài Gòn (tên cũ của TPHCM), trở thành rạp chiếu bóng đầu tiên của Việt Nam. Suốt hành trình hình thành và phát triển, điện ảnh đã phản ánh chân thực con người, cuộc sống, quá trình đổi mới, hội nhập và phát triển của TPHCM.

Những tác phẩm kể về thời kỳ 1945-1975 do điện ảnh cách mạng miền Nam thực hiện từng được khán giả nhiều thế hệ yêu thích như: Nổi gió, Mùa gió chướng, Cánh đồng hoang, Ván bài lật ngửa, Biệt động Sài Gòn… Đây đều là những bộ phim mang dấu ấn sâu đậm, phản ánh cuộc đấu tranh kiên cường của dân tộc vì độc lập, tự do.

Sau này, nhiều bộ phim tiếp tục phản ánh quá trình thành phố “thay da đổi thịt” ở thời kỳ sau giải phóng như: Ngày hội non sông, Sài Gòn những ngày đầu giải phóng, Mưa Sài Gòn, Sài Gòn dưới con mắt người nước ngoài, Thành phố của mỗi chúng ta, Tội lỗi cuối cùng, Vị đắng tình yêu…

Phim “Cánh đồng hoang” là một trong 50 tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu của TPHCM, được bình chọn dịp kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước (30/4/1975-30/4/2025) (Ảnh: Tư liệu).

Sau năm 1986 và đặc biệt là từ thập niên 1990, ngành phim TPHCM liên tục phát triển mạnh mẽ, ghi dấu ấn đậm nét về quá trình xã hội hóa điện ảnh. Sự năng động, khả năng tiếp cận thị trường cùng các nguồn vốn xã hội hóa đã giúp thành phố xây dựng môi trường làm phim nhộn nhịp.

Nhiều bộ phim không chỉ thành công về doanh thu, mà còn tạo ra thế hệ những tài tử, mỹ nhân được mến mộ như: Lý Hùng, Lê Công Tuấn Anh, Diễm Hương, Việt Trinh…

Bước sang thập niên 2000, các hãng phim tư nhân có đóng góp quan trọng, tạo nên bước nhảy vọt cho thị trường phim TPHCM. Từ dấu mốc đầu tiên của Gái nhảy (đạo diễn Lê Hoàng, doanh thu 12 tỷ đồng năm 2003) cho đến loạt phim thương mại doanh thu trăm tỷ thời gian gần đây như Nhà bà Nữ, Bố già, Mai, Lật mặt 7: Một điều ước, Mưa đỏ… điện ảnh TPHCM đã vươn lên trở thành thị trường quan trọng hàng đầu ngành phim Việt Nam.

Phim “Mai” của Trấn Thành tạo kỷ lục doanh thu dịp Tết 2024 (Ảnh: Đoàn phim cung cấp).

Năm 2024, doanh thu ngành điện ảnh tại TPHCM đạt khoảng 500 triệu USD (khoảng 13.151 tỷ đồng), chiếm gần 40% thị phần của cả nước. Trong thống kê của Sở Văn hóa và Thể thao (VH&TT) TPHCM năm nay, ngành điện ảnh thành phố hiện quy tụ 935 doanh nghiệp với 9.294 lao động, tạo ra doanh thu đóng góp 0,43% GRDP (tổng sản phẩm trên địa bàn).

Thị trường rạp chiếu phim của TPHCM cũng đang ngày càng mở rộng. Thành phố hiện có 10 hệ thống rạp, 52 cụm rạp, 295 phòng chiếu, 184 không gian sáng tạo, thực hành nghệ thuật chuyên nghiệp. Trong đó có 5 doanh nghiệp dẫn đầu và nắm giữ 98% thị phần chiếu phim Việt Nam.

Theo Sở VH&TT, hệ thống phim trường, phương tiện kỹ thuật của nhà nước và tư nhân tương đối đáp ứng điều kiện làm phim. Nguồn phim nhập khẩu phong phú, đa dạng, khán giả thành phố có thể nhanh chóng tiếp cận nhiều bộ phim mới, nổi tiếng của điện ảnh thế giới.

Nhờ sự phát triển mạnh mẽ của thị trường doanh nghiệp và lao động ngành phim, TPHCM là nơi sản xuất nhiều phim điện ảnh hằng năm, với đề tài phong phú. Không chỉ có phim truyện thương mại, điện ảnh TPHCM còn có nhiều tác phẩm tư liệu, tác phẩm ký sự, các bộ phim nghệ thuật dự thi quốc tế.

Nhịp sống sôi động của điện ảnh TPHCM góp phần phản ánh chiều sâu tâm hồn, khát vọng vươn mình mạnh mẽ của người dân cũng như hình ảnh hiện đại, cởi mở và nhân văn của thành phố; đồng thời góp phần quảng bá bản sắc thành phố, mời gọi du khách khám phá, trải nghiệm, phát triển du lịch.

TPHCM làm gì sau danh hiệu “Thành phố điện ảnh”?

Trở thành Thành phố Sáng tạo về điện ảnh (gọi tắt là Thành phố điện ảnh) do UNESCO công nhận là một dấu mốc đáng tự hào, không chỉ cho TPHCM mà còn cho ngành điện ảnh Việt Nam. Đây được xem là minh chứng cho sự phát triển và hội nhập của Việt Nam trong lĩnh vực văn hóa – nghệ thuật. Với danh hiệu này, TPHCM cũng trở thành Thành phố điện ảnh đầu tiên của Đông Nam Á. 

Vừa qua, Liên hoan phim Việt Nam lần thứ XXIV được tổ chức tại TPHCM vào ngày 21-25/11 là sự kiện khẳng định vai trò tiên phong của thành phố trong việc kết nối, tôn vinh và lan tỏa những giá trị sáng tạo điện ảnh Việt Nam đến bạn bè quốc tế.

Phát biểu tại lễ đón nhận Bằng công nhận danh hiệu Thành phố điện ảnh ở lễ khai mạc Liên hoan phim, Chủ tịch UBND TPHCM Nguyễn Văn Được nhận định, danh hiệu cao quý này không phải đích đến, mà là sự khởi động đặt lên vai thành phố những trọng trách lớn hơn.

Chủ tịch UBND TPHCM Nguyễn Văn Được chia sẻ tại lễ đón nhận Bằng công nhận danh hiệu Thành phố điện ảnh hôm 21/11 (Ảnh: Ban tổ chức).

Theo Chủ tịch UBND TPHCM, lãnh đạo thành phố nhận thức sâu sắc rằng, việc gia nhập Mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO đồng nghĩa với việc thành phố phải chung tay cùng các thành viên toàn cầu thúc đẩy sự phát triển bền vững, dựa trên văn hóa và sự sáng tạo. TPHCM mong muốn khẳng định vị thế là trung tâm điện ảnh của cả nước và là một thành viên tích cực đầy trách nhiệm trong Mạng lưới Thành phố Sáng tạo toàn cầu.

Nhìn nhận về những cơ hội lớn từ danh hiệu Thành phố điện ảnh, giới chuyên gia cho rằng, với vai trò là siêu đô thị, là cửa ngõ giao thương và văn hóa của cả nước, ngành phim TPHCM cần nắm bắt những lợi thế, cùng các địa phương khác chia sẻ kinh nghiệm, kết nối. Qua đó, phấn đấu đưa TPHCM trở thành một trung tâm sản xuất phim năng động, hiệu quả và mang tầm khu vực; đưa điện ảnh thành lĩnh vực mũi nhọn trong ngành công nghiệp văn hóa đóng góp lớn cho kinh tế.

Thời gian qua, cơ quan quản lý TPHCM cũng đã có những hành động cụ thể bước đầu, thể hiện cam kết mạnh mẽ sau khi được vinh danh là Thành phố điện ảnh.

Tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ XXIV, TPHCM ra mắt Cẩm nang TPHCM – Điểm đến sản xuất phim. Cẩm nang được thiết kế theo tiêu chuẩn quốc tế, cung các thông tin mang giá trị thực tiễn đối với các đoàn làm phim nước ngoài, tạo điều kiện thuận lợi cho các đoàn làm phim trong nước và quốc tế tiếp cận và làm việc tại TPHCM. 

Phó Chủ tịch UBND TPHCM Trần Thị Diệu Thúy khẳng định, thành phố đang tích cực xây dựng hệ thống điện ảnh toàn diện, từ sản xuất, phát hành đào tạo nhân lực, xây dựng cơ sở hạ tầng đến khai thác bối cảnh và dịch vụ hỗ trợ làm phim.

Phía Sở VH&TT cho biết thêm, thành phố đặt mục tiêu đưa văn hóa vào trung tâm của chính sách phát triển, lấy tiếp cận sáng tạo nghệ thuật làm yếu tố chính để nâng cao thị hiếu thẩm mỹ và nhận thức cho người dân.

Một số sáng kiến được đưa ra như “Đưa điện ảnh vào môi trường học đường” hoặc dự án “Sắc màu điện ảnh”, qua đó lan tỏa nếp sống văn hóa sáng tạo, tạo cơ hội cho thế hệ trẻ trở thành những người dẫn dắt trong lĩnh vực sáng tạo. Thành phố cũng sẽ thành lập trung tâm hỗ trợ phát triển điện ảnh, với mục đích tập hợp dữ liệu ngành phim, kết nối với hệ thống điện ảnh quốc gia và triển khai các thủ tục hành chính đặc thù.

Ngoài ra, cơ quan quản lý thành phố cũng đặt mục tiêu đưa Liên hoan phim quốc tế TPHCM (HIFF) trở thành sự kiện điện ảnh thường niên, khẳng định vị thế, uy tín đối với điện ảnh trong nước và quốc tế.

Khán giả chào đón đạo diễn Victor Vũ và nhà sản xuất Đinh Ngọc Diệp tại thảm đỏ lễ bế mạc Liên hoan phim Việt Nam lần thứ XXIV, tổ chức ở TPHCM hôm 25/11 (Ảnh: Ban tổ chức).

PGS.TS Bùi Hoài Sơn – Ủy viên ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội – nhận định với phóng viên, danh hiệu Thành phố điện ảnh thể hiện rằng TPHCM hội đủ các yếu tố của một thành phố sáng tạo về điện ảnh: Cộng đồng làm phim đông đảo, thị trường điện ảnh lớn nhất nước, các không gian sáng tạo phát triển mạnh, có đội ngũ nghệ sĩ – kỹ thuật viên lành nghề và đặc biệt là có “tinh thần đô thị” cởi mở, năng động, sẵn sàng đổi mới.

Theo ông Bùi Hoài Sơn, TPHCM có nguồn lực, hệ sinh thái sáng tạo tự nhiên, là “trái tim” của ngành công nghiệp phim Việt Nam với nhiều hãng phim, công ty kỹ xảo, phòng thu âm thanh, đơn vị phát hành và nhiều công ty khởi nghiệp. Với bệ phóng từ danh hiệu của UNESCO, TPHCM sẽ có cơ hội kết nối với 350 đô thị sáng tạo toàn cầu, trong đó có nhiều “thủ phủ điện ảnh”.

Từ đó, các đoàn làm phim quốc tế sẽ dễ dàng tiếp cận TPHCM hơn, kéo theo dòng vốn đầu tư, du lịch điện ảnh và tạo thêm nhiều việc làm chất lượng cao. Mở rộng hơn, danh hiệu từ UNESCO cũng sẽ giúp thành phố thu hút doanh nghiệp, trường đào tạo, quỹ đầu tư và các tổ chức văn hóa lớn.

Ngoài ra, danh hiệu của Thành phố điện ảnh của TPHCM gửi gắm thông điệp mạnh mẽ gửi đến cả nước: Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một quốc gia mạnh về công nghiệp văn hóa nếu biết đặt sáng tạo vào trung tâm của chiến lược phát triển. 

PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh, trong Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 (gọi tắt là Chiến lược 2486), điện ảnh được xem là một trong 10 ngành công nghiệp văn hóa trọng tâm. Chính ở điểm này, việc TPHCM trở thành Thành phố điện ảnh của UNESCO mang ý nghĩa như “bằng chứng sống động”, cho thấy Việt Nam hoàn toàn có khả năng hiện thực hóa các mục tiêu của Chiến lược 2486.

“Điểm nghẽn” và thách thức cần vượt qua

Bên cạnh những tín hiệu tích cực, những cơ hội và tiềm năng, TPHCM vẫn cần nhìn thẳng vào một số thách thức còn tồn tại.

Giới chuyên gia nhìn nhận, để rút ngắn khoảng cách giữa danh hiệu và năng lực, đồng thời hiện thực hóa mục tiêu đưa điện ảnh thành ngành mũi nhọn trong chiến lược phát triển ngành công nghiệp văn hóa, TPHCM cần quyết liệt tháo gỡ các “điểm nghẽn” như: Thiếu cơ chế ưu đãi cho doanh nghiệp; thiếu hạ tầng đạt chuẩn quốc tế…

Chuyên gia đóng góp nhiều ý kiến tại hội thảo thuộc khuôn khổ Liên hoan phim Việt Nam lần thứ XXIV (Ảnh: Ban tổ chức).

Tại Hội thảo Thực trạng và giải pháp thu hút đoàn làm phim đến các địa phương trong khuôn khổ Liên hoan phim Việt Nam lần thứ XXIV vừa qua, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương – Viện trưởng Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam – cho rằng, điện ảnh TPHCM nói riêng và điện ảnh Việt Nam nói chung cần tháo gỡ điểm nghẽn về thể chế.

Bà Phương nhận định TPHCM luôn đi đầu trong việc tìm cách tháo gỡ các điểm nghẽn. Thời gian tới, TPHCM cần xác lập được gói chính sách mang tính đặc thù của thành phố dành riêng cho điện ảnh, từ đó mới có thể khơi thông nguồn lực. Ngoài ra, bà hiến kế TPHCM nên tạo ra “gen yêu điện ảnh”, giúp tình yêu điện ảnh lan tỏa vào mọi cư dân thành phố. Một khi có sức mạnh mềm, điện ảnh TPHCM sẽ tạo ra sự thay đổi ngoạn mục.

Chủ tịch Hội Điện ảnh TPHCM Dương Cẩm Thúy góp ý, thành phố cần có chính sách thu thuế ở mức thấp đối với phim Việt Nam, có những chính sách lãi suất ưu đãi cho những nhà làm phim vay vốn.

Trong khi đó, PGS.TS Bùi Hoài Sơn thẳng thắn nhìn nhận, muốn phát triển điện ảnh mà thuế không ưu đãi thì doanh nghiệp sẽ gặp nhiều khó khăn. Trong bối cảnh nguồn lực công có hạn, ông Bùi Hoài Sơn cho rằng Nhà nước cần tạo môi trường thuận lợi để thu hút nguồn lực tư nhân.

“Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối” là phim điện ảnh chiến tranh Việt Nam đầu tiên do tư nhân đầu tư kinh phí, không sử dụng ngân sách Nhà nước (Ảnh: Galaxy).

Trao đổi với phóng viên Dân trí, TS Hà Thanh Vân cho rằng, nguồn vốn đầu tư là bài toán khó nhiều năm nay với ngành điện ảnh. Muốn có tác phẩm hay, doanh thu cao, thì ngoài đội ngũ đạo diễn, diễn viên, ê-kíp cần vốn đầu tư lớn. Tuy nhiên, thực tế là nhiều nhà làm phim, đặc biệt là nhà làm phim trẻ, gặp khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn vốn.

Theo TS Hà Thanh Vân, những năm qua, TPHCM cũng chưa thu hút được sự đầu tư của các tập đoàn giải trí lớn từ nước ngoài trong việc hợp tác phát triển thị trường điện ảnh. Bà cho rằng TPHCM cần có những giải pháp thiết thực, hấp dẫn hơn để khuyến khích các nhà đầu tư bỏ vốn vào điện ảnh, chia sẻ rủi ro dành cho doanh nghiệp điện ảnh.

Cùng trăn trở về vấn đề khuyến khích vốn đầu tư, nhà sản xuất Hằng Trịnh cho rằng, TPHCM nên có chính sách ưu đãi lãi suất vay vốn cho nhà làm phim. Ở nước ngoài, việc này rất phổ biến nhưng ở Việt Nam còn rất mới mẻ. 

“Chúng tôi cũng mong có chính sách giảm thuế cho các dự án phim đủ điều kiện để thu hút nhiều nguồn đầu tư của quốc tế tham gia. Đồng thời, giản lược quy trình vay vốn để tiếp nhận nguồn vốn quốc tế và tạo điều kiện để các nhà đầu tư nước ngoài được đầu tư và thu hồi vốn nhanh chóng”, nhà sản xuất Hằng Trịnh nói.

Một cảnh trong phim “A Tourist’s Guide to Love” được quay tại TPHCM (Ảnh: Netflix).

Về điểm nghẽn thủ tục hành chính, nghệ sĩ Quyền Linh – Phó Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Điện ảnh TPHCM – chia sẻ với phóng viên những trăn trở về việc làm thế nào để cụ thể hóa những hỗ trợ cho các đoàn phim trong và ngoài nước đến TPHCM.

Theo nghệ sĩ, nếu có chính sách hỗ trợ đoàn phim quốc tế đến quay tại TPHCM, hình ảnh văn hóa, du lịch của thành phố sẽ được quảng bá đến bạn bè thế giới. Nghệ sĩ Quyền Linh hy vọng TPHCM linh hoạt hơn trong việc cấp phép, kiểm duyệt và hợp tác quốc tế.

“Điện ảnh là ngành đặc thù, cần những chính sách đặc thù. Nhiều đoàn phim quốc tế mong được thực hiện các bộ phim tại TPHCM, nhưng về thủ tục dường như vẫn còn một số khó khăn. Tôi mong chờ cơ chế linh hoạt để mở ra những cơ hội rộng lớn hơn, từ đó điện ảnh mới khai thác hết được tiềm năng và có đóng góp quan trọng cho nền kinh tế”, nghệ sĩ Quyền Linh đưa ra ý kiến.

Về cơ sở vật chất, việc TPHCM khan hiếm phim trường chuyên nghiệp, “tầm cỡ” vẫn là câu chuyện khiến giới làm phim “đau đầu”. Sau khi TPHCM trở thành Thành phố điện ảnh, giới chuyên gia nhấn mạnh, vấn đề hạ tầng cho điện ảnh cần theo kịp tốc độ tăng trưởng, cần có các dự án để kêu gọi đầu tư, khai thác có hiệu quả các thiết chế, cơ sở vật chất hiện đại, phục vụ cho sự phát triển của ngành phim. 

Nhiều chuyên gia bày tỏ khát vọng có được những tổ hợp dịch vụ điện ảnh tại TPHCM bởi ý tưởng phim trường kết hợp du lịch có nhiều tiềm năng mang lại nguồn thu kinh tế.

“TPHCM nên tham khảo, học hỏi ý tưởng phim trường kết hợp du lịch từ các nước như Trung Quốc, Thái Lan, Hàn Quốc. Đây là mô hình tạo hiệu quả cho phát triển kinh tế, có lợi cho các bên. Tuy nhiên để có phim trường lớn, chuyên nghiệp, một phía tư nhân là không đủ vì đây vẫn là câu chuyện kết hợp nhiều bên”, đạo diễn Đỗ Quốc Trung chia sẻ.

Đạo diễn Trấn Thành trong buổi khai máy phim Tết 2026 “Thỏ ơi” (Ảnh: Đoàn phim cung cấp).

Đặc biệt, giới chuyên gia nhận định, để TPHCM phát triển công nghiệp điện ảnh, bên cạnh việc huy động nguồn vốn, nâng cao cơ sở vật chất, tạo điều kiện làm phim, hoàn thiện cơ chế luật pháp, thủ tục hành chính… thì ngành điện ảnh TPHCM vẫn cần chú trọng vào khâu cốt lõi nhất là phát triển nhân lực.

Nguồn nhân lực chất lượng chính là nền tảng để TPHCM phát triển thành đô thị điện ảnh chuyên nghiệp trong tương lai.

Trao đổi với phóng viên Dân trí, đạo diễn Phan Gia Nhật Linh cho rằng, khi TPHCM thuộc mạng lưới UCCN, đồng nghĩa với việc thị trường phim thành phố mở ra nhiều cơ hội hợp tác quốc tế, đón nhận nhiều dự án, quỹ đầu tư. Tuy nhiên, ông mong chờ thành phố có thêm nhiều hoạt động, chính sách, sự ủng hộ cụ thể đối với người trẻ ngành phim. 

“Nguồn lực điện ảnh là vấn đề rất quan trọng. Nếu thành phố có thêm các chính sách giáo dục, có quỹ hỗ trợ giới trẻ, thực hiện các khóa đào tạo, giao lưu ngắn hạn, để giới trẻ được tiếp cận với chuyên gia nước ngoài thì nhân lực sẽ được phát triển hơn.

Ngoài ra, tôi mong chờ cơ quan quản lý có thêm các chính sách đồng hành cùng nhà làm phim trẻ. Ví dụ như vấn đề kiểm duyệt. Rất nhiều bạn trẻ làm phim ngắn, muốn giới thiệu phim, nhưng không có tiền để thực hiện quy trình kiểm duyệt. Có lúc tiền duyệt phim còn nhiều hơn tiền làm phim. Các bạn trẻ bây giờ cũng không có đại diện pháp lý, nên nếu cơ quan quản lý có chính sách dành riêng cho thể loại phim ngắn thì cơ hội sẽ mở ra nhiều hơn”, đạo diễn Phan Gia Nhật Linh nói.