Khó định lượng ‘công sức đóng góp’ của vợ chồng khi phân xử tài sản ly hôn

Thông tin được nêu trong tham luận của TAND Tối cao tại hội nghị tổng kết 10 năm thi hành Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 do Bộ Tư pháp tổ chức, sáng 24/12.

Theo Bộ Tư pháp, quá trình thi hành Luật hôn nhân gia đình 2014 đã lộ ra nhiều vướng mắc, điển hình là giải quyết tranh chấp tài sản của vợ chồng khi ly hôn. Các tiêu chí làm căn cứ để phân chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn còn mang tính khái quát, khó áp dụng. Nhất là việc xác định “công sức đóng góp của vợ, chồng vào việc tạo lập, duy trì và phát triển khối tài sản chung”; xác định “lỗi của mỗi bên trong vi phạm quyền, nghĩa vụ của vợ chồng”.

“Quan trọng nữa là chưa có quy định về việc người nuôi con sau ly hôn là một trong những tiêu chí xem xét khi chia tài sản chung vợ chồng. Việc chứng minh tài sản, công sức đóng góp của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân cũng khó khăn”, Bộ Tư pháp nêu.

Tham luận tại hội thảo, đại diện TAND Tối cao cho rằng, nhiều quy định về phân chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn còn mang tính chung chung, nhất là “xác định công sức đóng góp của vợ chồng”. Việc xác định “đóng góp vào công việc gia đình và công sức lao động của vợ, chồng” để tạo lập lên khối tài sản chung gần như khó có thể đánh giá được trên thực tế. Bởi đây là yếu tố trừu tượng, khó định lượng.

“Công việc gia đình” cũng là một khái niệm mở nên khó để liệt kệ ra những trường hợp cụ thể. Hơn nữa, nhiều công việc có thể được xem là công việc gia đình với các mức độ quan trọng khác nhau nên thực tế không thể xác định được “bên nào có đóng góp nhiều hơn vào việc gia đình”.

Chưa kể đến trường hợp dù không trực tiếp làm công việc gia đình nhưng thuê người để làm. “Vậy đây có được coi là có đóng góp vào việc gia đình hay không”, đại diện TAND Tối cao đặt câu hỏi và đề xuất cần có quy định cụ thể “thế nào là công việc gia đình”.

Một vấn đề nữa được đề cập là quy định “vợ hoặc chồng ở nhà chăm sóc con, gia đình mà không đi làm được tính là lao động có thu nhập tương đương với thu nhập của chồng hoặc vợ đi làm”.

Theo TAND Tối cao, việc chăm sóc con, gia đình chỉ có thể đạt đến một mức giá trị nhất định, không thể lúc nào cũng đặt ngang bằng với thu nhập của chồng hoặc vợ đi làm. Mặt khác, vợ ở nhà chăm sóc gia đình nhưng không phải chồng không làm gì để lo cho gia đình. Vì trên thực tế, ngoài thời gian đi làm, vợ hoặc chồng đều ở nhà chăm lo cho gia đình.

Vì vậy khái niệm “ở nhà chăm sóc con, gia đình” khi phân chia tài sản rất trừu tượng, khó xác định. “Việc quy đổi ngang bằng công sức của người ở nhà và người đi làm là không phù hợp với thực tế. Trong khi pháp luật về hôn nhân và gia đình đã quy định nguyên tắc chung là chia đôi tài sản. Vì thế việc quy định công sức đóng góp của người đi làm ngang bằng với người ở nhà là không cần thiết”, đại diện Tòa tối cao cho hay.

Số vụ án ly hôn tăng trung bình 4-5% mỗi năm

Từ năm 2015 đến nay, toàn quốc đã giải quyết hơn 6 triệu hồ sơ đăng ký kết hôn, gần 88% là đăng ký kết hôn lần đầu. Trong đó, tỷ lệ kết hôn cao tập trung ở Hà Nội, TP HCM, Hải Phòng, Hà Tĩnh, Đăk Lăk, Thanh Hóa,… Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng sống chung mà không đăng ký kết hôn gây khó khăn trong quản lý hộ tịch, giải quyết tranh chấp tài sản, quyền nuôi con.

Cùng mốc thời gian này, tòa án các cấp đã giải quyết 2,4 triệu vụ việc về hôn nhân và gia đình. Trong đó riêng vụ án ly hôn chiếm khoảng 80% các vụ việc. Còn lại là các vụ liên quan tranh chấp nuôi con, chia tài sản chung sau ly hôn, xác định huyết thống cha mẹ con và bảo vệ hạnh phúc gia đình.

“Con số này phản ánh thực tế rằng mâu thuẫn gia đình tăng trong bối cảnh kinh tế, xã hội thay đổi nhanh chóng. Số vụ án ly hôn tăng trung bình 4-5% mỗi năm, chủ yếu ở Hà Nội, TP HCM, Đồng Nai, Bình Dương”, Bộ Tư pháp cho hay.

Ngoài ly hôn, các vụ tranh chấp tài sản có giá trị lớn và tài sản đặc thù như nhà đất, cổ phần, cũng ngày càng nhiều, tăng tính phức tạp. 10 năm qua, thi hành án dân sự đã thi hành xong hơn 61.000 việc liên quan tài sản vợ chồng, tương ứng hơn 5.000 tỷ đồng. Song điểm nghẽn về nghĩa vụ cấp dưỡng vẫn chưa thể tháo gỡ do khó cưỡng chế với người cấp dưỡng không có thu nhập ổn định, thay đổi nơi cư trú.

Vụ ly hôn thì ngày càng nhiều song Bộ Tư pháp cho rằng căn cứ ly hôn còn mang tính định tính, trừu tượng, khó đánh giá tiêu chí. Ví dụ như “hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt được”, chưa cụ thể hóa được hành vi, dẫn đến sự đánh giá không thống nhất ở các tòa án.

Một số thuật ngữ còn mang tính chung chung, chưa rõ ràng như “ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, tinh thần”, “thật sự tự nguyện”.

Về thủ tục ly hôn, chưa có cơ chế giải quyết ly hôn ngoài tòa án với trường hợp thuận tình ly hôn. Qua đó khiến cho việc giải quyết tại tòa mang tính hình thức, mất thời gian và công sức mỗi bên.

Luật Hôn nhân và gia đình 2014 có 9 chương, 133 điều. Luật có vai trò điều chỉnh các quan hệ xã hội cốt lõi trong hôn nhân, cha mẹ – con, qua đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các thành viên, xây dựng gia đình Việt Nam ấm no.

Phạm Dự