Kinh tế Trung Quốc xáo trộn chưa từng có trong gần 50 năm

Trong suốt hơn 3 thập kỷ qua, đầu tư tại Trung Quốc luôn là một động lực tăng trưởng bền vững. Với các dòng vốn dồi dào đổ vào bất động sản, hạ tầng và sản xuất, nền kinh tế Trung Quốc đã trỗi dậy thành một cường quốc toàn cầu, định hình lại trật tự kinh tế quốc tế.

Tuy nhiên, cục diện ấy đang dần thay đổi. Lần đầu tiên kể từ cuối những năm 1980, Trung Quốc chuẩn bị ghi nhận sự sụt giảm đầu tư tài sản cố định, một bước ngoặt quan trọng, báo hiệu thời kỳ tăng trưởng tiết chế và đầy toan tính hơn.

Nền kinh tế bối rối giữa các trụ cột lung lay

Từ tháng 1 đến tháng 10 năm nay, chỉ số đầu tư tài sản cố định – bao gồm nhà ở, cơ sở hạ tầng và nhà máy, đã giảm 1,7% so với cùng kỳ năm ngoái. Riêng tháng 10 ghi nhận mức lao dốc hai con số. Các nhà phân tích dự đoán xu hướng này tiếp tục kéo dài sang tháng 11. Sự khác biệt lần này nằm ở chỗ cả 3 trụ cột đầu tư chủ lực, bao gồm bất động sản, hạ tầng và sản xuất, đều sụt giảm đồng thời, điều rất hiếm thấy trong quá khứ.

Trong khi đó, Bắc Kinh vẫn giữ quan điểm tự tin, đặt mục tiêu tăng trưởng 5% cho cả năm. Nhưng với giới phân tích, sự sụt giảm này lại mở ra nhiều câu hỏi hơn là câu trả lời.

Không còn những gói kích thích ồ ạt cho hạ tầng, không có kế hoạch giải cứu quy mô lớn cho bất động sản, và cả thái độ dè dặt trong việc bơm vốn cho ngành sản xuất. Đây là một sự biến chuyển đáng kể trong cách điều hành kinh tế của Trung Quốc.

Dan Wang, điều hành bộ phận nghiên cứu Trung Quốc của Eurasia Group, nhận định đây là bước ngoặt lịch sử. Bà cho rằng sự thụ động này phản ánh niềm tin của giới lãnh đạo vào sức mạnh xuất khẩu – lĩnh vực vẫn đang mang về thặng dư thương mại kỷ lục bất chấp chủ nghĩa bảo hộ gia tăng và những lo ngại toàn cầu về hàng giá rẻ Trung Quốc.

Cuộc khủng hoảng bất động sản kéo dài suốt 5 năm qua vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại, kéo theo hàng loạt hệ lụy về niềm tin và khả năng chi tiêu của chính quyền địa phương.

Điển hình là tập đoàn Vanke, một trong những nhà phát triển bất động sản hàng đầu, đang đối mặt nguy cơ vỡ nợ và phải nhờ đến cổ đông lớn là công ty nhà nước Shenzhen Metro “giải cứu”. Tuy nhiên, tháng trước Vanke đã yêu cầu trì hoãn trả nợ trái phiếu. Đây là tín hiệu cho thấy khả năng hỗ trợ từ nhà nước cũng đang dần chạm giới hạn.

Trên thực tế, tâm lý e ngại đang lan rộng khắp các ngành. Chien Ting-tsai, một doanh nhân Đài Loan làm việc tại thành phố Chu Hải suốt hơn 30 năm, cho biết các khách hàng của ông đang tạm dừng mọi kế hoạch mở rộng vì kinh tế quá bất ổn. Ông chia sẻ: “Nhiều nhà máy đóng cửa, ai cũng tìm cách bán tháo tài sản cố định vì lo sợ tương lai mù mịt.”

Trong lĩnh vực dệt may – một trong những ngành trụ cột tại tỉnh Giang Tô, Pam Jiang, trợ lý bán hàng tại công ty Fashiontex International, cũng chia sẻ bức tranh ảm đạm: “Ngành dệt trong nước đang co cụm và thu hẹp quy mô.” Thay vì mở rộng trong nước, nhiều nhà sản xuất Trung Quốc đang đầu tư ra nước ngoài như Việt Nam hoặc Ai Cập.

Cạnh tranh nội địa khốc liệt và sự rút lui của chính quyền địa phương

Một yếu tố khác khiến đầu tư sản xuất giảm mạnh là chiến dịch chống hiện tượng “involution”, thuật ngữ ám chỉ cuộc cạnh tranh giá không khoan nhượng giữa các doanh nghiệp Trung Quốc. Trước đây, các chính quyền địa phương thường góp phần cho xu hướng này bằng việc hỗ trợ tài chính và chính sách, khiến thị trường bội thực sản phẩm. Giờ đây, động thái siết chặt từ trung ương lại khiến địa phương dè dặt trong việc rót vốn.

Theo Jeremy Smith, nhà phân tích tại Rhodium Group, hầu hết các tỉnh và thành phố cấp huyện tại Trung Quốc đều ghi nhận sụt giảm đầu tư tài sản cố định kể từ tháng 5. Ông nhận định, sự điều chỉnh này phản ánh thực chất của khủng hoảng bất động sản và tâm lý phòng thủ lan rộng.

Rhodium Group từng báo cáo rằng hoạt động đầu tư của Trung Quốc đã giảm trong năm 2023 và 2024, chủ yếu do tín dụng chậm lại. Họ ước tính tăng trưởng GDP thực tế của Trung Quốc năm ngoái chỉ từ 2,4% đến 2,8%, thấp hơn nhiều so với con số chính thức 5%.

Trong báo cáo tháng 11, Goldman Sachs cho rằng mức sụt giảm đầu tư đang bị “thổi phồng” và phần lớn chỉ là kết quả của việc hiệu chỉnh thống kê từ các con số trước đây.

Phát ngôn viên Cục Thống kê Trung Quốc, Fu Linghui, lên tiếng trấn an rằng môi trường bên ngoài phức tạp và cạnh tranh trong nước dữ dội đang tạm thời làm giảm lợi suất đầu tư, nhưng lĩnh vực công nghệ cao như năng lượng xanh và hàng không vũ trụ vẫn tăng trưởng mạnh.

Tờ Economic Daily, cơ quan ngôn luận chính thức, chỉ ra rằng kinh tế Trung Quốc đang bước vào “giai đoạn phát triển chất lượng cao mới”, đồng thời chỉ trích truyền thông phương Tây thổi phồng quan điểm về tình trạng “khủng hoảng” đầu tư.

Tham khảo NYT