Kinh tế xanh: Thẩm thấu pháp lý, khơi mở tài chính

Phát triển kinh tế xanh bằng những doanh nghiệp (DN) đầu tư hiệu quả, những mô hình tiên phong, những doanh nhân đổi mới là mối quan tâm hàng đầu hiện nay. Tuy nhiên, hành lang pháp lý và cơ chế tài chính để phát triển kinh tế xanh đang gặp một số trở lực, cần được hoàn thiện để DN thực sự bứt phá.

Chia sẻ với Pháp Luật TP.HCM, PGS-TS Nguyễn Hồng Quân, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế tuần hoàn (KTTH), ĐH Quốc gia TP.HCM, nhận định: Phát triển xanh tạo ra đa giá trị, là chiến lược lâu dài và chúng ta đang có rất nhiều dư địa để làm.

Để DN không lẻ loi

. Phóng viên: Thưa ông, các vấn đề pháp lý về phát triển kinh tế xanh, tăng trưởng bền vững của chúng ta hiện nay ra sao, ông đánh giá thế nào về kết quả đã đạt được?

+ PGS-TS Nguyễn Hồng Quân: Chúng ta không thể cầu toàn đòi hỏi phải có một bộ chính sách đầy đủ, các quốc gia khác mà tôi nghiên cứu cũng vậy, họ không thể xây dựng được một hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho kinh tế xanh, KTTH.

Ở cấp độ trung ương, tôi đánh giá cao khi vấn đề này được ghi nhận chính thức tại văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII, quy định nguyên tắc trong Luật Bảo vệ môi trường và quy định chi tiết trong nhiều nghị định, hướng dẫn khác, bao gồm cả Đề án Phát triển KTTH ở Việt Nam năm 2022. Đây là những đòn bẩy mạnh mẽ giúp các địa phương hành động cụ thể, chẳng hạn như TP.HCM đã ban hành quyết định về triển khai KTTH, tăng trưởng xanh đến năm 2030.

Tuy nhiên, còn nhiều quy định cần thúc đẩy nhanh như về phân loại xanh để gắn kết với nguồn tài chính xanh hoặc liên quan đến tín chỉ và thị trường carbon cần sớm hoàn thiện. Ngoài ra, các quy định về cơ chế khuyến khích với nhà sản xuất, người tiêu dùng bao gồm cả tiêu dùng công còn khá hạn chế. Tôi ví dụ thị trường tái chế nhựa, tái chế pin năng lượng mặt trời, sản phẩm dệt may và điện tử ngoài pháp lý mang tính chuyên môn thì phải có quy định khuyến khích về quy mô thị trường. Thậm chí về lâu dài cần xây dựng luật về KTTH như một số chuyên gia đã đề xuất.

Kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn đang là những khái niệm được quan tâm

. Ông nhận xét gì về việc thẩm thấu các quy định để thực hiện kinh tế xanh nhằm tích hợp vào bài toán kinh doanh của các DN, nhất là các DN vừa và nhỏ?

+ Thực tế đã và đang có nhiều DN tiên phong chủ động phát triển xanh trong chiến lược và mô hình kinh doanh, thậm chí là đã mua bán tín chỉ carbon và chống chịu tốt với những biến động môi trường trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, qua trao đổi với một số DN vừa và nhỏ thì phải thừa nhận là họ chưa thẩm thấu được về pháp lý nên chưa sẵn sàng hoặc là than khó, ngại làm. Hạn chế về con người gồm cả chủ DN và cán bộ chuyên trách chưa có đủ kiến thức, trình độ về phát triển bền vững cũng là một trở ngại. Ngoài ra, giá thành sản xuất ra sản phẩm theo tiêu chí của KTTH cũng đội lên khá cao khiến DN gặp khó về đầu tư.

Giải pháp cho chuyện này tôi nghĩ sự hỗ trợ của Nhà nước như thông qua chương trình mua sắm công xanh là rất cần thiết và nhiều quốc gia đã thực hiện. Theo đó thông qua đấu thầu, Nhà nước có thể mua các sản phẩm mà có tỉ lệ tái chế cao, thân thiện với môi trường và có thể giá cao hơn sản phẩm thông thường để sử dụng cho các nhu cầu công.

Về quy định, hiện Bộ KH&ĐT đang trình Chính phủ dự thảo Nghị định về cơ chế thí điểm mô hình KTTH, đơn vị chúng tôi cũng đã tham gia góp ý. Khi nghị định này ban hành thì một số dự án cụ thể đang bị vướng các quy định về đấu thầu, mua sắm công, chính sách đất đai, hợp tác công tư… sẽ được gỡ. Khi có cả bệ đỡ về kinh tế và thể chế thì DN sẽ có thêm lực và sự an toàn giống như người đi xe máy ngoài đường được bảo vệ bởi chiếc nón bảo hiểm.

Sử dụng năng lượng sạch cũng là một cách để phát triển kinh tế xanh

Cần “bơm” nhiều tiền hơn nữa

. Nhiều DN đang rất quan tâm đến nguồn tài chính cho phát triển xanh, ông đánh giá gì về các kênh tài chính xanh hiện nay và cơ chế vận hành sao cho phù hợp?

+ Có một thực tế là tỉ trọng nguồn tài chính xanh, tỉ lệ cho vay trong lĩnh vực xanh của cả Ngân hàng Nhà nước và thương mại hiện còn khá khiêm tốn so với nguồn vốn. Hiện một số DN lớn đã tiếp cận được nguồn lực tài chính xanh từ quốc tế thông qua các kênh đầu tư hoặc vay thông qua tín chỉ carbon nhưng cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Do đó cần khai mở mạnh mẽ nguồn tài chính xanh, nâng mục tiêu giải ngân của hệ thống ngân hàng cho đầu tư xanh thêm khoảng 30% và vạch ra lộ trình rõ. Ngân hàng Nhà nước có thể hướng dẫn các ngân hàng thương mại tạo ra một không gian tín dụng bền vững, lâu dài thông qua các lãi suất ưu đãi. Ngoài ra, Chính phủ cần sớm ban hành quy định về phân loại xanh vì nó là nền tảng giúp DN tận dụng nguồn tài chính xanh.

TP.HCM là địa phương tiên phong cho việc này khi đang khẩn trương triển khai mô hình công ty quản lý vốn nhà nước và TP đã dự trù một khoản kinh phí lên tới ngàn tỉ đồng để hỗ trợ DN chuyển đổi xanh. Đây là những khoản đầu tư có tính chất dài hạn rất có lợi cho DN.

. Ông luôn khẳng định KTTH là mô hình kinh doanh cho mọi lĩnh vực và tạo ra đa giá trị cho xã hội, vậy cần điều kiện gì để đạt được kết quả như mong muốn?

+ Mô hình kinh doanh rất quan trọng, gắn liền với chiến lược phát triển của DN, bao gồm dòng chi phí, lợi nhuận, thị trường ngách, nhà đầu tư và các bên liên quan…

Tôi ví dụ sự hợp tác giữa DN với Nhà nước và giữa các DN với nhau. Mục tiêu của DN là giá trị kinh tế, tạo lợi nhuận, mục tiêu của Nhà nước là giải quyết các vấn đề liên quan đến giá trị về xã hội và môi trường. Khi làm dự án về lâm nghiệp thì bên cạnh khai thác các sản phẩm gỗ (mục tiêu của DN) thì cần gắn với sinh kế của đồng bào và phát triển văn hóa bản địa, giảm phát thải carbon (mục tiêu của Nhà nước). Các DN cần sáng tạo, lồng ghép các yếu tố này với nhau vì tại đó các dự án của Nhà nước đã có, có thể kết hợp di chuyển nguồn lực kinh tế cho nhau để tạo ra kết quả lớn.

Bên cạnh đó, cần nâng cao nhận thức và năng lực của đội ngũ doanh nhân và công chức trong các cơ quan nhà nước vì nó là sự kết hợp đa ngành và không tách rời vì mục tiêu chung. Dư địa để kết hợp công tư nhằm phát triển kinh tế xanh còn rất nhiều nên trong thiết kế chính sách cần làm nhưng phải từng bước, không gấp được, cần sáng tạo trong việc lồng ghép KTTH vào các chương trình, đề án phát triển kinh tế – xã hội đang triển khai ở trung ương và địa phương để tối ưu hóa nguồn lực thực hiện.

. Xin cảm ơn ông.