Lầm tưởng vào “sức nặng” vi bằng

Thời gian gần đây, không ít người tin rằng chỉ cần lập vi bằng là có thể bảo vệ quyền lợi trước pháp luật. Tuy nhiên, thực tế chứng minh rằng vi bằng không phải là yếu tố quyết định trong xét xử. Việc này có thể được chứng minh qua một số vụ tranh chấp nổi bật, trong đó vi bằng chỉ được xem là chứng cứ ghi nhận sự kiện, hành vi nhưng không thể thay thế các hợp đồng hợp pháp.

Sai lầm dẫn tới thất thế

Điển hình như vụ tranh chấp giữa người mẫu Trà Ngọc Hằng và ông Nguyễn Quang Tấn. Theo hồ sơ vụ việc, bà Hằng đứng tên vay 11,2 tỉ đồng từ ngân hàng giúp ông Tấn, trong đó ông Tấn nhận 9 tỉ đồng, bà Hằng nhận phần còn lại và cả hai thỏa thuận cùng chịu trách nhiệm thanh toán lãi suất. Sau một thời gian, bà Hằng không thực hiện nghĩa vụ đã cam kết, dẫn đến việc ông Tấn khởi kiện đòi lại 2,5 tỉ đồng. Tại tòa, bà Hằng xuất trình nhiều vi bằng ghi nhận tin nhắn trao đổi giữa hai bên để chứng minh thỏa thuận nếu ông Tấn không đóng lãi, khiến bà bị nợ xấu, thì bà sẽ được miễn trừ số tiền 2,5 tỉ đồng đã nhận.

Tuy nhiên, tòa án xác định vi bằng trong trường hợp này là chứng cứ yếu. Theo đó, vi bằng chỉ có giá trị ghi nhận sự kiện, hành vi tại thời điểm lập vi bằng, không đủ để xác nhận rằng giữa họ đã có một thỏa thuận hợp pháp về việc miễn trừ khoản tiền này. Tòa án cũng xem xét thêm các bằng chứng khác như hợp đồng vay ngân hàng và các văn bản liên quan. Trong đó, hợp đồng vay không ghi nhận việc miễn trừ nghĩa vụ. Do đó, tại phiên xử phúc thẩm hồi cuối năm 2024, tòa án đã bác kháng cáo của bà Hằng, buộc bà phải hoàn trả 2,5 tỉ đồng cùng lãi suất phát sinh cho nguyên đơn.

Tương tự, trong vụ tranh chấp di sản thừa kế của cố NSƯT Vũ Linh, bà Võ Thị Hồng Nhung – em gái cố nghệ sĩ, cho rằng con gái bà – Lê Thị Hồng Phượng, từng được cố nghệ sĩ hứa tặng căn nhà số 5 Đoàn Thị Điểm (quận Phú Nhuận). Để chứng minh, bà Phượng cung cấp một tập tin ghi lại lời nói của cố nghệ sĩ từ năm 2010 và lập vi bằng kèm lời làm chứng của một số người xác nhận nội dung này.

Tuy nhiên, HĐXX cấp sơ thẩm xác định vi bằng chỉ ghi nhận sự kiện, không thể thay thế di chúc hợp pháp hay hợp đồng tặng tài sản. Nếu coi lời nói của cố nghệ sĩ là di chúc miệng, thì theo luật, nó chỉ có hiệu lực trong vòng 3 tháng. Sau thời gian này, nếu thật sự có ý định tặng nhà, cố nghệ sĩ phải lập văn bản hợp pháp. Vì vậy, trong trường hợp này, vi bằng không được chấp nhận.

Một vụ án khác liên quan đến tranh chấp mua bán nhà giữa ông Trần Văn T. và bà Nguyễn Thị H. Bà H. chuyển 3 tỉ đồng mua nhà nhưng chỉ có vi bằng ghi nhận tin nhắn trao đổi, không có hợp đồng công chứng. Khi ông T. không giao nhà, bà H. khởi kiện nhưng tòa xác định vi bằng không thể thay thế hợp đồng hợp pháp, bác yêu cầu của bà.

Cảnh báo lạm dụng vi bằng

Theo Sở Tư pháp TP HCM, nhu cầu lập vi bằng để xác lập chứng cứ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân ngày càng tăng. Việc hiểu đúng về giá trị của vi bằng và sự khác biệt giữa vi bằng với các hợp đồng công chứng, chứng thực là vô cùng quan trọng.

Theo đó, vi bằng là văn bản do thừa phát lại lập để ghi nhận sự kiện, hành vi và có thể dùng làm chứng cứ trong xét xử hoặc trong các quan hệ pháp lý khác. Về nội dung, vi bằng chỉ ghi nhận sự kiện, hành vi mà thừa phát lại trực tiếp chứng kiến và không có chức năng xác nhận tính hợp pháp hay tính xác thực của hợp đồng, giao dịch. Thừa phát lại không được phép lập vi bằng đối với các sự kiện thuộc thẩm quyền của công chứng viên hoặc UBND các cấp. Trước khi lập vi bằng, thừa phát lại có trách nhiệm giải thích rõ cho người yêu cầu về giá trị pháp lý của vi bằng theo quy định. Tại TP HCM, thừa phát lại chỉ được lập vi bằng đối với các sự kiện, hành vi xảy ra trên địa bàn thành phố và vi bằng chỉ được xem là hợp lệ khi được đăng ký tại Sở Tư pháp TP HCM.

Về giá trị pháp lý, vi bằng do thừa phát lại lập đóng vai trò là một nguồn chứng cứ cho tòa án trong quá trình giải quyết vụ án và là căn cứ để thực hiện các giao dịch hợp pháp theo quy định pháp luật. Trong trường hợp cần thiết, tòa án, VKSND có thể triệu tập thừa phát lại để làm rõ tính xác thực của vi bằng.

Một trong những vấn đề đang được lưu ý là việc sử dụng vi bằng trong giao dịch mua bán nhà đất. Theo Sở Tư pháp TP HCM, thừa phát lại không được cố tình lập vi bằng việc mua bán nhà đất thông qua hình thức ghi nhận việc giao nhận tiền, lập vi bằng ghi nhận việc giao nhận tiền để che giấu mục đích không phù hợp với quy định của pháp luật.

Lý giải về vấn đề này, Sở Tư pháp TP HCM nhấn mạnh rằng vi bằng của thừa phát lại không có giá trị như một văn bản công chứng hay chứng thực. Vi bằng chỉ có giá trị chứng minh việc giao nhận tiền giữa các bên, không xác nhận hay chứng nhận các giao dịch khác. Điều này đồng nghĩa với việc vi bằng không thể thay thế các văn bản công chứng, chứng thực trong các giao dịch nhà đất.

Theo quy định của pháp luật, giao dịch mua bán nhà đất phải được thực hiện qua hợp đồng công chứng hoặc chứng thực của cơ quan có thẩm quyền. Việc sử dụng vi bằng để ghi nhận giao dịch tài sản này có thể dẫn đến các tranh chấp pháp lý về sau, khi các bên không thể chứng minh được tính hợp pháp của giao dịch trước tòa.

Trước tình trạng gia tăng các giao dịch nhà đất qua vi bằng, các cơ quan chức năng đã và đang tăng cường các biện pháp kiểm soát, để tránh tình trạng lạm dụng vi bằng vào mục đích trái pháp luật. Sở Tư pháp TP HCM khuyến cáo các tổ chức, cá nhân liên hệ với các tổ chức hành nghề công chứng để thực hiện các giao dịch nhà đất theo đúng quy trình pháp lý.