Lịch lễ Tết cần tính lâu dài, tránh điều chỉnh ở ‘phút 89’

Kỳ nghỉ Tết Dương lịch vừa được hoán đổi, điều chỉnh để kéo dài bốn ngày 1/1-4/1/2026 thay vì một ngày như quy định. Bộ Nội vụ – cơ quan soạn thảo cho biết mục đích kích cầu du lịch, tăng trưởng kinh tế. Nhiều người đồng tình nghỉ lễ kéo dài song việc điều chỉnh vào giờ chót gây không ít xáo trộn.

PGS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa Giáo dục của Quốc hội, đánh giá việc hoán đổi ngày nghỉ trong các dịp Tết Dương lịch và Tết Nguyên đán không chỉ là vấn đề kỹ thuật về hành chính hay sắp xếp lịch nghỉ, mà còn phản ánh cách tổ chức đời sống xã hội. Việc xin hoán đổi cách kỳ nghỉ một tuần là quá cập rập, trong khi quyết định ảnh hưởng hàng chục triệu người cần được chuẩn bị từ sớm và giữ ổn định. Những điều chỉnh “nước đến chân mới nhảy” khiến mọi kế hoạch trù tính từ trước của người dân, cơ quan bị đảo lộn.

Tại nhiều nước, lịch nghỉ lễ được công bố trước cả năm, thậm chí nhiều năm để người dân chủ động công việc, học tập, du lịch, di chuyển, sum họp gia đình. Đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, công dân ngày càng hội nhập thì Nhà nước càng cần cung cấp sự ổn định và tính tiên liệu.

“Quan trọng không phải là hoán đổi hay không mà phải có nguyên tắc ổn định ngay từ đầu năm, thậm chí luật hóa hoặc quy định thành khung mang tính lâu dài”, ông nói, thêm rằng điều đó giúp người dân chỉ cần xem lịch biết nghỉ thế nào, doanh nghiệp chủ động sản xuất kinh doanh, cơ quan quản lý cũng không phải lặp lại quy trình xin – cho mỗi năm.

Nghỉ lễ không đơn giản là bao nhiêu ngày mà còn là vấn đề văn hóa, theo PGS Sơn. Tết dù Dương lịch hay Âm lịch đều là dịp đặc biệt để người dân sum vầy, nghỉ ngơi và tái tạo năng lượng. Trong bối cảnh hội nhập, con người càng phải biết cân bằng giữa bản sắc truyền thống và nhịp sống hiện đại, giữa niềm vui đoàn viên và yêu cầu vận hành hiệu quả của nền kinh tế. Một chính sách nghỉ lễ ổn định, khoa học, hướng tới con người sẽ giúp lao động chủ động hơn với công việc, tài chính và gia đình; doanh nghiệp yên tâm hơn trong kế hoạch; xã hội sẽ giảm được áp lực đột biến lên giao thông, du lịch, dịch vụ.

Nhìn rộng ra, đây là câu chuyện phương thức quản trị quốc gia. Mọi chính sách phải được chuẩn bị từ sớm, từ xa, tham vấn đầy đủ, có dự báo tác động và công bố kịp thời. Những điều chỉnh vào “phút 89” cho thấy tư duy quản lý vẫn còn nặng tính hành chính, chưa thực sự đặt lợi ích, sự chủ động và nhu cầu của người dân cũng như nền kinh tế ở vị trí trung tâm. Việc thiết lập được cơ chế hoán đổi nghỉ lễ ổn định hoặc nguyên tắc lâu dài là bước đi nhỏ nhưng mang ý nghĩa lớn trong quá trình chuyên nghiệp hóa quản trị quốc gia.

“Điều cần thay đổi không chỉ là ngày nghỉ mà là cách tư duy về quản lý xã hội, từ bị động sang chủ động, từ xử lý tình huống sang quản trị chiến lược, từ quản lý vì thuận tiện của bộ máy sang quản trị vì sự an tâm và chủ động của người dân”, ông nói.

Chung quan điểm, ông Nguyễn Phước Thắng, giảng viên Trường Đại học Hòa Bình, đánh giá việc xin hoán đổi giờ chót cho thấy sự “mắc kẹt” trong quản trị ngày nghỉ. Quy trình lấy ý kiến bộ ngành hàng năm là “lãng phí nguồn lực hành chính và tạo ra độ trễ thông tin”.

Việc “khuyến khích” doanh nghiệp thực hiện theo lịch nghỉ công chức, viên chức dễ tạo sự lệch pha trong xã hội, gây khó khăn cho các gia đình có người làm nhà nước, người làm tư nhân hoặc bố mẹ ở doanh nghiệp còn con cái học trường công sắp xếp lịch chung. Trong khi làm bù chưa hẳn đã tốt, có thể gây mệt mỏi và giảm năng suất thực tế dù trên giấy tờ là đủ thời gian.

Ông cho rằng cần có kế hoạch định hướng dài hạn, trước mắt cơ quan quản lý có thể tính toán sẵn, phê duyệt lịch nghỉ cho 3- 5 năm tới. Lịch này làm cơ sở để người dân, cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và đối tác quốc tế chủ động sắp xếp. Về trung hạn, nên chuyển dịch từ tư duy “quyết định hành chính hàng năm” sang “luật hóa nguyên tắc hoán đổi”, giúp giảm tải thủ tục hành chính “xin-cho”, đưa Việt Nam tiệm cận với các chuẩn mực vận hành quốc tế, đảm bảo cân bằng giữa kích cầu du lịch và hiệu suất lao động.

Về lâu dài, theo ông giải pháp cơ bản là tăng quỹ phép hoặc số ngày nghỉ lễ hàng năm, giảm can thiệp hành chính. Gốc rễ của việc người dân mong chờ nhà nước “hoán đổi” là do số ngày nghỉ lễ (11 ngày) và quỹ phép năm (12 ngày) còn khá thấp so với khu vực và thế giới. Người lao động “tiếc” phép năm để tự nghỉ ngày xen kẽ. Vì thế, khi sửa Bộ luật Lao động cần tính tới lộ trình tăng quỹ phép năm hoặc điều chỉnh tổng số ngày nghỉ lễ Tết. Khi quỹ ngày nghỉ dồi dào, người lao động sẽ tự tính toán mà không đợi chờ Nhà nước ra quyết định hoán đổi.

Hồng Chiêu