Lý do ông Putin chưa chấp nhận kế hoạch hòa bình từ Mỹ

Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump hồi tháng 11 xây dựng kế hoạch hòa bình 28 điểm để chấm dứt chiến sự Nga – Ukraine, sau đó tiến hành chiến dịch ngoại giao con thoi để thuyết phục hai bên chấp nhận.

Ukraine cùng châu Âu đã nhanh chóng phản đối kế hoạch, do nó có nhiều đề xuất hoàn toàn có lợi cho Nga, như yêu cầu Ukraine từ bỏ một phần lãnh thổ, chấp nhận giới hạn quy mô quân đội và ngừng theo đuổi mục tiêu gia nhập NATO. Họ đã nhanh chóng tìm cách đàm phán với Mỹ để thương thảo lại một số điều khoản.

Nhưng Nga cũng thể hiện nước này không định đồng ý ngay lập tức với kế hoạch, ngay cả khi nó mang lại cho họ nhiều lợi thế. Tổng thống Nga Vladimir Putin tuần trước gặp Jared Kushner, con rể ông Trump, và đặc phái viên Steve Witkoff tại Moskva, nhưng hai bên không đạt được đột phá nào về thỏa thuận hòa bình sau 5 giờ đàm phán.

Tổng thống Putin đánh giá đề xuất ban đầu của Mỹ có thể là nền tảng để thiết lập thỏa thuận hòa bình Ukraine. Ông cho rằng cuộc trao đổi với phái đoàn Mỹ tại Moskva là cần thiết và hữu ích, song thừa nhận còn nhiều khó khăn, vì dự thảo có cả những điểm Nga “không thể đồng ý”.

Ông còn cáo buộc các lãnh đạo châu Âu “phá hoại thỏa thuận hòa bình Ukraine”, trong khi Yuri Ushakov, cố vấn chính sách đối ngoại của Tổng thống Putin, nói Nga bác bỏ phiên bản châu Âu tham gia sửa đổi.

Ivor Bennett, cây viết của Sky News, cho rằng một lý do chính thúc đẩy Tổng thống Putin không cần phải vội vàng đạt thỏa thuận là Moskva đang giành lợi thế đáng kể trên chiến trường, đặc biệt là tại thành trì Pokrovsk.

“Không phải ngẫu nhiên mà Nga tuyên bố kiểm soát Pokrovsk, thành phố chiến lược ở Donetsk, vào ngày phái đoàn Mỹ đến Moskva. Đó là thông điệp nhằm khẳng định thế áp đảo, và qua đó củng cố hơn nữa các yêu cầu của Nga trong đàm phán”, Bennett bình luận.

Trong cuộc chiến tiêu hao vốn bào mòn nguồn nhân lực, vật lực của cả hai bên, Nga đang có lợi thế về thời gian, yếu tố Ukraine không còn nhiều, chuyên gia Vladislav Inozemtsev, cố vấn đặc biệt cho Dự án Nghiên cứu Truyền thông Nga tại Viện Nghiên cứu Truyền thông Trung Đông (MEMRI) ở Washington, bình luận.

“Tổng thống Nga rất tự tin. Ông ấy có thể tiếp tục cuộc chiến thêm một hoặc hai năm nữa, không phải để Ukraine kiệt sức rồi đầu hàng, mà chờ các điều kiện của Nga được thỏa mãn. Vấn đề giờ đây nằm ở phương Tây và ý chí của họ”, Inozemtsev nói.

Trên thực địa, Ukraine để mất lãnh thổ với tốc độ ngày càng nhanh, thiếu nguồn lực tài chính, binh sĩ, trong khi sự ủng hộ từ Mỹ suy giảm. Chính trường nước này còn bị phủ bóng bởi bê bối tham nhũng 100 triệu USD.

“Ukraine đang rơi vào một cuộc khủng hoảng ngày càng trầm trọng, và ông Putin hiểu rất rõ điều đó”, Tatiana Stanovaya, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Carnegie về Nga và Âu – Á, nói. Với Tổng thống Nga, việc chờ đợi Ukraine suy yếu thêm có thể mang lại những nhượng bộ lớn hơn trên bàn đàm phán.

Tổng thống Trump dường như cũng nhận ra điều này. “Nếu xem xét tình hình, các bạn sẽ thấy mọi thứ rõ ràng diễn biến theo một chiều. Theo đà này, trong vài tháng tới, phần lãnh thổ mà Ukraine không muốn nhượng bộ sẽ rơi vào tay Nga, bất kể họ có đàm phán hay không”, ông chủ Nhà Trắng cho biết.

Lý do nữa là Nga – Mỹ bắt đầu song hành về lợi ích dưới thời Tổng thống Trump, sau khi căng thẳng song phương lên đến cực độ trong nhiệm kỳ của ông Joe Biden.

Theo Bennett, Nga – Mỹ đang cùng hướng tới mục tiêu là củng cố quan hệ song phương, điều chỉ có thể diễn ra khi chiến sự Ukraine kết thúc. Washington có xu hướng nghiêng về Moskva, thể hiện ở việc Mỹ buộc giới chức Ukraine phải chủ động tìm đến thương lượng về đề xuất hòa bình, trong khi sẵn sàng cử phái viên bay đêm rồi chờ đợi để gặp Tổng thống Putin.

Ngoài chiếm lợi thế trên chiến trường, Nga còn đang được lợi từ những bất đồng giữa Mỹ và châu Âu về chiến sự Ukraine. Trong khi Mỹ muốn ép Ukraine chấp nhận thỏa thuận càng sớm càng tốt, châu Âu lại tìm cách bảo đảm Kiev không chịu quá nhiều bất lợi trên bàn đàm phán.

Việc Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio không tham gia hội nghị ngoại trưởng NATO ngày 3/12 và khác biệt quan điểm về dự thảo kế hoạch hòa bình ban đầu cho thấy khả năng phối hợp của phương Tây trong vấn đề Ukraine đang gặp thử thách. Nội bộ Liên minh châu Âu cũng xuất hiện bất đồng, đặc biệt là từ Hungary và Slovakia, liên quan cơ chế viện trợ Ukraine.

“Bất kể kỳ vọng của ông Putin trong chiến dịch ở Ukraine là gì, giao tranh càng kéo dài, rạn nứt giữa Mỹ và châu Âu sẽ càng bị khoét sâu thêm. Đó là lý do Nga đưa ra những tuyên bố kiểu hoan nghênh đề xuất từ Mỹ nhưng không thể chấp nhận quan điểm của châu Âu”, Intigam Mamedov, chuyên gia về xung đột và an ninh tại Đại học Leiden, Hà Lan, bình luận với Conversation.

Ilya Budraitskis, nhà khoa học chính trị Nga tại Đại học California, Berkeley, cho rằng đây là lý do Điện Kremlin không bác bỏ đề xuất từ Washington, nhưng cũng không chấp thuận toàn bộ điều khoản mà Mỹ đưa ra, khiến quá trình đàm phán bị kéo dài.

Theo Budraitskis, với yêu cầu Ukraine không được trở thành thành viên NATO, ông Putin dường như chú trọng hơn vào việc đảm bảo lợi ích của Nga trong cấu trúc an ninh mới ở châu Âu, thay vì chỉ quan tâm đề xuất hòa bình dựa trên trao đổi lãnh thổ mà Mỹ nêu trong kế hoạch.

Theo Nick Paton Walsh, cây viết phân tích của CNN, Tổng thống Trump đã có những bước đi đúng khi muốn chấm dứt cuộc chiến càng sớm càng tốt. Tuy nhiên, nỗ lực này lại xuất phát từ đánh giá sai lầm có tính quyết định về ông Putin và các mục tiêu của Nga.

“Ông Putin là người thực dụng, biết tùy cơ ứng biến và vẫn giữ tham vọng lớn hơn là tái định hình cán cân an ninh toàn cầu, đảo ngược vị thế thống trị hàng thập kỷ của Mỹ”, Walsh viết.

Như Tâm (Theo CNN, Conversation, Washington Post)