Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (Ảnh: Reuters).
Trong bối cảnh mùa đông khắc nghiệt bao trùm chiến trường, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bất ngờ đưa ra nhượng bộ chiến lược: sẵn sàng tổ chức bầu cử sớm nếu có sự bảo đảm an ninh từ Mỹ và châu Âu, đồng thời tạm gác giấc mơ gia nhập NATO để đổi lấy các cam kết bảo vệ tương đương Điều 5 của liên minh này.
Những động thái này, được công bố ngay trước thềm các cuộc đàm phán then chốt tại Berlin (Đức) vào ngày 14/12, đánh dấu sự chuyển hướng rõ rệt của Kiev, từ tư thế “chiến đấu đến cùng” sang một chiến lược “đàm phán có điều kiện”. Nhưng đằng sau sự linh hoạt này là những áp lực khổng lồ từ chiến trường, kinh tế nội tại và “bàn cờ ngoại giao quốc tế”.
Liệu đây có phải là bước đi khôn ngoan của Ukraine để cứu vãn, hay chỉ là sự nhượng bộ miễn cưỡng trước sức ép từ Mỹ và Nga?
Gần 4 năm kể từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt vào tháng 2/2022, Ukraine đã biến từ một quốc gia yên bình thành biểu tượng của sự kiên cường. Hàng trăm nghìn sinh mạng đã mất, hàng triệu người tị nạn đang tha phương, sơ tán khắp châu Âu và một “nền kinh tế từng sôi động” nay chìm trong bóng tối của bom đạn, thiếu hụt năng lượng.
Ông Zelensky từng tuyên bố “chúng tôi sẽ không bao giờ đầu hàng trước Nga”. Thế nhưng, ngày 9/12, ông dường như đã dịu giọng khi tuyên bố: “Sẵn sàng cho bầu cử, yêu cầu Mỹ… cùng các đồng minh châu Âu đảm bảo an ninh cho cuộc bầu cử đó”.
Chỉ vài ngày sau, tại Berlin (Đức), lãnh đạo Ukraine lặp lại quan điểm: “Ukraine sẵn sàng từ bỏ gia nhập NATO để đổi lấy các bảo đảm an ninh từ Mỹ, châu Âu và các đối tác khác”. Những lời nói này được đưa ra không phải ngẫu nhiên. Chúng phản ánh một thực tế rằng Ukraine đang ở ngã ba đường, nơi sự sống còn của quốc gia đòi hỏi phải hy sinh những giấc mơ lớn lao để đổi lấy sự ổn định tạm thời.
Theo các chuyên gia quốc tế, quyết định này là kết quả của sự kết hợp giữa tổn thất quân sự, kiệt quệ kinh tế và thay đổi quyền lực tại Mỹ. Fiona Hill, cố vấn an ninh quốc gia Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump, nhận định: “Ông Zelensky không còn lựa chọn nào khác. Ông ấy đang đi ván cờ mà Nga nắm lợi thế chiến trường, còn Mỹ, dưới thời ông Trump, đang thúc đẩy hòa bình bằng mọi giá”.
Binh sĩ Ukraine ở Donetsk (Ảnh: Reuters).
Áp lực từ chiến trường
Xung đột quân sự Nga – Ukraine không còn là những cuộc phản công chớp nhoáng như năm 2022, mà chuyển sang giai đoạn “tiêu hao”, nơi mỗi mét đất được tranh giành bằng máu, đạn dược và sinh mạng. Theo ước tính của Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), cho đến nay, Nga đã kiểm soát gần 20% lãnh thổ Ukraine, chủ yếu ở vùng Donbass và miền Nam Ukraine, đồng thời dần kiểm soát các địa điểm chiến lược.
Nhưng ẩn sau con số này là những tổn thất khổng lồ của Kiev – hơn 500.000 binh sĩ Ukraine đã thiệt mạng hoặc bị thương nặng, theo các nguồn tình báo phương Tây được báo chí trích dẫn. Quân đội Nga, dù chịu tổn thất không nhỏ, vẫn duy trì lợi thế về hỏa lực – bắn hơn 10.000 quả pháo mỗi ngày, so với khoảng 2.000 quả của Ukraine.
Mùa đông năm 2025-2026 đang khiến tình hình tồi tệ hơn. Nga đã kiểm soát nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia – nguồn cung cấp 20% điện lực cho Ukraine và các cuộc tấn công tên lửa nhằm vào hệ thống lưới điện khiến hơn 5 triệu người dân Kiev và các thành phố lớn rơi vào bóng tối luân phiên. Các cuộc phản công của Ukraine vào năm 2023-2024 thất bại phần lớn do thiếu vũ khí tầm xa và hệ thống phòng không, theo phân tích của CSIS (Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế).
“Ukraine đang mất dần khả năng cơ động. Nếu không ngừng bắn trước mùa xuân 2026, họ có nguy cơ mất thêm 10-15% lãnh thổ”, chuyên gia quân sự George Barros từ ISW cảnh báo.
Tổng thống Zelensky nhận thức rõ điều này. Quyết định xuống thang như chấp nhận bầu cử sớm để tái cơ cấu quân đội là cách để Kiev chuyển từ “tấn công” sang “phòng thủ bền vững”.
Theo Đại tá Douglas Macgregor, cựu cố vấn Lầu Năm Góc, “Nga có lợi thế và Ukraine biết rằng tiếp tục chiến đấu có thể dẫn đến sụp đổ. Đây là lúc để đàm phán, không phải là anh hùng”. Nhưng nhượng bộ này cũng mang rủi ro khi bầu cử trong chiến tranh có thể bị Nga tận dụng để tuyên truyền.
Hơn nữa, nhân lực Ukraine đang cạn kiệt. Với nhiều binh sĩ thương vong mỗi tuần, Kiev phải hoãn tổng động viên và phụ thuộc vào tình nguyện viên nước ngoài, một giải pháp tạm thời, theo báo cáo của NPR. Ông Zelensky, trong bài phát biểu ngày 10/12, nhấn mạnh: “Chúng tôi cần thời gian để tái trang bị, tiến hành bầu cử sẽ giúp củng cố sự đoàn kết nội bộ”. Đây là chiến lược “thoái lui có kiểm soát” để tránh thảm họa lớn hơn.
Khó khăn kinh tế – xã hội
Trên lĩnh vực kinh tế, GDP của Ukraine sụt giảm 35% kể từ 2022, lạm phát vọt lên 25%, hơn 6 triệu người tị nạn đang sơ tán khắp châu Âu, theo Ngân hàng Thế giới được Al Jazeera trích dẫn ngày 11/12. Hỗ trợ từ phương Tây đến nay khoảng 200 tỷ USD từ Mỹ và EU đang chậm lại do sự “mệt mỏi chiến tranh”. Tổng thống Trump, trong cuộc phỏng vấn với Politico, cảnh báo: “Nếu không nhượng bộ, hỗ trợ sẽ dừng”.
Kinh tế Ukraine phụ thuộc lớn vào xuất khẩu ngũ cốc và kim loại – hai lĩnh vực bị tê liệt do Nga phong tỏa Biển Đen. Giá năng lượng tăng vọt do chiến tranh đã đẩy châu Âu vào khủng hoảng, gián tiếp làm giảm sự nhiệt tình hỗ trợ Kiev. Theo Le Monde, “Ukraine đang đối mặt nguy cơ vỡ nợ quốc gia nếu không có thỏa thuận hòa bình trước quý I/2026”. Tổng thống Zelensky, trong cuộc trò chuyện trực tuyến với báo chí ngày 9/12, thừa nhận: “Chúng tôi cần tái thiết và hòa bình là chìa khóa”.
Chuyên gia kinh tế Anders Åslund từ Đại học George Mason (Mỹ) phân tích: “Từ bỏ giấc mơ NATO là nhượng bộ lớn, nhưng nó mở cửa cho 100 tỷ USD tái thiết từ G7. Đây là cách thực tế để cứu kinh tế Ukraine khỏi sụp đổ”. Xã hội Ukraine, từng đoàn kết dưới bom đạn, nay mệt mỏi với những mất mát cá nhân. Một bà mẹ ở Kharkov, nói: “Tôi mất con trai ở Donbass. Bây giờ, tôi chỉ muốn hòa bình để con gái tôi có tương lai”. Những tiếng nói như vậy đang thúc đẩy ông Zelensky hành động.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, nhà đàm phán cấp cao của Ukraine Rustem Umerov và Thủ tướng Đức Friedrich Merz gặp con rể của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Jared Kushner, Đặc phái viên Mỹ tại Trung Đông Steve Witkoff và Tư lệnh tối cao Liên minh NATO tại châu Âu (SACEUR) Alexus Grynkewich tại Berlin, Đức, ngày 14/12 (Ảnh: Reuters).
Áp lực ngoại giao
Theo giới chuyên gia, ngoại giao là mặt trận quyết định số phận Ukraine. Với việc ông Trump trở lại Nhà Trắng, Washington đã thúc đẩy kế hoạch hòa bình 28 điểm (sau đó được sửa thành 20 điểm), nhấn mạnh ngừng bắn nhanh chóng và bầu cử trong 100 ngày. Tổng thống Trump công khai chỉ trích ông Zelensky “cản trở hòa bình”, dọa cắt hỗ trợ tài chính, quân sự nếu không nhượng bộ.
Các đại diện của Mỹ như ông Jared Kushner, con rể của ông Trump, và Đặc phái viên Steve Witkoff đã gặp ông Zelensky tại Berlin (Đức) vào ngày 14/12, nơi ông đề xuất “liên minh sẵn sàng” thay thế NATO, bao gồm Anh, Pháp, Đức cung cấp vũ khí và lực lượng gìn giữ hòa bình.
Châu Âu, dưới áp lực kinh tế (giá năng lượng cao), cũng thúc giục đàm phán. Tại hội nghị London mới đây, Thủ tướng Anh Keir Starmer và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã nhấn mạnh: “Hòa bình phải có bảo đảm an ninh cho Ukraine”. NATO, dù cam kết tiếp tục viện trợ Ukraine, không thể mở rộng trong xung đột.
“Đây là thắng lợi ngoại giao cho ông Trump, giúp Mỹ giảm chi phí từ 60 tỷ USD/năm”, chuyên gia Sergey Radchenko nhận xét. Ông Zelensky, trong cuộc họp báo ngày 14/12, khẳng định: “Chúng tôi không nhượng bộ lãnh thổ, nhưng chúng tôi linh hoạt về NATO để đổi lấy lá chắn an ninh thực tế”.
Nhượng bộ hay đầu tư chiến lược?
Bầu cử sớm là “đòn bẩy” ổn định nội bộ. Ông Zelensky ngày 9/12 yêu cầu Quốc hội soạn luật cho phép bầu cử dưới luật thời chiến, với sự giám sát quốc tế. “Điều này sẽ khôi phục tính hợp pháp, giảm cáo buộc từ Nga”, ông nói.
Tình huống này có thể tiềm ẩn rủi ro về an ninh, nhưng lợi ích khá rõ ràng: Một chiến thắng sẽ giúp ông Zelensky đàm phán mạnh mẽ hơn, loại bỏ các đối thủ thân Nga.
Từ bỏ gia nhập NATO là nhượng bộ lớn nhất từ ông Zelensky. Hiến pháp Ukraine ghi nhận việc thúc đẩy gia nhập NATO từ năm 2019, nhưng các đồng minh phương Tây coi đó là “lằn ranh đỏ” trong quan hệ với Nga. Tổng thống Zelensky ngày 14/12 đưa ra đề xuất: “Đảm bảo an ninh song phương từ 35 quốc gia, tương đương NATO mà không cần phê chuẩn đầy đủ”. Đây là chiến lược trung lập nhưng Ukraine được bảo vệ.
Ông Zelensky đang đứng trước những lựa chọn khó khăn. Thời gian sẽ trả lời cụ thể, nhưng quyết định nhượng bộ của ông Zelensky đã thay đổi lịch sử Ukraine.
Nguồn: https://dantri.com.vn/the-gioi/ly-do-tong-thong-ukraine-bat-ngo-chap-nhuong-bo-truoc-suc-ep-cua-my-20251217094342149.htm
