Nên giao chức năng kiểm tra chuyên ngành cho cơ quan BHXH?

Theo Luật Thanh tra 2025 (hiệu lực thi hành từ 1-7-2025), không có cơ quan thanh tra tại các bộ Tài chính, Nội vụ, Y tế. Còn Nghị định số 217/2025/NĐ-CP quy định về thẩm quyền kiểm tra chuyên ngành trong các Bộ, ngành. 

Để đảm bảo tính tương thích trong hệ thống pháp luật, tại dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật BHXH không còn quy định về hoạt động thanh tra, kiểm tra chuyên ngành mà giữ nguyên nội dung về “kiểm tra” về BHXH như tại Luật BHXH năm 2024.

Làm rõ vị trí pháp lý của cơ quan BHXH

Trong 2 lần góp ý cho dự thảo Luật, Bộ Tài chính đều kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy định về “cơ quan BHXH”. Theo đó, “cơ quan BHXH” là cơ quan nhà nước đặc thù thuộc Bộ Tài chính có chức năng tổ chức thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, BHYT; tổ chức thu, chỉ chế độ BHTN; quản lý và sử dụng các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách BHXH, BHYT, BHTN. 

Bên cạnh đó, kiểm tra chuyên ngành về lĩnh vực BHXH, BHYT, BHTN theo quy định của pháp luật; nhiệm vụ khác theo quy định của Luật này và luật khác có liên quan.

Theo Bộ Tài chính, việc quy định BHXH là cơ quan nhà nước có ý nghĩa rất lớn. Nếu bỏ nội dung này thì sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến việc tiếp tục quy định về hoạt động kiểm tra chuyên ngành của cơ quan BHXH tại Nghị định số 217/2025/NĐ-CP vì khoản 5 điều 17 Luật BHXH 2024 không thể hiện rõ đấy là hoạt động kiểm tra chuyên ngành. 

Trong khi kiểm tra chuyên ngành của cơ quan BHXH là đòi hỏi từ thực tiễn tình hình chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc, BHYT, BHTN.

Hàng chục ngàn tỉ đồng chậm đóng 

Bộ Tài chính cho hay các cơ quan thanh tra, kiểm tra khác không cập nhật được dữ liệu, tình hình chậm đóng, trốn đóng của doanh nghiệp và rất hạn chế số lượng các cuộc thanh tra, kiểm tra về nội dung này cả trong việc xây dựng kế hoạch và thực tế triển khai những năm qua.

Tính đến 31-10-2025, tổng số tiền chậm đóng BHXH, BHYT, BHTN cả nước là 15.882 tỉ đồng, chiếm 2,66% số phải thu. Trong đó, số tiền chậm đóng từ 1-3 tháng là 709 tỉ đồng; số tiền chậm đóng từ 3 tháng trở lên là 10.359 tỉ đồng; số tiền chậm đóng khó thu là 4.814 tỉ đồng.

Do đó, nếu không có quy định kiểm tra chuyên ngành đối với cơ quan BHXH sẽ khó có thể kiểm soát được tình hình chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc, BHYT, BHTN; ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của người lao động; không đạt các mục tiêu về độ bao phủ, về tỉ lệ người hết tuổi lao động được hưởng hưu trí…

Dẫn một số căn cứ khác, Bộ Tài chính đề nghị Bộ Nội vụ bổ sung quy định tại Điều 16 dự thảo luật nhiệm vụ về kiểm tra chuyên ngành về lĩnh vực BHXH, BHYT, BHTN theo quy định của pháp luật để đảm bảo thống nhất và đồng bộ với các quy định pháp luật nêu trên.