Những khám phá ‘khó đỡ’ về không gian trong năm 2025

Hành tinh hình quả chanh

Đứng đầu các khám phá kỳ quặc của không gian trong năm 2025 chính là PSR J2322-2650b, hành tinh đầu tiên có hình quả chanh. Đây là một hành tinh ngoài hệ mặt trời và có khối lượng tương đương sao Mộc. “Hành tinh chanh” có bầu khí quyển vô cùng khác thường, với thành phần chủ yếu là helium và carbon, điều chưa từng được ghi nhận trong hơn 6.000 hành tinh ngoại lai được lập danh mục.

Nhờ kính James Webb, các nhà thiên văn học cho rằng những đám mây muội than có thể đang trôi nổi trong khí quyển của hành tinh này. Bên cạnh đó, ở các tầng sâu hơn của khí quyển, mây carbon có thể ngưng tụ thành kim cương, gợi nên viễn cảnh về các “cơn mưa kim cương” đầy nóng bỏng. Tuy nhiên, quá trình hình thành của PSR J2322-2650b cho đến nay vẫn là một bí ẩn.

Hành tinh đang xoay quanh một ngôi sao dị thường, có khối lượng tương đương mặt trời nhưng bị nén lại chỉ bằng kích thước của một thành phố. Đáng chú ý, PSR J2322-2650b nằm sát sao chủ, với khoảng cách chỉ khoảng 1,6 triệu km.

Mặt trăng “dỏm” của trái đất

Mặt trăng “dỏm” có tên 2025 PN7, lần đầu được phát hiện ngày 2.8 nhờ vào công của hai nhà nghiên cứu Carlos và Raúl de la Fuente Marcos thuộc Đại học Complutense Madrid (Tây Ban Nha). Với quỹ đạo không phải là hình tròn hoàn hảo hướng về mặt trời, 2025 PN7 có chu kỳ quỹ đạo gần bằng một năm.

Trong số nhiều giả thuyết khác nhau nhằm giải thích sự tồn tại của mặt trăng “dỏm”, nhà vật lý thiên văn Avi Loeb của Đại học Harvard (Mỹ) đã đưa ra một suy đoán gây chú ý. Ông cho rằng 2025 PN7 có thể mang “nguồn gốc công nghệ từ trái đất”. Dựa trên các quan sát và tính toán quỹ đạo, chuyên gia Loeb cho hay có khả năng 2025 PN7 chính là Zond 1, tàu vũ trụ của Liên Xô được phóng năm 1964 nhằm thăm dò sao Kim nhưng đã không hoàn thành sứ mệnh.

Dự kiến, 2025 PN7 sẽ tiếp tục “đồng hành” cùng Trái Đất cho đến năm 2038.

Bí ẩn chưa lời giải về Đại hư không

Được nhà thiên văn học Robert Kirshner phát hiện năm 1981, Boötes Void, còn được gọi là “Đại hư không”, là một vùng không gian gần như hình cầu nằm gần chòm sao Boötes (Mục Phu). Thường được mệnh danh là một “siêu khoảng trống”, Đại hư không là một trong những vùng chẳng hề có vật thể gì trong một khoảng không lớn nhất từng được biết đến trong vũ trụ.

Khoảng trống khổng lồ này có bán kính khoảng 330 triệu năm ánh sáng, tương đương 0,27% đường kính của vũ trụ quan sát được. Kể từ khi được phát hiện năm 1981, cùng với sự phát triển của các kỹ thuật và chụp ảnh thiên văn, ngày càng có thêm nhiều dữ liệu và giả thuyết mới được đưa ra. Tuy nhiên, thay vì làm sáng tỏ, những phát hiện mới lại càng khiến Boötes Void ngày càng thêm bí ẩn.

Cuối cùng đã quan sát được vật chất tối?

Theo báo cáo đăng trên chuyên san Journal of Cosmology and Astroparticle Physics, các nhà khoa học cho biết đã đạt được bước đột phá quan trọng trong việc tiếp cận một trong những bí ẩn lâu nay của thiên văn học và vật lý: vật chất tối.

Ông Tomonori Totani, nhà thiên văn học thuộc Đại học Tokyo và là tác giả chính của nghiên cứu, cho hay nhóm của ông đã phát hiện các chùm tia gamma có năng lượng photon lên tới 20 gigaelectronvolt (tức khoảng 20 tỉ electronvolt), trải rộng trong một cấu trúc giống như một “quầng hào quang” hướng về trung tâm Dải ngân hà.

Và hình dạng của thành phần phát xạ tia gamma này phù hợp chặt chẽ với cấu trúc được dự đoán của quầng vật chất tối.

Cấu trúc xoay lớn nhất từng được quan sát trong vũ trụ

Trong cuộc nghiên cứu do Đại học Oxford (Anh) dẫn đầu, một đội ngũ các nhà nghiên cứu đã phát hiện một trong những cấu trúc xoay lớn nhất trong vũ trụ quan sát được. Đó là một sợi vũ trụ siêu mỏng nhưng trải rộng, đang ở cách trái đất 140 triệu năm ánh sáng. Cấu trúc này có bề ngang 50 triệu năm ánh sáng, với toàn bộ các thiên hà nằm bên trong đều xoay theo cùng một hướng.

Tiểu hành tinh gần trái đất xoay nhanh nhất

Tiểu hành tinh gần trái đất 2025 OW đã an toàn bay qua trái đất ngày 28.7 và cách chúng ta khoảng 633.000 km. Thiên thể gây kinh ngạc cho các nhà thiên văn học bởi tốc độ xoay cực nhanh, nhanh nhất từng được ghi nhận đối với một tiểu hành tinh gần địa cầu.

Theo các nhà quan sát, 2025 OW chỉ mất khoảng từ 1,5 đến 3 phút để hoàn thành một vòng quay quanh trục, một tốc độ “chóng mặt” chưa từng thấy, thách thức những hiểu biết hiện nay về cấu trúc và độ bền của các tiểu hành tinh.

Lần đầu chứng kiến sự ra đời của một tiểu hành tinh

Hồi tháng 7, các nhà nghiên cứu lần đầu tiên chụp được hình ảnh của một hệ sao mới đang hình thành xung quanh ngôi sao trẻ có tên HOPS-315, cách trái đất khoảng 1.300 năm ánh sáng.

Phát hiện này được thực hiện nhờ sự kết hợp giữa kính viễn vọng không gian James Webb và kính thiên văn ALMA đặt tại Chile.

Sao chổi hóa “vàng”

Lần đầu được phát hiện hồi tháng 5, một sao chổi tên C/2025 K1 xuất phát từ đám mây Oort đã làm bầu trời trở nên rực rỡ với màu sắc vàng đặc trưng sau khi đi qua điểm gần mặt trời nhất hồi tháng 10.

Ban đầu, các nhà thiên văn không kỳ vọng C/2025 K1 còn sống sót qua điểm gần mặt trời nhất, do nhiệt độ và bức xạ mạnh từ sao trung tâm thường khiến nhiều sao chổi tan rã ngay từ lần đi qua đầu tiên.

Tuy nhiên, C/2025 K1 đã xoay xở hành xử ngoài kỳ vọng và thực sự tồn tại vượt qua thử thách, trở thành một trong những hiện tượng thiên văn ấn tượng của năm.