Những “rạn vỡ” văn hóa dọc đường đứt gãy Sagiang

Khi trận động đất chiều 28/3 tấn công Myanmar, Thái Lan và một số quốc gia lân cận, các nhà nghiên cứu bắt đầu nhắc nhiều hơn về khái niệm Đứt gãy Sagaing. Đây là một đứt gãy lớn hình thành khi tiểu lục địa Ấn Độ va chạm với châu Á cách đây hàng chục triệu năm. Nó kéo dài tới 1.200km theo hướng bắc – nam quay miền trung Myanmar và luôn tiềm ấn mối đe dọa địa chất lớn. Hàng chục trận động đất có cường độ lớn trên 7 độ đã xuất hiện trong gần 600 năm qua trên đường đứt gãy này, theo số liệu của Mitearth, một tổ chức chuyên về khảo sát địa chất.

Người dẫn đường Ayaz không biết đến những thông tin này. Nhưng anh lại vô tình dẫn chúng tôi đi theo đúng đường đứt gãy chạy ngầm dưới lục địa khi hướng dẫn lái xe chạy về phía Sagaing. Đây cũng chính là địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của thảm họa vừa qua.

Tại chùa Taung Mingyi, thuộc địa phận Oo Bin, cánh cửa dát vàng bên ngoài đã được khóa kín. Lối vào bị lấp một nửa bởi những mảnh vụn vỡ sau động đất. Một phần công trình bên trong bị kéo sập. Tòa tháp tròn màu trắng ở khoảng sân sau đã vỡ mất một nửa, để lộ ra lớp đất nâu khô khốc bên trong, tựa như vừa hứng chịu một mảnh đạn pháo cỡ lớn. Nhìn qua bức tường lỗ chỗ vết thời gian có thể thấy một bức tượng chim dát vàng bị giật đổ trên một cây cột trụ cao.

Tất cả trái ngược hoàn toàn với bức ảnh chụp chùa khi bình yên được lồng kính treo bên trong một phế tích điêu tàn. Ngay cả điểm bán vé cho khách tham quan gần đó cũng dừng hoạt động. Chung quanh chùa, chỉ còn những gia đình mất nhà, trải chiếu nằm la liệt dưới bóng những cây me già nghìn tuổi.

Tiến sâu hơn vào Sagaing – địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của tâm chấn, cũng là ngọn nguồn của đường đứt gãy có cùng tên, những rạn vỡ càng hiển hiện rõ.

Trưa 28/3, vị sư trụ già làng Sagaing đang tụng kinh trong gian hành lễ ở chùa Jino. Cùng với ông là gần 300 vị sư trẻ khác. Rồi động đất ập đến, không hề báo trước. Chuỗi rung chấn kéo dài khoảng 5 phút hất các nhà sư nghiêng ngả. Tiếng đổ vỡ như bom rơi. Tiếng gãy gập của các khối nhà lắc rắc. Tiếng la thất thanh lẫn vào trong khói mịt mù.

Nhà hành lễ chùa Jino bị quật ngã. Gian phòng rộng hơn 100 mét vuông trực tiếp bị xé làm đôi, chôn vùi hàng chục người phía dưới. Vài tiếng sau, những nạn nhân may mắn được đưa ra ngoài. Nhưng 11 tăng, ni đã vĩnh viễn không trở về.

Sau ngày thảm họa ấy, sư trụ trù cùng một sư trẻ nhận nhiệm vụ thống kê các khoản quyên góp để sớm tái thiết lại chùa. Ông ngồi lặng im theo tư thế kiết già trên một chiếc ghế gỗ, vai lộ ra sau lớp áo nâu.

“Chùa đã mất đi 11 người. 250 người khác bị thương hiện đang được điều trị tại các bệnh viện tại Sagaing. Tất cả công trình cũng không thể ở do nguy cơ sập thứ cấp vẫn còn. Chúng tôi hiện trú tạm tại bãi đất trống đầu làng”, vị ni cô mặc tăng bào màu hồng nhạt bên cạnh chắp tay phiên dịch.

Số người chết do trận động đất ở Myanmar đã tăng lên 3.354 người, trong khi 4.850 người bị thương và 220 người mất tích, truyền thông nhà nước Myanmar đưa tin ngày 5/4.

Động đất xảy ra ngày 28/3 với tâm chấn gần Mandalay, thành phố lớn thứ hai Myanmar, đã khiến nhiều tòa nhà đổ sụp hoặc hư hỏng nghiêm trọng, đẩy hàng nghìn người vào cảnh mất nhà cửa.

Ja Naw Dawshi, một người Mandalay sống tại Thành phố Hồ Chí Minh buồn rầu bảo: Người dân đất nước anh luôn coi chùa là nơi linh thiêng nhất. Họ tích cóp vàng để đóng góp dát lên những bức tượng, những con đường như một niềm tin bền bỉ.

Dawshi ví, Mandalay, Sagaing, Neypyidaw… của anh đã phải hứng chịu thảm họa như vài quả bom nguyên tả thả xuống cùng một lúc. Có sự mất mát về người. Và cũng đáng buồn hơn, đại địa chấn trên Đường đứt gãy Sagaing đã làm xô lệch những giá trị lịch sử ngàn năm, làm vụn vỡ nhiều mảnh ghép văn hóa – tín ngưỡng quan trọng trong cộng đồng.

Vị sư già chùa Jino vẫn bị ám ảnh bởi động đất – thảm họa khiến 11 vị sư của ông tử nạn.

Một gia đình phải ở dưới gốc cây khi trận động đất phá hủy hoàn toàn ngôi nhà bình yên họ sinh sống.